پرش به محتوا

تفسير أبي‌بكر الأصم: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'عبد الرحمن' به 'عبدالرحمن'
جز (جایگزینی متن - 'عبد الرحمن' به 'عبدالرحمن')
خط ۴: خط ۴:
| عنوان‌های دیگر =تفسير ابي مسلم محمد بن بحر الاصفهاني   
| عنوان‌های دیگر =تفسير ابي مسلم محمد بن بحر الاصفهاني   
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =  
[[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان]] (نويسنده)
[[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان]] (نويسنده)


[[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر]] (نويسنده)
[[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر]] (نويسنده)
خط ۳۳: خط ۳۳:
| پیش از =
| پیش از =
}}  
}}  
'''تفسير أبي‎بكر الأصم عبدالرحمن بن كيسان'''، تفسیری است از [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|ابوبکر عبدالرحمن بن کیسان اصم]]، یکی از علمای معتزلی قرن سوم هجری که به‎همراه تفسیر [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی]] (متوفی 322ق)، توسط [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]]، گردآوری و تحقیق شده است.
'''تفسير أبي‎بكر الأصم عبدالرحمن بن كيسان'''، تفسیری است از [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|ابوبکر عبدالرحمن بن کیسان اصم]]، یکی از علمای معتزلی قرن سوم هجری که به‎همراه تفسیر [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی]] (متوفی 322ق)، توسط [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]]، گردآوری و تحقیق شده است.


==سخن بزرگان پیرامون کتاب==
==سخن بزرگان پیرامون کتاب==
خط ۴۵: خط ۴۵:


===بخش اول (تفسير أبي‎بكر الأصم)===
===بخش اول (تفسير أبي‎بكر الأصم)===
باب اول از بخش اول، به زندگی‎نامه [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|ابوبکر اصم]] و توضیحاتی پیرامون تفسیر وی، اختصاص یافته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص13-‎28</ref> و باب دوم آن، متن تفسیر او را از سوره فاتحه تا سوره اخلاص، در بر گرفته است<ref>ر.ک: همان، ص31-‎99</ref>.
باب اول از بخش اول، به زندگی‎نامه [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|ابوبکر اصم]] و توضیحاتی پیرامون تفسیر وی، اختصاص یافته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص13-‎28</ref> و باب دوم آن، متن تفسیر او را از سوره فاتحه تا سوره اخلاص، در بر گرفته است<ref>ر.ک: همان، ص31-‎99</ref>.


از شیوه تفسیر اصم اطلاع چندانى در دست نیست، ولى از اینکه عبدالجبار معتزلى از تفسیر او به «تفسیرعجیب» یاد کرده و ابوعلى جبائى، مفسر بزرگ معتزلى می‎گوید: «اگر اصم به همان فقه و لغت می‎پرداخت، براى او بهتر بود»، مى‎توان به این نکته رسید که دیدگاه‎هاى تفسیرى یا روش تفسیرى او، خوشایند معتزلیان نبوده است<ref>بهرامی، محمد، ص234</ref>.
از شیوه تفسیر اصم اطلاع چندانى در دست نیست، ولى از اینکه عبدالجبار معتزلى از تفسیر او به «تفسیرعجیب» یاد کرده و ابوعلى جبائى، مفسر بزرگ معتزلى می‎گوید: «اگر اصم به همان فقه و لغت می‎پرداخت، براى او بهتر بود»، مى‎توان به این نکته رسید که دیدگاه‎هاى تفسیرى یا روش تفسیرى او، خوشایند معتزلیان نبوده است<ref>بهرامی، محمد، ص234</ref>.
خط ۵۳: خط ۵۳:
الف)- تفاسیر سلف و گذشتگان، مانند تفسیرهای: ابن عباس، حسن بصری، شعبی، عکرمه، قتاده، ربیع و سدی.
الف)- تفاسیر سلف و گذشتگان، مانند تفسیرهای: ابن عباس، حسن بصری، شعبی، عکرمه، قتاده، ربیع و سدی.


