۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
خلاصة التجارب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'بهاء الدوله' به 'بهاءالدوله'
جز (جایگزینی متن - 'ه ها' به 'ه‌ها') |
جز (جایگزینی متن - 'بهاء الدوله' به 'بهاءالدوله') |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
|- | |- | ||
|پدیدآورندگان | |پدیدآورندگان | ||
|data-type='authors'|[[ | |data-type='authors'|[[بهاءالدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین]] (نويسنده) | ||
[[اصفهانی، محمدمهدی]] (مقدمه‌نويس) | [[اصفهانی، محمدمهدی]] (مقدمه‌نويس) | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
'''خلاصة التجارب'''، به زبان فارسى، از مهم‌ترين نگاشته‌هاى طبى ايرانيان است كه بازگوكننده وضعيت و سطح علمى دانش پزشکى در دوران صفويه است. | '''خلاصة التجارب'''، به زبان فارسى، از مهم‌ترين نگاشته‌هاى طبى ايرانيان است كه بازگوكننده وضعيت و سطح علمى دانش پزشکى در دوران صفويه است. | ||
اين كتاب، توسط [[ | اين كتاب، توسط [[بهاءالدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین|بهاءالدوله رازى]] تأليف شده است. وى، در مقدمه مى‌نويسد: «حمد بلااحصا حكيمى را كه به كمال حكمت و وفور عنايت و قدرت ماهيت، اشرف انسانى را از خزانه جود خلعت وجود پوشانيد... اما بعد، چنين معروض دارد خادم الفقراء المله، بهاءالدوله - هداه الله تعالى - كه چون كلام حضرت سيد الانام عليه التحية و السلام كه: «من كتم علماً نافعاً الجمه الله تعالى يوم القيامة بلجام من النار»، امر بود به اظهار علمى نافع مر دين و مر بدن را و اين بيچاره را بعضى از تجارب طبى كه مشتمل بر فوائد بدنى حاصل بود، لازم نمود آن را اطاعة لامره الاعلى و فوزاً بتلك السعادة فى الآخرة و الاولى مثبت نمود، فلهذا اشتغال سالك اين رساله موسومه به «خلاصة التجارب»، در اوان سنه سبع و تسع‌مائة، در مسكن طرشت من قرى راز اتفاق افتاد». | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
نويسنده در بسيارى از موارد به شرح و گزارش معالجات خود، پدرش و ديگر پزشکان پرداخته است و بارها از پزشکان بزرگ گذشته چون [[بقراط]]، [[جالینوس]]، [[ثابت بن قره|ثابت بن قرّه]]، رازى، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]، [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|سيد اسماعيل جرجانى]] و نيز پزشکان ماهر هم‌عصر خويش نام برده است. از معالجات يك پزشک هندى نيز ياد كرده كه گواه تأثير پزشکى هندى در آثار اوست. | نويسنده در بسيارى از موارد به شرح و گزارش معالجات خود، پدرش و ديگر پزشکان پرداخته است و بارها از پزشکان بزرگ گذشته چون [[بقراط]]، [[جالینوس]]، [[ثابت بن قره|ثابت بن قرّه]]، رازى، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]، [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|سيد اسماعيل جرجانى]] و نيز پزشکان ماهر هم‌عصر خويش نام برده است. از معالجات يك پزشک هندى نيز ياد كرده كه گواه تأثير پزشکى هندى در آثار اوست. | ||
«خلاصة التجارب»، از جنبه تجربيات و مشاهدات پزشکى، بسيار باارزش و قابل مقايسه با تجربيات پزشکى [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] است<ref>تاريخ دام‌پزشکى و پزشکى ايران، ج 2، ص 496</ref> | «خلاصة التجارب»، از جنبه تجربيات و مشاهدات پزشکى، بسيار باارزش و قابل مقايسه با تجربيات پزشکى [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] است<ref>تاريخ دام‌پزشکى و پزشکى ايران، ج 2، ص 496</ref>بهاءالدوله علاوه بر تجربيات شخصى در درمان‌ها، ابداعاتى در داروسازى نيز داشته و گاهى بعد از توضيح يك داروى تركيبى، يادآورى كرده است كه «اين تركيب از مخترعات مصنف است». | ||
