كشف المشكل في النحو: تفاوت میان نسخه‌ها

|data-type='automationCode'|24958

نويسنده، كتاب را به سفارش برخى از دوستان خود نوشته است <ref>متن كتاب، ج 1، ص 135</ref>.

فصل اول، تحقيقى پيرامون نام مؤلف و كنيه، اختلافى كه در كتب تراجم در مورد لقب او وجود دارد، موطن و محل تولد، اساتيد، شيوخ و شاگردان وى بوده و سپس به جايگاه و مكانت علمى او و اينكه سرآمد اديبان و استادان نحو زمان خويش بوده اشاره گرديده است <ref>متن كتاب، ج 1، ص 11 تا 20</ref>.

از ديگر مطالبى كه در اين فصل آمده، عبارتند از: اهمال كتب تراجم در ذكر دقيق سال ولادت مؤلف؛ اهتمام علما به جميع فنون، از فقه، نحو، بلاغت و شعر گرفته تا علوم عمليه مانند حساب، فلك و نجوم و خالى نبودن كتب نحوى آن‌ها از اين علوم و... <ref>همان</ref>.

فصل دوم، دربردارنده مقدمه‌اى است در علم قرائت كه پس از آن، به اختلافات قراء سبعه، در مواردى همچون كتابت «هاء»، مد، قصر، اماله و... اشاره شده است <ref>همان، ص 21 تا 48</ref>.

فصل سوم، به استشهادات علماى لغت عربى و نحات اختصاص داشته و هر استشهادى، بنا بر نام مشاهير علماى عرب، مرتب گرديده است. اين مشاهير هجده نفر بوده و عبارتند از: امام على(ع)، ابى‌عمرو بن العلاء، خليل، سيبويه، اخفش، كسائى، فراء، زجاجى، ابن خالويه، فارسى، ابن جنى، طاهر بن احمد، اصمعى، مبرد، ثعلب، ابن سراج، ابن دريد، طاهر بن احمد <ref>همان، ص 49 تا 117</ref>.

در فصل چهارم، مباحثى همچون بعضى از آراء نويسنده (در زمينه اضافه، بزرگى لغت عربى، تفسير برخى آيات، عدم تقديم تميز بر مميز و...) و على بن سليمان و شعر و آنچه شاعر به آن نيازمند است (تعريف شعر، شرايط شعر، اسماء شعر، حروف شعر، حركات شعر و...) بررسى شده است <ref>همان، ص 118 تا 134</ref>.

در فصل پنجم، پس از ذكر انگيزه و سبب تأليف كتاب و روش تأليف آن، به اشعار منسوب به نويسنده و شاگردش الفضيلى و ابوالقاسم بن حسين، شواهد كتاب مانند آيات، اشعار، ابيات شعرى، اقوال مشهور و أمثال، تصحيح ابياتى كه اشتباها به كسى منسوب شده و ذكر اختلافات در نسبت بعضى ابيات و نهايتا نسخ خطى كتاب، اشاره شده است <ref>همان، ص 135 تا 147</ref>.

قسمت دوم، مباحث تحقيقاتى پيرامون كتاب مى‌باشد. در اين قسمت، ضمن اشاره به روشى كه در تحقيق كتاب مد نظر بوده، از جمله تخريج آيات، احاديث، ابيات، اقوال و امثال عرب، زندگى‌نامه مختصر از نحويون و شعراى مذكور به همراه ذكر آنچه كه از نسخ خطى جا افتاده، متن اصلى كتاب در چهار جزء تحت عنوان «كتاب» و هر جزء در چندين باب آورده شده است <ref>همان</ref>.

در كتاب اول كه داراى بيست و سه باب بوده و «كتاب الأصول» نام دارد، مباحث فراوانى مطرح گرديده است كه از جمله آن‌ها مى‌توان به: كلام؛ اسم؛ اسم ظاهر و مضمر؛ اسم مبهم؛ فعل و احكام آن؛ حروف عامل و غير عامل؛ اعراب؛ معرب و مبنى؛ تثنيه و جمع؛ صحيح و معتل؛ مركب و... اشاره كرد <ref>متن كتاب، ج 1، ص 165</ref>.

كتاب دوم، عامل و معمول نام داشته و دربردارنده مباحث مفصلى پيرامون مرفوعات، منصوبات، مجرورات، مجزومات بوده و در آن از توابع اربعه (نعت، عطف، تأكيد و بدل) نيز بحث به ميان آمده است <ref>همان، ص 293</ref>.

از جمله مباحث اين قسمت، عبارتند از: فاعل و مفعول؛ نائب فاعل؛ مبتدا و خبر؛ افعال ناقصه؛ ما نافيه؛ حروف مشبهة بالفعل؛ لاى نفى جنس؛ اعراب فعل مضارع؛ افعال لازم؛ افعال غير متصرف؛ افعال متعدى؛ عمل اسم فاعل و مفعول؛ مفعول مطلق؛ مفعول‌له و مفعول‌معه؛ ظرف زمان و مكان؛ حال؛ تميز؛ استثناء؛ تعجب؛ حروفى كه فعل مضارع را نصب مى‌دهد؛ حروف جر؛ اضافه؛ قسم؛ جزم؛ شرط؛ نعت؛ عطف؛ تأكيد و بدل <ref>همان، ص 680</ref>.

كتاب سوم و چهارم، در جلد دوم جاى گرفته است. در كتاب سوم تحت عنوان «كتاب الفروع» به مباحث نحوى ديگرى پرداخته شده است كه از جمله آن‌ها مى‌توان به: باب غير منصرف؛ نسب؛ تصغير؛ عدد؛ تاريخ؛ معرفه و نكره؛ تأكيد فعل؛ استعمال فعل معتل همراه با ضمير؛ فعل مضاعف؛ اشتغال فعل؛ استخبار؛ اسماء افعال؛ اسماء نواقص؛ علل اعراب و بناء در معرب و مبنى؛ تنوين؛ وقف؛ حكايت و... <ref>همان، ج 2، ص 31</ref>.

نويسنده در كتاب چهارم، ابتدا مباحث تصريف را مطرح نموده و سپس به بحث و بررسى مبحث خط، ابواب قرائت و آنچه كه شاعر براى سرودن شعر، بايد بدان مسلط باشد، پرداخته است <ref>ج 2، ص 274</ref>.

تعريف تصريف؛ تغيير حركت و سكون در تصريف؛ خط؛ همزه؛ وصل و قطع؛ زيادت؛ حذف؛ بدل حرف از حرف؛ اماله؛ محاسن شعر؛ مطلق و مقيد و ضرورات شعرى، از جمله مباحثى هستند كه در اين قسمت، با آن‌ها آشنا خواهيم شد <ref>همان، ص 274</ref>.