ب)- منقولات عامه و مجهول: به‎عنوان مثال، در تفسیر رازی، به نقل از [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]]، در تفسیر آیه مبارکه 43 سوره بقر که به پرداخت زکات امر می‎کند، عدم پرداخت زکات از طرف بنی‎اسرائیل، به نقل از برخی، مصداق '''و أكلهم السحت''' (المائدة: 62)، دانسته شده است. البته به‎درستی مشخص نیست که این مجهول آوردن مروی‎عنه (به نقل از برخی)، از طرف رازی است یا اصم، لکن بودن این امر از طرف [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]]، دارای ارجحیت است؛ زیرا در موارد دیگر از تفسیر اصم، دیده شده است که وی از بعضی از یهود، بدون توضیح اسم و لقب وی، حکایت کرده است که این امر، نشان‎دهنده عادت مفسرین معتزلی در مجهول آوردن راوی است؛ چنان‎که ابوالقاسم کعبی بلخی نیز در تفسیر خویش، در موارد بسیاری، از شخص مجهول حکایت کرده است.
ب)- منقولات عامه و مجهول: به‎عنوان مثال، در تفسیر رازی، به نقل از [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]]، در تفسیر آیه مبارکه 43 سوره بقر که به پرداخت زکات امر می‎کند، عدم پرداخت زکات از طرف بنی‎اسرائیل، به نقل از برخی، مصداق '''و أكلهم السحت''' (المائدة: 62)، دانسته شده است. البته به‎درستی مشخص نیست که این مجهول آوردن مروی‎عنه (به نقل از برخی)، از طرف رازی است یا اصم، لکن بودن این امر از طرف [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]]، دارای ارجحیت است؛ زیرا در موارد دیگر از تفسیر اصم، دیده شده است که وی از بعضی از یهود، بدون توضیح اسم و لقب وی، حکایت کرده است که این امر، نشان‎دهنده عادت مفسرین معتزلی در مجهول آوردن راوی است؛ چنان‎که ابوالقاسم کعبی بلخی نیز در تفسیر خویش، در موارد بسیاری، از شخص مجهول حکایت کرده است.


ج)- مغازی: [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]] در موارد بسیاری، از سیره و غزوه‎های پیامبر(ص) در تفسیر خود، بهره برده است؛ به‎عنوان مثال، در تفسیر آیه مبارکه 172 سوره آل عمران، به تعریف وقایعی که در جنگ احد و بعد از آن اتفاق افتاده، پرداخته و به رغبت برخی مسلمین در مثله کردن اجساد کفار به‎عنوان انتقام از مثله شدن حضرت حمزه، عموی پیامبر(ص) و نهی آن حضرت از این عمل، اشاره کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص14-‎18</ref>.
ج)- مغازی: [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]] در موارد بسیاری، از سیره و غزوه‎های پیامبر(ص) در تفسیر خود، بهره برده است؛ به‎عنوان مثال، در تفسیر آیه مبارکه 172 سوره آل عمران، به تعریف وقایعی که در جنگ احد و بعد از آن اتفاق افتاده، پرداخته و به رغبت برخی مسلمین در مثله کردن اجساد کفار به‎عنوان انتقام از مثله شدن حضرت حمزه، عموی پیامبر(ص) و نهی آن حضرت از این عمل، اشاره کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص14-‎18</ref>.


