كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین]] (نويسنده)

[[ناصر خسرو]] (نويسنده)

| زبان =عربي

فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14  

| تعداد جلد =1

| کتابخانۀ دیجیتال نور =20643

'''كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين'''، اثر [[ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین|محمد بن ابی‎جمهور احسائی]]، به تحقیق وجیه بن محمد مُسبّح، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر، در هفت فصل، مباحث مربوط به اصول پنج‎گانه عقیدتی شیعی (توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) را بیان کرده است.

[[ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین|ابن ابی‎جمهور احسائی]] در خاتمه، تاریخ فراغت از املای این کتاب را شامگاه چهارشنبه، هفدهم ذی‎حجه 878ق، در مشهد رضوی(ع)، ذکر می‎کند<ref>ر.ک: خاتمه کتاب، ص482</ref>.

کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده در نگارش این اثر از منابع متعدد لغوی، تاریخی، روایی، تفسیری و... از منابع شیعی و سنی به زبان عربی استفاده کرده که برخی از آنها پس از قرآن کریم و نهج البلاغه، عبارتند از: [[لسان العرب|لسان العرب ابن منظور]]؛ [[السيرة النبوية|سیره ابن هشام]]؛ مقدمه ابن خلدون؛ [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]]؛ [[الملل و النحل|ملل و نحل شهرستانی]]؛ [[مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين|مقالات الإسلاميين]] [[اشعری، علی بن اسماعیل|علی بن اسماعیل اشعری]]؛ [[الكافي (ط. دارالحديث)|کافی کلینی]]؛ [[توحید صدوق (ترجمه جعفری)|توحید صدوق]]؛ [[مستدركات أعيان الشيعة]]؛ [[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاریخ طبری]]؛ [[الفهرست (ابن نديم)|فهرست ابن ندیم]]؛ [[الأعلام|الأعلام زرکلی]]؛ [[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة شیخ حر عاملی]]؛ [[مسند الإمام أحمد بن حنبل|مسند]] و [[فضائل الصحابة]] [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]]؛ [[الكامل في التاريخ]] ابن اثیر؛ المعجم الكبير طبرانی؛ [[المناقب (الخوارزمي)|المناقب خوارزمی]]؛ [[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحار الأنوار علامه مجلسی]]؛ [[ينابيع المودة لذوي القربی|ينابيع المودة قندوزی]]؛ [[التفسير الكبير (فخر رازی)|التفسير الكبير فخر رازی]] و..<ref>ر.ک: فهرست مصادر و مراجع، ص483-489</ref>.

[[ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین|ابن ابی‎جمهور]] در اصل رساله «زاد المسافرين» می‎نویسد: «فهذه رسالة مشتملة علی ما يجب علی المكلف اعتقاده من العقائد الكلامية و المسائل الأصولية، سمّيتها بزاد المسافرين في أصول الدين»<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ص63-64</ref>. ترجمه: «این رساله‎ای است دربردارنده، مباحثی کلامی از اصول اعتقادات که باور به آن بر مکلف واجب است. من، آن را زاد المسافرين في أصول الدين، نام نهادم».

وی سپس در توضیح عبارت فوق (در عبارات كشف البراهين که شرح زاد المسافرين است،) می‎نویسد: منظورش از رساله، کتاب است و از عقاید کلامیه، علم کلام<ref>ر.ک: همان، ص64</ref>. وی آنگاه وجوهی را در سبب نام‎گذاری علم کلام به این اسم، ذکر می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص64-65</ref>، مراد از مسائل (مبادی، مسائل و موضوعات) را روشن می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص67-68</ref> و وجوهی را در برتری این علم بر سایر علوم ذکر می‎نماید<ref>ر.ک: همان، ص68-69</ref>.

