۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
معجم البلدان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - ' ' به ' '
جز (جایگزینی متن - 'شهرهاي' به 'شهرهای') |
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') |
||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
به‌جز فرهنگ بزرگ، دو كتاب جغرافى ديگر با نام ياقوت ارتباط دارد كه پيش از فرهنگ چاپ شده بود و پس از آن بى‌ارزش شد: يكى - كه پس از فرهنگ بزرگ و با هدفى خاص تأليف شده - «المشترك وضعا و المتفرق صقعا» نام دارد؛ يعنى فرهنگ جاهايى است كه نام آن مشترك است. از عبارات خود ياقوت در مقدّمه كتاب معلوم مى‌شود كه آن را از فرهنگ بزرگ استخراج كرده تا مراجعه به آن آسان باشد. مطالب كتاب بسيار مختصر است و همه استطرادهايى كه مايه اعتبار منبع اصلى است افتاده و چون از پس فرهنگ بزرگ تأليف شده گاه مطالبى مختصر بدان افزوده شده كه در فرهنگ بزرگ نيست. در اين‌گونه موارد مراجعه بدان مفيد تواند بود. مطالب آن از لحاظ تعداد مفصّل است و يك‌هزارونودويك نام مربوط به چهارهزارودويست‌وشصت‌ويك محلّ جغرافيايى در آن هست. | به‌جز فرهنگ بزرگ، دو كتاب جغرافى ديگر با نام ياقوت ارتباط دارد كه پيش از فرهنگ چاپ شده بود و پس از آن بى‌ارزش شد: يكى - كه پس از فرهنگ بزرگ و با هدفى خاص تأليف شده - «المشترك وضعا و المتفرق صقعا» نام دارد؛ يعنى فرهنگ جاهايى است كه نام آن مشترك است. از عبارات خود ياقوت در مقدّمه كتاب معلوم مى‌شود كه آن را از فرهنگ بزرگ استخراج كرده تا مراجعه به آن آسان باشد. مطالب كتاب بسيار مختصر است و همه استطرادهايى كه مايه اعتبار منبع اصلى است افتاده و چون از پس فرهنگ بزرگ تأليف شده گاه مطالبى مختصر بدان افزوده شده كه در فرهنگ بزرگ نيست. در اين‌گونه موارد مراجعه بدان مفيد تواند بود. مطالب آن از لحاظ تعداد مفصّل است و يك‌هزارونودويك نام مربوط به چهارهزارودويست‌وشصت‌ويك محلّ جغرافيايى در آن هست. | ||
كتاب ديگر كه عنوان متكلّفانه «مراصد الاطلاع على أسماء الأمكنة و البقاع» دارد و جوينبول متن آن را چاپ كرده كار ياقوت نيست و مختصرى از فرهنگ بزرگ است كه يك‌صد سال بعد ظاهرا به‌وسيله شخصى به نام صفى‌الدّين عبدالمؤمن بن عبدالحكم (متوفّى به سال 739/1338ق) فراهم شده و هنوز درباره مؤلّف آن اختلاف هست. رنو، كه متن چاپ شده را با دقّت كامل مطالعه كرده، به اين نتيجه رسيده كه دست كم سه مختصر يا سه رونويس با يك عنوان وجود داشته كه فقط يكى از ياقوت بوده كه به ما نرسيده است. با توجّه به نظر ياقوت درباره «مختصرنامه‌ها» كه در آخر مقدّمه فرهنگ بزرگ آمده، وجود تأليفى از اين‌گونه متعلّق به او مشکوک | كتاب ديگر كه عنوان متكلّفانه «مراصد الاطلاع على أسماء الأمكنة و البقاع» دارد و جوينبول متن آن را چاپ كرده كار ياقوت نيست و مختصرى از فرهنگ بزرگ است كه يك‌صد سال بعد ظاهرا به‌وسيله شخصى به نام صفى‌الدّين عبدالمؤمن بن عبدالحكم (متوفّى به سال 739/1338ق) فراهم شده و هنوز درباره مؤلّف آن اختلاف هست. رنو، كه متن چاپ شده را با دقّت كامل مطالعه كرده، به اين نتيجه رسيده كه دست كم سه مختصر يا سه رونويس با يك عنوان وجود داشته كه فقط يكى از ياقوت بوده كه به ما نرسيده است. با توجّه به نظر ياقوت درباره «مختصرنامه‌ها» كه در آخر مقدّمه فرهنگ بزرگ آمده، وجود تأليفى از اين‌گونه متعلّق به او مشکوک مى‌نمايد. رنو مختصر دوم را از عبدالمؤمن مذكور مى‌داند و سومى را به [[سيوطى]] مشهور نسبت مى‌دهد. كتاب اخير در همين اواخر به دست آمده و جوينبول آن را در شش جلد چاپ كرده كه مورد توجّه بسيار شده تا آنجا كه كار ووستنفلد را در مورد چاپ فرهنگ بزرگ به نسبت زياد آسان كرده است و اكنون نيز از اين جهت اهمّيّت دارد كه مى‌توان نكات پيچيده فرهنگ بزرگ را به‌وسيله آن توضيح كرد. البته اضافات جوينبول بر كتاب مذكور هميشه مفيد و پرارزش خواهد ماند. | ||
ياقوت اديبى گسترده‌افق و نويسنده‌اى پركار و ذوفنون بود. بدون نياز به گفتگو از مؤلّفات مفقود وى كافى است معجم الأدباء را ياد كنيم كه به حجم و اهمّيّت از معجم البلدان كمتر نيست، بلكه از لحاظ مطالب تاريخى و فرهنگى جهان اسلام، از آن برتر است. ياقوت را با محقّقى چون بيرونى، كه در سطح جهانى است، يا جهانگردى از نوع مسعودى و مقدسى برابر نمى‌توان گرفت؛ اما با قياس به گروه جغرافى‌شناسان لغوى چون بكرى، ياقوت نه فقط از لحاظ فراوانى و تنوع مطالب، بلكه از لحاظ روش مستقل و هوشمندانه نيز از همه آنها سر است. به همين دلايل تأليف جغرافيايى او به‌حق ختم دوران پيش از حمله مغول بشمار مى‌رود و خود او را نيز به صف بزرگ‌ترين جغرافى‌شناسان آن دوران مى‌توان شمرد و فرهنگ وى تا به روزگار ما مرجعى موثّق و بى‌مانند است. | ياقوت اديبى گسترده‌افق و نويسنده‌اى پركار و ذوفنون بود. بدون نياز به گفتگو از مؤلّفات مفقود وى كافى است معجم الأدباء را ياد كنيم كه به حجم و اهمّيّت از معجم البلدان كمتر نيست، بلكه از لحاظ مطالب تاريخى و فرهنگى جهان اسلام، از آن برتر است. ياقوت را با محقّقى چون بيرونى، كه در سطح جهانى است، يا جهانگردى از نوع مسعودى و مقدسى برابر نمى‌توان گرفت؛ اما با قياس به گروه جغرافى‌شناسان لغوى چون بكرى، ياقوت نه فقط از لحاظ فراوانى و تنوع مطالب، بلكه از لحاظ روش مستقل و هوشمندانه نيز از همه آنها سر است. به همين دلايل تأليف جغرافيايى او به‌حق ختم دوران پيش از حمله مغول بشمار مى‌رود و خود او را نيز به صف بزرگ‌ترين جغرافى‌شناسان آن دوران مى‌توان شمرد و فرهنگ وى تا به روزگار ما مرجعى موثّق و بى‌مانند است. | ||