[[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]] در تفسیر خود، در چهار سوره، از اسباب نزول، بحث کرده است که عبارتند از:
[[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]] در تفسیر خود، در چهار سوره، از اسباب نزول، بحث کرده است که عبارتند از:
# سوره بقره، آیه 189 و 245 که در آیه اول، از قول حسن بصری استفاده شده و در آیه دوم، به حدیث ابن عباس، استناد شده است.
# سوره بقره، آیه 189 و 245 که در آیه اول، از قول حسن بصری استفاده شده و در آیه دوم، به حدیث ابن عباس، استناد شده است.
# سوره آل عمران، آیه 172.
# سوره آل عمران، آیه 172.
# سوره نساء، آیه 64.
# سوره نساء، آیه 64.
# سوره مائده آیه 93. [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]] در این آیه، به روایتی از ابوبکر استناد کرده که از پیامبر(ص) پیرامون کسانی که مرده‎اند و شرب خمر و قمار انجام داده‎اند و یا کسانی که از شهر و آبادی دور بوده و نمی‎دانند که خداوند خمر را حرام نموده و آنان مرتکب شرب خمر می‎شوند، سؤال شده است<ref>ر.ک: همان، ص21-‎22</ref>.
# سوره مائده آیه 93. [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]] در این آیه، به روایتی از ابوبکر استناد کرده که از پیامبر(ص) پیرامون کسانی که مرده‎اند و شرب خمر و قمار انجام داده‎اند و یا کسانی که از شهر و آبادی دور بوده و نمی‎دانند که خداوند خمر را حرام نموده و آنان مرتکب شرب خمر می‎شوند، سؤال شده است<ref>ر.ک: همان، ص21-‎22</ref>.


برخلاف آنچه که گفته می‎شود معتزله در استفاده از احادیث نبوی، اهمال می‎کنند، [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]] در مواردی از تفسیر خود، به روایت نبوی، استناد کرده است؛ از جمله در آیه 245 سوره بقره و 172 سوره آل عمران<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>.
برخلاف آنچه که گفته می‎شود معتزله در استفاده از احادیث نبوی، اهمال می‎کنند، [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]] در مواردی از تفسیر خود، به روایت نبوی، استناد کرده است؛ از جمله در آیه 245 سوره بقره و 172 سوره آل عمران<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>.


از جمله ویژگی‎های تفسیر حاضر، آن است که نویسنده در تفسیر برخی از آیات، از آرای کلامی و فقهی، استفاده کرده است؛ به‎عنوان مثال، وی به این نکته اشاره دارد که قرائت در نماز واجب نبوده و در این رابطه، با ابن علیه موافقت کرده، اما با امام شافعی که قرائت فاتحة‎الكتاب را در هر رکعت واجب دانسته، مخالفت کرده است. وی در تفسیر آیه مبارکه 48 سوره فرقان: '''وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُوراً''' (و از آسمان، آبى پاک فرود آوردیم)، نتیجه گرفته که وضو با تمام آب‎ها، جایز بوده و در این حکم، با امام اوزاعی، موافقت نموده است<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>.
از جمله ویژگی‎های تفسیر حاضر، آن است که نویسنده در تفسیر برخی از آیات، از آرای کلامی و فقهی، استفاده کرده است؛ به‎عنوان مثال، وی به این نکته اشاره دارد که قرائت در نماز واجب نبوده و در این رابطه، با ابن علیه موافقت کرده، اما با امام شافعی که قرائت فاتحة‎الكتاب را در هر رکعت واجب دانسته، مخالفت کرده است. وی در تفسیر آیه مبارکه 48 سوره فرقان: '''وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُوراً''' (و از آسمان، آبى پاک فرود آوردیم)، نتیجه گرفته که وضو با تمام آب‎ها، جایز بوده و در این حکم، با امام اوزاعی، موافقت نموده است<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>.


[[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]] در تفسیر خود، روایات زیادی را در فضیلت ابوبکر از پیامبر(ص) نقل نموده و منکر تأویل برخی از آیات، از جمله سوره «الإنسان» در شأن [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] شده است<ref>ر.ک: همان</ref>.
[[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]] در تفسیر خود، روایات زیادی را در فضیلت ابوبکر از پیامبر(ص) نقل نموده و منکر تأویل برخی از آیات، از جمله سوره «الإنسان» در شأن [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] شده است<ref>ر.ک: همان</ref>.


