۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' های' به 'های') |
جز (جایگزینی متن - 'رضى الله عنه' به 'رضىاللهعنه') |
||
(۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| تصویر =NUR01521J1.jpg | | تصویر =NUR01521J1.jpg | ||
خط ۵: | خط ۴: | ||
| عنوانهای دیگر = | | عنوانهای دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[طوسی، محمد بن حسن]] ( | [[طوسی، محمد بن حسن]] (نویسنده) | ||
[[ | [[بحرالعلوم، محمد صادق]] (تصحيح و تعليق) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 115 /ط9ف9 1300 | | کد کنگره =BP 115 /ط9ف9 1300 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
حدیث - علم الرجال - | حدیث - علم الرجال - کتابشناسی | ||
محدثان شیعه - فهرستها | محدثان شیعه - فهرستها | ||
خط ۲۱: | خط ۲۰: | ||
| سال نشر = | | سال نشر = | ||
| کد اتوماسیون = | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01521AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =11369 | |||
| کتابخوان همراه نور =01521 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|الفهرست(ابهام زدایی)}} | {{کاربردهای دیگر|الفهرست (ابهام زدایی)}} | ||
'''الفهرست''' تألیف شيخ الطائفة، [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر محمد بن حسن بن على طوسى]] (385 - 460 هجرى)، از بزرگان شيعه در قرن پنجم هجرى. | '''الفهرست''' تألیف شيخ الطائفة، [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر محمد بن حسن بن على طوسى]] (385 - 460 هجرى)، از بزرگان شيعه در قرن پنجم هجرى. | ||
خط ۴۰: | خط ۳۷: | ||
بيان اسامى مصنفين شيعه و | بيان اسامى مصنفين شيعه و کتابهایى كه در عالم تشيع نوشته شده و سند [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] به آنها. | ||
==پيشينه تأليف== | ==پيشينه تأليف== | ||
فهرست نويسى را مىتوان يكى از بخشهاى علم رجال به حساب آورد؛ چرا كه معمولا بيشترين حجم | فهرست نويسى را مىتوان يكى از بخشهاى علم رجال به حساب آورد؛ چرا كه معمولا بيشترين حجم کتابهاى ذكر شده در فهرستها را كتب روايى تشكيل مىدهد و سند مؤلف كتاب به آنها در كنار نام هر يك ذكر مىشود. | ||
از ميان پنج كتاب اصلى رجال سه كتاب، موضوعشان رجال و دو كتاب ديگر در موضوع فهرست مىباشند. | از ميان پنج كتاب اصلى رجال سه كتاب، موضوعشان رجال و دو كتاب ديگر در موضوع فهرست مىباشند. | ||
خط ۵۹: | خط ۵۶: | ||
# فهرست [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] (كتاب حاضر) | # فهرست [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] (كتاب حاضر) | ||
البته اين پنج كتاب | البته اين پنج كتاب اولین کتابهاى نوشته شده در اين فن نيستند؛ بلكه اولین متنهاى موجود در زمان ما مىباشند و الا چندين عنوان كتاب ديگر در قرنهاى اول و دوم و سوم هجرى تأليف شده كه متن هيچيك به دست ما نرسيده است. | ||
==اعتبار== | ==اعتبار== | ||
خط ۶۶: | خط ۶۳: | ||
اصول پنج گانۀ رجال معتبرترين منبع براى دستيابى به اطلاعات رجالى محسوب مىشوند و آنچه در اين كتب پيرامون شخصيتى آمده بهترين دليل بر وثاقت يا عدم وثاقت اوست. | اصول پنج گانۀ رجال معتبرترين منبع براى دستيابى به اطلاعات رجالى محسوب مىشوند و آنچه در اين كتب پيرامون شخصيتى آمده بهترين دليل بر وثاقت يا عدم وثاقت اوست. | ||
بنا بر اين به استثناى [[رجال ابن غضائرى]] كه در صحت مطالب آن | بنا بر اين به استثناى [[رجال ابن غضائرى]] كه در صحت مطالب آن ترديدهایى شده، هيچ شبههاى در سنديت منقولات كتب چهارگانۀ رجال وجود ندارد و اين بالاترين درجۀ اعتبارى است كه براى يك كتاب فرض مىشود. | ||
نزدیکى زمان نگارش اين كتب به عصر روات نيز بر اعتبار و ارزش منقولات آنها مىافزايد، چرا كه معمولا مستند به حس هستند نه حدس. | |||
==انگيزۀ نگارش== | ==انگيزۀ نگارش== | ||
خط ۷۵: | خط ۷۲: | ||
شيخ بزرگوار طوسى، در مقدمه فهرست علت اقدام خويش به نوشتن اين كتاب را چنين بيان مىكند: | شيخ بزرگوار طوسى، در مقدمه فهرست علت اقدام خويش به نوشتن اين كتاب را چنين بيان مىكند: | ||
«من ديدم عدهاى از بزرگان اماميه كتبى به عنوان فهرست مصنفات و اصول تأليف شده در شيعه، نوشتهاند؛ اما هيچيك به طور كامل آنها را | «من ديدم عدهاى از بزرگان اماميه كتبى به عنوان فهرست مصنفات و اصول تأليف شده در شيعه، نوشتهاند؛ اما هيچيك به طور كامل آنها را جمعآورى نكرده، بلكه هر كس تنها كتب كتابخانۀ خويش و آنچه اجازۀ روايتش را گرفته نقل كرده است. | ||
در اين ميان تنها ابوالحسين احمد بن | در اين ميان تنها ابوالحسين احمد بن حسین (ابن غضائرى) چنين كارى كرده و دو كتاب نوشته، يكى شامل اسامى كتب و ديگرى اسامى اصول و متأسفانه اين دو كتاب را كسى استنساخ نكرده بود و بعد از مرگ ناگهانى ابن غضائرى، توسط بعضى از ورثۀ او از بين رفتند...» | ||
==از مؤلف== | ==از مؤلف== | ||
[[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] كه | [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] كه نزدیک به 50 تأليف در رشتههاى مختلف دارد در موضوع رجال نيز سه كتاب مشهور دارد و در حقيقت، از اصول چهارگانۀ رجال كه معتبرترين كتب رجال مىباشند سه عنوان متعلق به شيخ الطائفه است.اين سه كتاب عبارتند از: | ||
الفهرست، كتاب حاضر در برنامه، كه [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] مؤلفين و سند خويش به آنها را ذكر كرده و در كنار آن، بعضى | الفهرست، كتاب حاضر در برنامه، كه [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] مؤلفين و سند خويش به آنها را ذكر كرده و در كنار آن، بعضى کتابهاى آنها و وثاقت و اعتبارشان را هم متذكر شده است. | ||
#الأبواب، معروف به رجال [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، كه بر طبق طبقات اصحاب پيامبر صلىاللهعليهوآله و ائمه عليهمالسلام تنظيم شده و به علمايى كه هيچيك از ائمه را درك نكردهاند ختم شده است. | #الأبواب، معروف به رجال [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، كه بر طبق طبقات اصحاب پيامبر صلىاللهعليهوآله و ائمه عليهمالسلام تنظيم شده و به علمايى كه هيچيك از ائمه را درك نكردهاند ختم شده است. | ||
خط ۹۸: | خط ۹۵: | ||
# در ضمن بيان شرح حال بعضى، جرح و تعديلى نسبت به برخى ديگر از روات ذكر شده، مانند: تضعيف كثير بن عياش قطّان در ترجمۀ زياد بن منذر (شماره 293). | # در ضمن بيان شرح حال بعضى، جرح و تعديلى نسبت به برخى ديگر از روات ذكر شده، مانند: تضعيف كثير بن عياش قطّان در ترجمۀ زياد بن منذر (شماره 293). | ||
# [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] عناوين مختلف هر راوى مانند: نام، لقب، كنيهها و اختلافات پيرامون آنها را در موارد فراوانى تذكر داده است. | # [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] عناوين مختلف هر راوى مانند: نام، لقب، كنيهها و اختلافات پيرامون آنها را در موارد فراوانى تذكر داده است. | ||
# در جاى جاى فهرست، هنگام ذكر يك نام، | # در جاى جاى فهرست، هنگام ذكر يك نام، تاريخهایى مانند ولادت و وفات و...