۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'اجتماعي' به 'اجتماعی') |
جز (جایگزینی متن - 'فارسى' به 'فارسی') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
'''تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی''' تألیف [[صفا، ذبیح الله|ذبیحالله صفا]] میباشد. | '''تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی''' تألیف [[صفا، ذبیح الله|ذبیحالله صفا]] میباشد. | ||
اين كتاب كه نخستين جلد آن در 1332 خورشيدى در تهران به چاپ رسيد، به قلمرو تاريخ ادبيات | اين كتاب كه نخستين جلد آن در 1332 خورشيدى در تهران به چاپ رسيد، به قلمرو تاريخ ادبيات فارسی در قلمرو زبان فارسی نو (درى)؛ يعنى ادبيات ايران در روزگار اسلامى مىپردازد و از دو دوره پيشين زبان فارسی (باستان و ميانه)؛ يعنى ادبيات ايران پيش از اسلام سخن نمىگويد، اما در عنوان كتاب حتى پس از بازبينى چاپهاى تازهاش، چنين چارچوبى در نظر نيامده است. اين اثر افزون بر نقد، موضوعهاى سبک شناختى و جامعه شناختى (اجتماعیات) فراوانى را نيز در بر دارد؛ چنانكه نياز پژوهشگران را در هر يك از اين زمينهها بر مىآورد. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
مورخ ادبى، ناگزير بايد «ادبيات» را بهروشنى تعريف كند تا قلمرو كارش را بشناسد و آشكار سازد كه كدام متن ادبيات است و كدام يك ادبيات نيست. هر يك از كتابهاى تاريخ ادبيات، ديدگاه نويسنده را درباره چيستى ادبيات مىنمايد. مورخان ادبى ايران، كمابيش همه آثار مكتوب تمدن | مورخ ادبى، ناگزير بايد «ادبيات» را بهروشنى تعريف كند تا قلمرو كارش را بشناسد و آشكار سازد كه كدام متن ادبيات است و كدام يك ادبيات نيست. هر يك از كتابهاى تاريخ ادبيات، ديدگاه نويسنده را درباره چيستى ادبيات مىنمايد. مورخان ادبى ايران، كمابيش همه آثار مكتوب تمدن فارسی زبانان را در جرگه ادب گنجانده و كتيبهها، نوشتههاى علمى، تاريخى، جغرافيايى، رسائل دينى، مذهبى و... را ادبيات شمردهاند. [[صفا، ذبیح الله|ذبيح الله صفا]]، هرمان اته و [[همایی، جلالالدین|استاد همايى]] بر اين شيوه به نوشتن تاريخ ادبيات دست زدند. | ||
زبانِ كتاب صفا، كمابيش يك دست و در همه جا علمى و پخته است و از سنتهاى ادبى | زبانِ كتاب صفا، كمابيش يك دست و در همه جا علمى و پخته است و از سنتهاى ادبى فارسی زبانان پيشين وام مىكند. اين ويژگى اخير در نظر برخى از خوانندگان، دور از ذهن و غريب نموده و عيب آن شمرده شده است. جلد اول كتاب با عنوان «تاريخ ادبيات در ايران، از آغاز عهد اسلامى تا دوره سلجوقى» در 716 صفحه، جلد دومش (از ميانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم)، در سال 1334 و جلد سوم آن در دو بخش (از اوايل قرن هفتم تا پايان قرن هشتم)، در سالهاى 1351 و 1352، جلد چهارم (از پايان قرن هشتم تا اوايل قرن دهم) در سال 1356 و جلد پنجم (از آغاز سده دهم تا ميانه سده دوازدهم)، در سه بخش در سالهاى 1362، 1364 و 1370 منتشر شد. | ||
اميد بود كه جلدهاى بعدى كتاب، دست كم تا سده كنونى، يكى پس از ديگرى به چاپ برسد، اما عمر نويسنده دانشمند آن در ارديبهشت 1378 به سر آمد و كارش به سرانجام نرسيد، اما دوره پنج جلدى (هشت مجلد / 5907 صفحه) اثرش بارها در ايران چاپ شد. محتواى كتاب او در قالب چندين باب عرضه مىشود كه هر باب چند فصل و هر فصل چندين بهره دارد. | اميد بود كه جلدهاى بعدى كتاب، دست كم تا سده كنونى، يكى پس از ديگرى به چاپ برسد، اما عمر نويسنده دانشمند آن در ارديبهشت 1378 به سر آمد و كارش به سرانجام نرسيد، اما دوره پنج جلدى (هشت مجلد / 5907 صفحه) اثرش بارها در ايران چاپ شد. محتواى كتاب او در قالب چندين باب عرضه مىشود كه هر باب چند فصل و هر فصل چندين بهره دارد. | ||
خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
==وضعيت كتاب== | ==وضعيت كتاب== | ||
كتابهاى تاريخ ادبيات به معناى امروزى آن، در ايران پيشينه درازى ندارد. چنين آثارى بيشتر در تذكرههاى شاعران مىآمد كه گويى نخستينِ آنها در قلمرو زبان | كتابهاى تاريخ ادبيات به معناى امروزى آن، در ايران پيشينه درازى ندارد. چنين آثارى بيشتر در تذكرههاى شاعران مىآمد كه گويى نخستينِ آنها در قلمرو زبان فارسی، لباب الالباب (618 ه) سديدالدين عوفى است. گلچين معانى، 529 اثر تذكرهاى و تاريخ ادبياتى را تا 1350 خورشيدى ياد مىكند كه بيشتر آنها پس از قرن دهم در شبه قاره هند نوشته شدهاند. نخستين آثار پژوهشى و تحليلى درباره «تاريخ ادبيات فارسی» را خاور شناسان سده نوزدهم نوشتند كه تاريخ ادبيات فارسی هرمان اته آلمانى (1842 - 1917)، ترجمه صادق رضازاده شفق (تهران 1337ش) و تاريخ شعر فارسی به ايتاليايى، نوشته ايتالوپيتزى (1894م) از آنهايند، اما مهمترين اثر در اين باره، تاريخ ادبى ايران [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد براون]] است و كتاب كوچك پاول هرن (1909) در اين باره، پس از آن جاى مىگيرد. نوشتههاى يان ريپكا از چكسلواكى، برتلس و براگنيسكى روسى و باوزانى ايتاليايى و شبلى نعمانى از شبه قاره هند، از ديگر كتابهاى غير ايرانيان در اين زمينه به شمار مىروند. | ||
بارى، ايرانيان نوشتن تاريخ ادبيات را به معناى تازهاش در سده اخير و به پيروى از اروپاييان به ويژه [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد براون]] آغاز كردند. نخستين كتاب تاريخ ادبيات | بارى، ايرانيان نوشتن تاريخ ادبيات را به معناى تازهاش در سده اخير و به پيروى از اروپاييان به ويژه [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد براون]] آغاز كردند. نخستين كتاب تاريخ ادبيات فارسی، از آن محمدحسين خان فروغى (ذكاء الملك) بود كه براى تدريس در مدرسه سياسى پيشين نوشته و پس از درگذشت نويسنده به كوشش فرزندانش در 1335 در تهران چاپ شد. كسانى، نوشتن تاريخ ادبيات فارسی را براى تدريس در مدرسهها و دانشسراها پس از آن نيز دنبال كردند كه صادق رضازاده شفق، بديعالزمان فروزانفر و جلالالدين همايى از آن جرگهاند. نوشتن تاريخ ادبيات در قلمرو زبان فارسی تاجيكى را نيز خاور شناسان روس و تاجيك، همزمان با يكديگر پى گرفتند. بارى، نوشتن تاريخ ادبيات فارسی به شيوه اروپايى و در قالبى پژوهشى و مبسوط، با قلم ورزىهاى ذبيح اللّه صفا، استاد دانشگاه تهران بنياد يافت. | ||
بر عنوان كتاب صفا، خرده گيرى و يادآورى شده است كه با توجه به تقسيمات جغرافيايى سياسى سدههاى اخير، ياد كردن از نويسندگان شهرهاى افغانستان، ما وراء النهر، شبه قاره هند، آسياى صغير و آذربايجان درست نيست. از همين روى، نويسنده عنوان آخرين چاپ كتاب را به تاريخ ادبيات در ايران و در قلمرو زبان پارسى تغيير داد. همچنين گفتهاند چرا در اين كتاب از لهجهها و ادبيات عاميانه استانها و اقليتهاى نژادى و مذهبى مانند كرد و لُر و ترك و يهود، ياد نشده يا چرا با نقل گزيده شعرهاى شاعران و نمونه آثار نويسندگان بر گستره كتاب افزوده شده است؟ اما برخى از پژوهندگان، آن را در سنجش با ده كتاب برگزيده هفتاد سال اخير از «نخستينها» برشمردهاند. | بر عنوان كتاب صفا، خرده گيرى و يادآورى شده است كه با توجه به تقسيمات جغرافيايى سياسى سدههاى اخير، ياد كردن از نويسندگان شهرهاى افغانستان، ما وراء النهر، شبه قاره هند، آسياى صغير و آذربايجان درست نيست. از همين روى، نويسنده عنوان آخرين چاپ كتاب را به تاريخ ادبيات در ايران و در قلمرو زبان پارسى تغيير داد. همچنين گفتهاند چرا در اين كتاب از لهجهها و ادبيات عاميانه استانها و اقليتهاى نژادى و مذهبى مانند كرد و لُر و ترك و يهود، ياد نشده يا چرا با نقل گزيده شعرهاى شاعران و نمونه آثار نويسندگان بر گستره كتاب افزوده شده است؟ اما برخى از پژوهندگان، آن را در سنجش با ده كتاب برگزيده هفتاد سال اخير از «نخستينها» برشمردهاند. | ||
خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
بيشتر منابع كتاب، دست يكم و معتبرند؛ زيرا نويسنده براى بهرهگيرى از منابع اصلى در هر مبحث، در بسيارى از جاها به ويژه در مجلدات آغازين، از نسخههاى خطى و گاه يكتاى روزگار خود سود جسته و شعرها و نمونهها را نيز گاهى از همين نسخههاى خطى يا از چاپهاى سنگى و نامنقح نخستين برگزيده است. از اين رو، شمارى از آنها با ضبط چاپهاى انتقادى بعدى ناسازگار مىنمايند و در چاپهاى بعدى كتاب براى سازگار كردن آنها با آن صورتهاى انتقادى آثار و جبران كمبودهايى از اين دست، تلاشى صورت نگرفته است. | بيشتر منابع كتاب، دست يكم و معتبرند؛ زيرا نويسنده براى بهرهگيرى از منابع اصلى در هر مبحث، در بسيارى از جاها به ويژه در مجلدات آغازين، از نسخههاى خطى و گاه يكتاى روزگار خود سود جسته و شعرها و نمونهها را نيز گاهى از همين نسخههاى خطى يا از چاپهاى سنگى و نامنقح نخستين برگزيده است. از اين رو، شمارى از آنها با ضبط چاپهاى انتقادى بعدى ناسازگار مىنمايند و در چاپهاى بعدى كتاب براى سازگار كردن آنها با آن صورتهاى انتقادى آثار و جبران كمبودهايى از اين دست، تلاشى صورت نگرفته است. | ||
چكيدهاى از اين كتاب، به درخواست استادان رشته زبان و ادبيات | چكيدهاى از اين كتاب، به درخواست استادان رشته زبان و ادبيات فارسی براى دانشجويان دوره كار شناسى سامان يافت كه جلد اول آن را خود نويسنده در 1355 منتشر كرد و در 1374 به چاپ چهاردهم رسيد. جلد دوم، سوم و چهارم اين چكيده نيز به گزينش محمد ترابى فراهم آمده است. | ||
نمايه نامهاى تاريخى و جغرافيايى و جاىها و كتابها، فرقهها و اقوام و اشخاص و سلسلهها، در پايان برخى از جلدهاى كتاب آمده است و پانوشتهاى نويسنده افزون بر توضيحات سودمند وى درباره شاعران و نويسندگان و آثار يا زمانه آنان، نشانى منابع كتاب را در بر دارند. مقدمه او نيز در جلد نخست اثر، دغدغهاش را درباره آشنايى خوانندگان كتابش با ادب و ادبيات نويسى و مقدمات آن نشان مىدهد. | نمايه نامهاى تاريخى و جغرافيايى و جاىها و كتابها، فرقهها و اقوام و اشخاص و سلسلهها، در پايان برخى از جلدهاى كتاب آمده است و پانوشتهاى نويسنده افزون بر توضيحات سودمند وى درباره شاعران و نويسندگان و آثار يا زمانه آنان، نشانى منابع كتاب را در بر دارند. مقدمه او نيز در جلد نخست اثر، دغدغهاش را درباره آشنايى خوانندگان كتابش با ادب و ادبيات نويسى و مقدمات آن نشان مىدهد. |
ویرایش