مفسرین معتزلی، همواره تمرکز خاصی بر ضرورت آگاهی مفسر کتاب خدا بر علم لغت و نحو داشته‎اند؛ به‎طوری‎که قاضی عبدالجبار (متوفی 413ق)، معتقد بود که مفسر، عالم به توحید الهی و صفات باری تعالی نمی‎شود، مگر آنکه عالم به احوال علم لغت، نحو و اصول فقه باشد، ولذا مفسرین معتزلی، همچون اصم، جبایی، بلخی، اصفهانی و رمانی، همگی اهتمام خاصی به علم لغت، صرف، نحو و معانی داشته و در این میان، اصم از اولین مفسرینی است که اهمیت خاصی به این علوم داده و در تفسیر خود، از آنها بهره برده است؛ به‎عنوان مثال در آیه مبارکه 26 سوره بقره: '''إِنَّ اللَّهَ لاَ يسْتَحْيي أَنْ يضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَةً'''، اصم «ما» را مانند مای موجود در آیه 159 سوره آل عمران: '''فبما رحمة من الله'''، زائده دانسته است و در آیه 45 سوره بقره: '''و إنها لكبيرة'''، معتقد است که ضمیر «إنها»، به محذوف که «الإجابة للنبي(ص)» می‎باشد، بازمی‎گردد<ref>ر.ک: همان، ص24-‎25</ref>.
مفسرین معتزلی، همواره تمرکز خاصی بر ضرورت آگاهی مفسر کتاب خدا بر علم لغت و نحو داشته‎اند؛ به‎طوری‎که قاضی عبدالجبار (متوفی 413ق)، معتقد بود که مفسر، عالم به توحید الهی و صفات باری تعالی نمی‎شود، مگر آنکه عالم به احوال علم لغت، نحو و اصول فقه باشد، ولذا مفسرین معتزلی، همچون اصم، جبایی، بلخی، اصفهانی و رمانی، همگی اهتمام خاصی به علم لغت، صرف، نحو و معانی داشته و در این میان، اصم از اولین مفسرینی است که اهمیت خاصی به این علوم داده و در تفسیر خود، از آنها بهره برده است؛ به‎عنوان مثال در آیه مبارکه 26 سوره بقره: '''إِنَّ اللَّهَ لاَ يسْتَحْيي أَنْ يضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَةً'''، اصم «ما» را مانند مای موجود در آیه 159 سوره آل عمران: '''فبما رحمة من الله'''، زائده دانسته است و در آیه 45 سوره بقره: '''و إنها لكبيرة'''، معتقد است که ضمیر «إنها»، به محذوف که «الإجابة للنبي(ص)» می‎باشد، بازمی‎گردد<ref>ر.ک: همان، ص24-‎25</ref>.
خط ۸۹: خط ۸۹:


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
کتاب تفسیر اصم، به مرور زمان از بین رفته، ولی [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]] آرای [[ابن کيسان، عبد الرحمن بن کيسان|اصم]] را که در [[التفسير الكبير (فخر رازی)|مفاتيح الغيب رازی]]، [[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع البيان]] و دیگر تفاسیر به‎جا مانده، گردآوری و با عنوان «تفسير أبي‎بكر الأصم» چاپ کرده است<ref>ر.ک: اثباتی، اسماعیل، ج1، ص7276</ref>.
کتاب تفسیر اصم، به مرور زمان از بین رفته، ولی [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]] آرای [[ابن کيسان، عبدالرحمن بن کيسان|اصم]] را که در [[التفسير الكبير (فخر رازی)|مفاتيح الغيب رازی]]، [[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع البيان]] و دیگر تفاسیر به‎جا مانده، گردآوری و با عنوان «تفسير أبي‎بكر الأصم» چاپ کرده است<ref>ر.ک: اثباتی، اسماعیل، ج1، ص7276</ref>.


اسامی مصادر و منابع و فهارس عامه هر کتاب (بخش) در انتهای همان کتاب آمده است. این فهارس عبارتند از فهرست‎های: اعلام؛ قبایل و جماعات؛ احادیث نبوی؛ قوافی؛ انصاف و اجزای ابیات؛ سور قرآنی و محتویات کتاب.
اسامی مصادر و منابع و فهارس عامه هر کتاب (بخش) در انتهای همان کتاب آمده است. این فهارس عبارتند از فهرست‎های: اعلام؛ قبایل و جماعات؛ احادیث نبوی؛ قوافی؛ انصاف و اجزای ابیات؛ سور قرآنی و محتویات کتاب.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش