تذکره هزار مزار (ترجمه): تفاوت میان نسخه‌ها

[[جنید شیرازی، جنید بن محمود]] (نویسنده)

| تعداد جلد =1

| کتابخانۀ دیجیتال نور =10870

{{کاربردهای دیگر|تذکره (ابهام‌زدایی)}}

'''تذكره هزار مزار''' یا'''مزارات شیراز'''، ترجمه‌اى است از «[[شد الإزار في حط الأوزار عن زوار المزار|شد الإزار فی حط الأوزار عن زوار المزار]]»، اثر [[جنید شیرازی، جنید بن محمود|معین‌الدین جنید شیرازى]] كه به اهتمام پسر وى آقاى [[ابن جنید شیرازی، عیسی بن جنید|عیسى بن جنید شیرازى]] صورت گرفته است.

«تذكره نویسى»: تذكره نویسى، در اصطلاح به معنى تألیف و تدوین مجموعه یا كتابى كه در آن شرح احوال شاعران، نویسندگان، عارفان، فقیهان و جزء آنها گرد آمده باشد. تذكره‌ها را از جهات مختلف مى‌توان طبقه‌بندى كرد. از جمله از لحاظ موضوع، از لحاظ عمومیّت یا خصوصیّت یا تشخص.

تذكره‌ها چند گونه تنظیم شده؛ 1- الفبایى 3- تاریخى 3- جغرافیایى كه زندگى‌نامه شاعران ذیل شهر و دیار آنان آورده شود. كتاب شدّ الازار كه شرح احوال 318 نفر از بزرگان مدفون در شیراز است، هدف مؤلف نه بیان تاریخى، بلكه آگاه كردن برادران دینى از زیارت قبور و یاد كردن اهل قبور است، تا بعضى سیرت، اوصاف و فضائل آنان بیان گردد و نمونه‌اى براى متابعان باشد.به هر حال این اثر كتابى صوفیانه، و یا هدف كسب ثواب و اجر در احوال عرفاء مشایخ و علماى مشهور و مدفون در شیراز نوشته شده است. و مزارنویسى به عنوان شاخه‌اى از تاریخ‌نگارى محلى به نام مزارات، باید خاطرنشان كرد كه از ایالت فارس و شهر شیراز از سعدان مقاریضى (509 هجرى) شروع شد، با اینكه بعضى، ابوال[[دیلمی، حسن بن محمد|حسن دیلمى]] (371 هجرى) را كه به نحوى این مسأله را مورد توجّه قرار داده بود، مى‌دانند و بالاخره مى‌شود، الازار یا مزارات شیراز را مى‌توان نام برد.

هدف از تألیف این اثر، همان طور كه بیان شد، یاد و زیارت اهل قبور است. همین انگیزه باعث شد تا فردى از پسر مؤلف بخواهد، براى بهره‌مندى بیشتر آن را به فارسى برگرداند. او نیز به این تقاضا پاسخ داد و اقدام به ترجمه آن نمود.

روش مؤلف در معرفى بزرگان و آثار آنان در قبرستان‌هاى شیراز، بر تعیین محل و موقعیّت جغرافیایى، دورى و نزدیکى مزار به شهر گذاشته شده است نه قدمت تاریخى مقام و منزلت صورى و معنوى صاحبان قبور به طور كامل.

[[جنید شیرازی، جنید بن محمود|معین‌الدین جنید]] ظاهرا كتاب خود را در سال 791 هجرى تألیف نموده و در اواخر همین قرن در حوالى سال 800 هجرى درگذشت.

از آنجا كه این اثر، تذكره مشاهیر، مشایخ صوفیه، علما، زاهدان و حاكمان معروف شیراز است و ترجمه احوال اشخاص، نكات اصلى چون تحصیلات، مشایخ، تألیفات و تاریخ وفات و حتى گاهى ولادت ترجمه را بیان داشته است.

 

در پایان مى‌توان گفت: منظور مؤلف از تألیف این اثر، تهیه راهنمایى براى زیارت كنندگان قبور نامداران در هفت گورستان شیراز در آن زمان بوده است.