نيز آمده است. | ||
# تذكراتى مانند عرضۀ كتاب بر معصومين عليهمالسلام و تصحيح كتاب توسط آنان و اعتماد اصحاب بر يك كتاب و يا روايات كسى مانند مراسيل ابن ابى عمير و...نيز از مطالب موجود در اين كتاب مىباشد. | # تذكراتى مانند عرضۀ كتاب بر معصومين عليهمالسلام و تصحيح كتاب توسط آنان و اعتماد اصحاب بر يك كتاب و يا روايات كسى مانند مراسيل ابن ابى عمير و...نيز از مطالب موجود در اين كتاب مىباشد. | ||
خط ۱۰۶: | خط ۱۰۳: | ||
#شيخ در برخى موارد مىگويد: «أخبرنا عدة من أصحابنا» و يا «جماعة من أصحابنا» و بعضى تصور كردهاند در اين موارد طريق شيخ مجهول است. | #شيخ در برخى موارد مىگويد: «أخبرنا عدة من أصحابنا» و يا «جماعة من أصحابنا» و بعضى تصور كردهاند در اين موارد طريق شيخ مجهول است. | ||
جواب آن است كه چنين نيست؛ زيرا كسى كه با كتاب فهرست مأنوس باشد مىداند شيخ عمدۀ نقلش در اين كتاب از 5 نفر است: [[شيخ مفيد]] - ابن غضائرى - ابن حاشر - ابن ابى جيد و ابن صلت اهوازى و از غير اينها در موارد كمى نقل كرده است و با تتبع در كتاب بدست مىآيد كه «عده» و «جماعت» معمولا شامل [[شيخ مفيد]] است و ديگران.بنا بر اين شبههاى در وثاقت روايات كتاب وجود نخواهد داشت. | جواب آن است كه چنين نيست؛ زيرا كسى كه با كتاب فهرست مأنوس باشد مىداند شيخ عمدۀ نقلش در اين كتاب از 5 نفر است: [[شيخ مفيد]] - ابن غضائرى - ابن حاشر - ابن ابى جيد و ابن صلت اهوازى و از غير اينها در موارد كمى نقل كرده است و با تتبع در كتاب بدست مىآيد كه «عده» و «جماعت» معمولا شامل [[شيخ مفيد]] است و ديگران.بنا بر اين شبههاى در وثاقت روايات كتاب وجود نخواهد داشت. | ||
#شيخ، فهرست كتب اصحاب اماميه را نوشته است، | #شيخ، فهرست كتب اصحاب اماميه را نوشته است، بنابراین صِرف آمدن نام يك نفر در اين كتاب، دليل بر شيعه بودن اوست مگر آنجا كه تصريح به خلاف شده باشد. | ||
#:پس آمدن نام افراد در اين كتاب يك مدح عام را از جانب شيخ شامل او مىكند ([[رجال النجاشي|رجال نجاشى]] و فهرست منتجبالدين و معالم العلماء نيز اينچنين هستند). | #:پس آمدن نام افراد در اين كتاب يك مدح عام را از جانب شيخ شامل او مىكند ([[رجال النجاشي|رجال نجاشى]] و فهرست منتجبالدين و معالم العلماء نيز اينچنين هستند). | ||
خط ۱۱۵: | خط ۱۱۲: | ||
# توسط شيخ على بن عبدالله مقشاعى بحرانى، متوفاى 1127 هجرى. | # توسط شيخ على بن عبدالله مقشاعى بحرانى، متوفاى 1127 هجرى. | ||
# بوسيلۀ مولى | # بوسيلۀ مولى عنايةالله قهپايى، متوفاى بعد از 1126 هجرى.(ايشان متن كتاب را در مجمع الرجال خويش هم آورده است). | ||
# در سال 1005 هجرى به ترتيب الفبايى كامل در آمده كه ظاهرا چاپ حاضر نيز بر اساس اين ترتيب است. | # در سال 1005 هجرى به ترتيب الفبايى كامل در آمده كه ظاهرا چاپ حاضر نيز بر اساس اين ترتيب است. | ||
خط ۱۲۱: | خط ۱۱۸: | ||
كتاب شريف «الفهرست» توسط [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]]، ابوالقاسم جعفر بن حسن بن يحيى، صاحب شرايع الإسلام (متوفاى 676 هجرى) تلخيص شده و نام | كتاب شريف «الفهرست» توسط [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]]، ابوالقاسم جعفر بن حسن بن يحيى، صاحب شرايع الإسلام (متوفاى 676 هجرى) تلخيص شده و نام کتابها و سندهاى شيخ به آنها را حذف كرده و تنها نام مصنفين را با خصوصياتشان باقى گذاشته است.ايشان كتاب را بر اساس حروف الفباء مرتب كرده است. | ||
همچنين شيخ سليمان بن عبدالله بحرانى ماحوزى (متوفاى 1121 هجرى) كتاب را شرح كرده و نام آن را «معراج الكمال إلى معرفة الرجال» نهاده است. | همچنين شيخ سليمان بن عبدالله بحرانى ماحوزى (متوفاى 1121 هجرى) كتاب را شرح كرده و نام آن را «معراج الكمال إلى معرفة الرجال» نهاده است. | ||
خط ۱۴۳: | خط ۱۴۰: | ||
كتاب حاضر كه داراى ترتيب الفبايى است در مجموع 888 نفر از مؤلفين شيعه را نام برده است.البته به اين تعداد بايد كسانى كه در ضمن ترجمۀ ديگرى نام برده شدهاند نيز اضافه شود كه در مجموع | كتاب حاضر كه داراى ترتيب الفبايى است در مجموع 888 نفر از مؤلفين شيعه را نام برده است.البته به اين تعداد بايد كسانى كه در ضمن ترجمۀ ديگرى نام برده شدهاند نيز اضافه شود كه در مجموع نزدیک به 900 نفر مىشود. | ||
==نسخۀ كتاب== | ==نسخۀ كتاب== | ||
خط ۱۵۴: | خط ۱۵۱: | ||
ظاهرا مسئله چنين است كه [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] ابتدا نسخهاى از كتاب نوشته و زمانيكه براى بار دوم كتاب را مىنگاشته تغييراتى در آن داده است و احتمالا عدهاى، از همان نسخۀ اول استنساخ كردهاند. | ظاهرا مسئله چنين است كه [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] ابتدا نسخهاى از كتاب نوشته و زمانيكه براى بار دوم كتاب را مىنگاشته تغييراتى در آن داده است و احتمالا عدهاى، از همان نسخۀ اول استنساخ كردهاند. | ||
از قرائن پيداست نسخۀ تنها، ابتدا نوشته شده و بقيۀ نسخهها از نسخۀ دوم شيخ مىباشند. | از قرائن پيداست نسخۀ تنها، ابتدا نوشته شده و بقيۀ نسخهها از نسخۀ دوم شيخ مىباشند.مثلاًدر نسخۀ اول (تنها) پس از ذكر نام [[علمالهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] دعا براى طول عمرش شده (طول الله عمره و عضد الإسلام و أهله ببقائه و امتداد أيامه)، و در بقيۀ نسخهها (رضىاللهعنه) آمده و تاريخ وفات او نيز ذكر شده است. | ||
دوم اينكه: از كتاب دو نسخۀ چاپى متفاوت در دست است.يكى چاپ نجف اشرف از سال 1356 هجرى و ديگرى چاپ هند مربوط به سال 1271 هجرى. | دوم اينكه: از كتاب دو نسخۀ چاپى متفاوت در دست است.يكى چاپ نجف اشرف از سال 1356 هجرى و ديگرى چاپ هند مربوط به سال 1271 هجرى. | ||
خط ۱۶۰: | خط ۱۵۷: | ||
در چاپ نجف ترتيب اصلى كتاب حفظ شده و داراى اشكالات كمى است، اما در چاپ هند ترتيب كتاب را به صورت الفبايى درآوردهاند و متأسفانه در آن تصرفاتى كردهاند كه كتاب از اعتبار و ارزش افتاده است.بنا بر اين چاپ نجف معتبرتر بوده و داراى ارزش بيشترى است. | در چاپ نجف ترتيب اصلى كتاب حفظ شده و داراى اشكالات كمى است، اما در چاپ هند ترتيب كتاب را به صورت الفبايى درآوردهاند و متأسفانه در آن تصرفاتى كردهاند كه كتاب از اعتبار و ارزش افتاده است.بنا بر اين چاپ نجف معتبرتر بوده و داراى ارزش بيشترى است. | ||
== وابستهها == | ==وابستهها== | ||
{{وابستهها}} | {{وابستهها}} | ||
*[[الفهرست (ابن ندیم)]] اثر [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق]] | *[[الفهرست (ابن ندیم)]] اثر [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق]] | ||
*[[معالم العلماء في فهرست | *[[معالم العلماء في فهرست كتب الشيعة و أسماء المصنفين منهم قديماً و حديثاً (تتمة كتاب الفهرست للشيخ أبيجعفر الطوسي)]] اثر [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابوجعفر محمد بن على بن شهرآشوب مازندرانى]] | ||
*[[الفهرست (منتجبالدين)]] اثر [[منتجبالدین، علی بن عبیدالله]] | *[[الفهرست (منتجبالدين)]] اثر [[منتجبالدین، علی بن عبیدالله]] |
ویرایش