آثار البلاد و أخبار العباد: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قزوینی، زکریا بن محمد]] (نويسنده)

'''آثار البلاد و أخبار العباد'''، کتابى است در جغرافيا و جغرافياى تاريخى عمدتاً جهان اسلام و بخشى از سرزمين‌هاى آفريقايى، هند، جنوب روسيه و... كه توسط [[زكريا بن محمد قزوينى]] متوفى به سال 682، برابر 1283م، به زبان عربى تأليف شده و از آن با عنوان «عجائب البلدان» نيز نام برده مى‌شود.<ref>ر.ک: عزيززاده فرزان، ص104</ref>

پس از اين سه مقدمه، مؤلف اقاليم هفت‌گانه را زير عناوين مختلف بررسى مى‌كند و «بلاد» آن را به ترتيب حروف الفبا شرح مى‌دهد. اين بلاد، شامل نواحى، سرزمين‌ها، مناطق جغرافيايى، كشورها، استان‌ها، شهرها، شهرك‌ها، روستاها، جزاير، كوه‌ها، دژها، ساختمان‌ها و آثار تاريخى مى‌گردد كه در ميان همه اينها، بسيارى از جاها واقعى است و برخى داستانى و افسانه‌اى، مانند «جزيره زنان» در چين.

نويسنده به هنگام ياد كردن از هر مكان تاريخى، مطالب بسيارى درباره آنان به ميان مى‌آورد: روايات جاهلى، سنن و آداب، عالمان، اديبان، شاعران برخاسته از آن بلاد و اشعار سروده درباره آن سرزمين، داستان‌هاى محلى، احاديث نبوى، قنوات، فراورده‌هاى صنعتى و كشاورزى، پرندگان و وقايع. روى‌هم‌رفته در اين کتاب، اطلاعات جغرافيايى، ادبى، تاريخى و علمى فراوانى گردآورى شده است. «آثار البلاد» حاوى گزارش‌هايى درباره تعدادى از شاعران ايرانى بزرگ و نام‌آور است كه از آن ميان مى‌توان [[اوح‍دال‍دی‍ن‌ ک‍رم‍ان‍ی‌، ح‍ام‍د ب‍ن‌ اب‍ی‌‌ال‍ف‍خ‍ر|اوحدالدين کرمانى]]، صدرالدين خجندى، رشيدالدين وطواط، انورى، فردوسى، حكيم عمر خيام و ناصرخسرو اشاره كرد.<ref>جهانگيرميرزا قاجار، ص13 و 14</ref>

مقدمه سوم با عنوان «المقدمة الثالثة في أقاليم الأرض» با نقل از ابوالريحان الخوارزمى، در توضيح دايره معدل النهار آغاز شده و به بخش‌هاى شمالى، جنوبى، ربع مسكون، فواصل طولى و عرضى اقاليم شرق و مغرب و به‌ويژه به ارائه طرح دايره مضاعف به قطر حدود 10 سانتى متر همراه با تعيين خط استوا و جهات الشمال، الجنوب، المشرق، المغرب پرداخته و با تعيين مدارات شمالى، نقاط جهان هم‌عصر مؤلف روى مدارات تعيين شده و به‌ويژه از «البلاد الزنج، خليج اخضر، سرنديب، سند، مكران، خليج فارس، عمان، کرمان، حجاز، شيراز، صعدا، مصر، يمن، زنگبار، بلاد افريقيه، بربر، خليج بربرى، بحر المغرب و الروم و الشام، قسطنطنيه، طنجه، اندلس» و پس از آن شرح مبسوطى از نقاط ارائه داده و مطالب با الإقليم الأول در شرح اقاليم سبعه آغاز گرديده است و به ذكر مسافات و مختصات جغرافيايى نقاط و ذكر بعضى مواضع معروف در هر اقليم پرداخته است و در ميان مطالب به ارائه شواهد اشعار عربى همراه با رنگه‌نويسى به سرخى، قلم زر و نوعى لاجورد پرداخته است و به‌صورت الفبايى از سرزمين‌هاى النجه، بكيل، بلاد اكتبر، بلاد الجشه... نام برده و به تناسب به ذكرى از تاريخ و مشاهير هر ناحيه پرداخته است. اين قسمت را به جمله «...هذا آخر ما عرفنا من الأقاليم الأول و...پس از آن به قلم جلى و رنگه‌نويسى به زر عنوان «إقليم الثاني» را آغاز نموده و پس از ذكر الأبلق، أجأ و [[سلمی، محمد بن حسین |سلمى]] و ارائه چند بيت شعر به توضيح البحرين با ذكر موقعيت جغرافيايى آن در ناحيه «بين البصرة و عمان» پرداخته و شرحى از «الصدف بمجمع البحرين» و ذكرى از تاريخ و اقدامات قرمطيان در آن ناحيه داده است.

مؤلف، زكرياى قزوينى كه از جغرافيون ايرانى اواسط قرن هفتم هجرى است، در تأليف «آثار البلاد و أخبار العباد» به تأليفات پيشينيان و نتايج مطالعات جغرافيايى قدما توجه داشته است؛ ازاين‌روست كه در بسيارى مواضع از کتابش از منابع و دانشمندان پيشين به‌صراحت نام برده است و اينك «آثار البلاد و أخبار العباد» را همچون منبعى اصيل و معتبر در جغرافيا و جغرافياى تاريخى قرون وسطاى ايرانى در دسترس قرار داده است.