اجزاء تركیبى تذكره‌ها را مقدمّه، متن یا اصل تذكره و خاتمه تشكیل مى‌دهد كه این اثر هم بر همین منوال است، جز اینكه در اوّل كتاب، مقدّمه مصحّح، به آن اضافه شده كه بحث آن در آخر نوشته خواهد آمد.

نوبت اوّل: در ذكر دفن شدگان قبرستان شیخ كبیر و جوانى آن (دبیرستان شاهپور سابق و مزار شیخ عبداللّه خفیف در شمال شرقى آن واقع است).

نوبت دوم: در ذكر دفن شدگان قبرستان با هلیه و حوالى آن (محله سرباغ و بقعه متبرکه شاه منذر از بقایاى آن است). نبوت سوم: در ذكر دفن شدگان گورستان سلم و جوانى آن (قبرستان قدیم شیراز كه مشهور بدار السلم است). نوبت چهارم:در ذكر دفن‌شدگان گورستان مشهد ام‌كلثوم و شیرویه و جوانى آن (جایگاه آن معلوم نشد). نوبت پنجم: در ذكر دفن شدگان گورستان باغ و حوالى آن (در حوالى آستانه حضرت سید علاءالدین حسین واقع بوده است.)

نوبت ششم: در ذكر دفن شدگان گورستان عتیق و حوالى آن (مسجد جامع فعلى كه مشهور به مسجد جمعه است). نوبت هفتم: در ذكر دفن شدگان گورستان مصلى و گرداگرد آن (سمت اعظم آن حال باغ ملّى و مشهد منور على بن حمزه) بعد از این تقسیم‌بندى، اصل تذكره یا متن مى‌آید كه در این قسمت، احول 39 نفر بیان مى‌گردد كه از شیخ كبیر (ابوعبدللّه محمد بن خفیف) شروع و بعد شیخ احمد كبیر، شیخ ابوعمر و [[اصطخری، ابراهیم بن محمد|اصطخرى]]، مولانا سعیدالدین كازرونى، شیخ ابوشجاع، امام ضیاءالدین مسعود شیرازى، سید مرتضى واعظ و...و آخرین این نوبت شیخ جلال‌الدین محمد سرده است، مى‌آید.

در نوبت دوم، شرح احوال 32 نفر؛ از جمله استاد سبیویه نحوى، شیخ ابوعبداللّه تعاریضى، شیخ حیدر صوفى، زاهد عفیف‌الدین یعقوب، مولانا شمس‌الدین محمد حكیم، فقیه شمس‌الدین محمد كازرونى، امیر یوسف‌الدین یوسف بن عبداللّه و...، شیخ زین‌الدین على كلاه بیان مى‌شود.

نوبت سوم، به شرح اصول 27 نفر از مشایخ و بزرگان كه در قبرستان سلم؛ از جمله نسخ سلم بن عبداللّه صوفى، شیخ ابوعبداللّه بابوئى است، پرداخته مى‌شود.

نوبت چهارم: به شرح احوال 60 نفر از بزرگان و امیران مدفون در گورستان ام‌كلثوم و شیرویه مى‌پردازد؛ از جمله سیده ام‌كلثوم، بى بى غریره، مولانا سراج‌الدین، فقیه سعدالدین محمد بن حسین، شیخ شیرویه و امیر تاج‌الدین على، آخرین این نوبت سید روح‌الدین است.

در نوبت پنجم، شرح احوال 50 نفر درج شده كه اوّلین آنها، شیخ منذر بن قیس و آخرین امیر یعقوب بن لیث است. در نوبت ششم كه با شرح حال برادر امام هشتم(ع) احمد بن موسى(ع) شروع و در ادامه آن، شرح احوال 45 نفر از بزرگان كه آخرین آنها در این نوبت قاضى بهاءالدین عثمان بن على است.

نوبت هفتم كه با شرح على بن حمزه بن موسى كاظم(ع) شروع و با شیخ اجل مشرف‌الدین مصلح بن عبداللّه؛ یعنى افصح المتكلمین سعدى شیرازى است، پایان مى‌یابد. در همین كتاب شد الازار است كه نام و كنیۀ شیخ، صحیح و طبق مأخذ قدیمى دیگر نوشته شده است كه به غیر از این دو نفر، شرخ فال 62 دیگر گنجانده شده است.

تصحیح این اثر كه توسط [[نورانی وصال، عبدالوهاب|دكتر نورانى وصال]] صورت گرفته، در مقدّمۀ خود به شرح مختصات كتاب و چگونگى و كیفیّت تصحیح از روى دو نسخه یكى مطبوع كتابخانه احمدى و جهان‌نما كه در سال1320ق انتشار یافته و دیگرى نسخه كتابخانه مدرسه سپهسالار (مطهرى) است، پرداخته و كتاب حاضر نیز بر اساس همین نسخه، فصل بندى گردیده تا هم رعایت امانت شده باشد و هم خواننده چنانچه نارسایى و اشكالى در متن مشاهده نماید، دسترسى به متن عربى ([[شد الإزار في حط الأوزار عن زوار المزار|شد الازار]]) آسان باشد و به همین جهات، نسخه سپهسالار اساس تصحیح قرار گرفت و در پاورقى‌ها موارد مختلف درج شده است. از طرف دیگر از آنجا كه مترجم، فاقد تسلّط كافى و لازم نبوده كه بتواند من جمیع جهات از عهده ترجمه چنین كتابى برآید و هر جا توان ترجمه را نداشته یا صرف نظر نموده یا به اجمال برگزار ساخته یا احیانا غلط ترجمه كرده است. مصحح تا آنجا كه مقدور بوده، بیشتر موارد اشكال را در پاورقى صفحات یادآور شده و توضیحاتى در حد گنجایش كتاب آورده و گامى هم براى اطلاع بیشتر خواننده، عین عبارت، [[شد الإزار في حط الأوزار عن زوار المزار|شد الازار]] را آورده تا با مقایسه، مطلب شده و نقص ترجمه آشكار گردد.

از ویژگى‌هاى این ترجمه آن است كه در كنار اثر، چه بسا نكات جالب و گوناگون در ترجمه آمده كه در متن با رجال معروف و مشاهیر عرفاست كه این موارد را در پایان بسیارى از شروح احوال مى‌توان دید كه این موارد را كه از خود اضافه كرده است. این عبارت را قبل از آن آورده «مترجم گوید»؛ ولى این مطلب در همه جا 1- خاتمه، بیش از چند سطر نیست و مطلب خاصى جزء توجه دادن خوانندگان به احوال و افعال مقرّبان درگاه الهى صادق نیست و مواردى را مى‌توان یافت كه این جمله درج نشده، من باب مثال حال شیخ عروق بن اسود، مترجم از خود اضافه نموده، بدون آنكه آن جمله درج شده باشد. به همین علّت براى اینكه خوانندگان به واقعیّت مطالب آن طور كه نظر مؤلف بوده، واقف گردند، در پاورقى این گونه موارد آمده است.

از ویژگى‌هاى دیگر این كتاب این است كه، مطالبى كه درون متن احتیاج به توضیح داشته، از نوشته‌ها و حواشى علامه قزوینى كه قبلا بر [[شد الإزار في حط الأوزار عن زوار المزار|شد الازار]] نوشته، براى تبین مفاهیم و مندرجات متن ترجمه در پاورقى صفحات با امكانات كامل آورده شده تا مطالعه كنندگان، استفاده بیشترى از ترجمه فوق بردارند و این موارد را مصحّح در پاورقى‌ها متذكر شده‌اند.

== وضعیت كتاب==

در پایان اثر... فهرست‌ها؛ شامل فهرست اعلام اشخاص، فهرست اماكن و جاها فهرست كتب و رسائل كه تمام اینها به ترتیب حروف الفبا نگاشته شده است و در صفحات متعددى هم، تصاویر بقعۀ بزرگان، مشیخ، ضریح و آثار باستانى دیگر اختصاص یافته است. در اول كتاب هم فهرست فصول و اسامى گنجانده شده است.

# مجله، كیان، شماره 42، خدراد و تیر 77، نویسنده حسن امداد.

# دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد 14-تذكره نویسى.

# سیر تاریخ‌نگارى محلى ایالت فارس، مجله زبان و ادبیات، شماره 40، بهار 1384، نویسنده یوسف رحیم‌لو و على سالارى شادى.

[[شد الإزار في حط الأوزار عن زوار المزار|شد الإزار في حط الأوزار عن زوار المزار]]