[[ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین|ابن ابی‎جمهور]]، درباره ترتیب فصول مسائل مطرح‎شده در کتاب، می‎نویسد: مطالب این کتاب در هفت فصل ترتیب یافته است. وجه حصر مباحث در هفت فصل این است که آنچه از آن بحث می‎شود، یا ذات و متعلقات ذات است و یا افعالِ ذات. در بحث از ذات هم یا از تصور آن چیز نزد عقل و تمیّز آن از سایر موجودات صحبت می‎کنیم یا از صفات مختص به آن؛ پس [در این علم] اولین مورد، بحث از اثبات واجب الوجود خواهد بود که فصل اول کتاب به آن پرداخته است. دومین مورد، بحث از صفات است که آن‎هم یا ثبوتیه است و یا سلبیه. بحث از صفات ثبوتیه در فصل دوم و صفات سلبیه در فصل سوم، مطرح می‎گردد [تا اینجا بحث از ذات و متعلقات، یعنی اولین مورد از بحث از شیء بود و اکنون به سراغ مورد بعدی، یعنی افعال می‎رویم]؛ بحث از افعال، یا از افعال مطلق به‎طور عموم است یا از افعال خاص که از اولی در فصل چهارم تحت عنوان عدل بحث می‎شود و اما دومی (افعال خاص)، یا مربوط به سرای دنیا است و یا به زندگانی اخروی ارتباط دارد؛ مباحث مربوط به زندگانی اخروی (یعنی دومین مورد از تقسیم اخیر) در فصل هفتم و تحت عنوان مباحث معاد مطرح می‎گردد و در مباحث مربوط به زندگانی دنیوی، یا بحث از مؤسس شریعت مطرح است و یا از حافظش. بحث از مؤسس شریعت را در مباحث مربوط به نبوت باید مطرح کرد که در فصل پنجم کتاب آمده و بحث از حافظ شریعت نیز در فصل ششم، تحت عنوان مباحث امامت سامان یافته است<ref>ر.ک: همان، ص70-71</ref>.

از حصری که بیان شد، ترتیب قرارگیری مباحث کتاب نیز روشن می‎شود؛ زیرا بحث از ذات و صفات آن به‎نحو تقدم ملزوم بر لازم، بر بحث از افعال تقدم دارد [یعنی افعال لازمه وجود ذات هستند و تا ذاتی نباشد، فعلی سر نخواهد زد؛ ازاین‎رو ذات بر فعل تقدم دارد]. بحث از تصور و تمیّز ذات، در قالب ترتب تصور بر تصدیق، مترتب بر بحث از صفات است [تا تصوری از ذات ممکن نباشد، تصدیق به چیستی و چگونگی صفات ممکن نخواهد بود]. ترتب صفات ثبوتیه بر صفات سلبیه نیز از نوع ترتب اشرف بر غیر اشرف است [یعنی صفات ثبوتیه بر صفات سلبیه شرافت دارند]. ترتب افعال مطلقه بر افعال خاصه، از نوع تقدم عام بر خاص و مقدم داشتن بحث از کارهای زندگانی دنیایی بر زندگی اخروی، به دلیل تقدم آن در وجود (یا به‎عبارتی‎دیگر، تقدم موجود بر معدوم) و در آخر، پیش‎تر مطرح کردن بحث از مؤسس شریعت در قالب نبوت بر بحث از حافظ آن در قالب امامت، به‎خاطر تقدم اصل بر فرع است؛ یعنی بحث از امامت فرع بر بحث از نبوت است<ref>ر.ک: همان، ص71</ref>.

پاورقی‎های کتاب، حاوی مطالب مفیدی در شرح و محتوای مطالب و ذکر اختلاف نسخ، هستند.

وجیه بن محمد مُسبّح، در تحقیق کتاب، از پنج نسخه خطی استفاده کرده است؛ نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره 224 با حرف «أ»، نسخه سید علی‎باقر موسوی با حرف «م»، نسخه دیگری از کتابخانه آستان به شماره 1237 با حرف «د»، نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی با حرف «ج» و نسخه دیگری از کتابخانه آستان قدس به شماره 225 با حرف «ح» رمزگذاری شده‎اند و آخرین مورد، اصل در تطبیق قرار گرفته است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص31-33</ref>.

کارهایی که محقق روی کتاب انجام داده به‎صورت مختصر از این قرار است: ارزش‎گذاری نسخه‎های خطی [در قرائت و مقایسه آنها با هم] و انتخاب نزدیک‎ترین آنها به نسخه اصلی، مقابله بین نسخه‎ها و اصلاحات املایی و محتوایی در متن، عنوان‎بندی مطالب اصلی و فرعی، جای‎گذاری حواشی و تعلیقات در محل مناسب آنها در تناسب با شرح، ترجمه اعلام و بیان برخی مفردات لغوی و مکان‎ها و غزوه‎ها و تخریج نصوص و منقولات<ref>ر.ک: همان، ص33-34</ref>.

<references />

== وابسته‌ها ==