«خلاصة التجارب» اگرچه از نظر گستردگى مباحث و شيوايى بيان، به «ذخيره خوارزمشاهى» نمى‌رسد، از نظر اتكاء بر تجربيات شخصى و نوآورى، از آن برتر است. | «خلاصة التجارب» اگرچه از نظر گستردگى مباحث و شيوايى بيان، به «ذخيره خوارزمشاهى» نمى‌رسد، از نظر اتكاء بر تجربيات شخصى و نوآورى، از آن برتر است. | ||
اين كتاب، از مآخذ مهم طب در دوره صفويه و از بهترين متون درسى پزشکى كهن جهان است<ref>طب در دوره صفويه، صفحه دوازده</ref>در «خلاصة التجارب»، موارد بسيارى از نخستين اشاره‌هاى طب اسلامى به بعضى بيمارى‌ها وجود دارد<ref>براى آگاهى از نوآورى‌ها و مشاهدات و تجربيات [[ | اين كتاب، از مآخذ مهم طب در دوره صفويه و از بهترين متون درسى پزشکى كهن جهان است<ref>طب در دوره صفويه، صفحه دوازده</ref>در «خلاصة التجارب»، موارد بسيارى از نخستين اشاره‌هاى طب اسلامى به بعضى بيمارى‌ها وجود دارد<ref>براى آگاهى از نوآورى‌ها و مشاهدات و تجربيات [[بهاءالدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین|بهاءالدوله رازى]] رجوع كنيد به «[[بهاءالدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین|بهاءالدوله رازى]] آخرين پزشک بزرگ ايران»، به قلم دكتر حسن تاج‌بخش، نامه فرهنگستان علوم، سال 3،ش 4، ص 47 - 56</ref> | ||
روش [[ | روش [[بهاءالدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین|بهاءالدوله رازى]]؛ يعنى توجه به علائم و عوارض بيمارى‌ها و شرح و ثبت دقيق آنها، كتاب او را در زمره مهم‌ترين كتب پزشکى قرار داده است<ref>تاريخ دام‌پزشکى و پزشکى ايران، ج 2، ص 494</ref>از جمله اين موارد مى‌توان به توجه او در ثبت همه‌گيرى سياه‌سرفه در هرات و نيز در رى در سال 906ق، اشاره نمود كه به‌دقت به تشريح اين بيمارى پرداخته است. همچنين نوشته‌هاى او درباره اينكه افرادى كه آبله مى‌گيرند به‌ندرت ممكن است از نو آبله بردارند، حاكى از نظر او درباره ايمنى بدن است. | ||
بهاءالدوله همچنين به موضوع حساسيت‌هاى فصلى (آلرژى) اشاره نموده و نمونه‌اى از درمان اين بيمارى را نيز گزارش كرده است. با استناد به اين نوشته‌ها بايد او را از پيشگامان دانش ايمنى‌شناسى محسوب داشت. او همچنين درباره بيمارى‌هاى مشترك بين انسان و حيوان، از جمله‌هارى، نوشته‌ها و گزارش‌هاى دقيقى دارد. | |||
نوشته‌هاى او درباره بيمارى سفليس كه در نوشته‌هاى خود، همانند ساير پزشکان اسلامى، از آن با نام آتشك ياد كرده، منبع اصلى رساله حكيم عمادالدين شيرازى درباره آتشك بوده كه آن را در 977ق، تأليف كرده است. | نوشته‌هاى او درباره بيمارى سفليس كه در نوشته‌هاى خود، همانند ساير پزشکان اسلامى، از آن با نام آتشك ياد كرده، منبع اصلى رساله حكيم عمادالدين شيرازى درباره آتشك بوده كه آن را در 977ق، تأليف كرده است. | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۳۴: | ||
تحقيق، تصحيح و بازنويسى كتاب، توسط «[[محمدرضا شمس اردکانی]]»، «عبدالعلى محقق‌زاده»، «پويا فريدى» و «زهره ابوالحسن‌زاده» انجام گرفته است. استاد دكتر [[ولایتی، علی‌اکبر|على‌اكبر ولايتى]]، مقدمه‌اى بر اين نسخه از كتاب نگاشته‌اند و در آن از «وضعيت ايران در سال‌هاى ابتدايى قرن دهم هجرى قمرى»، «زندگى | تحقيق، تصحيح و بازنويسى كتاب، توسط «[[محمدرضا شمس اردکانی]]»، «عبدالعلى محقق‌زاده»، «پويا فريدى» و «زهره ابوالحسن‌زاده» انجام گرفته است. استاد دكتر [[ولایتی، علی‌اکبر|على‌اكبر ولايتى]]، مقدمه‌اى بر اين نسخه از كتاب نگاشته‌اند و در آن از «وضعيت ايران در سال‌هاى ابتدايى قرن دهم هجرى قمرى»، «زندگى بهاءالدوله» و «معرفى خلاصة التجارب» سخن رانده‌اند. تصحيح‌كنندگان يادشده نيز مقدمه كوتاهى در معرفى كتاب و نسخه‌هايى كه در امر تصحيح، مورد استفاده قرار داده‌اند، نوشته‌اند. | ||
فهرست مطالب، در آغاز كتاب و واژه‌نامه و واژه‌ياب، در آخر آن درج گرديده است. | فهرست مطالب، در آغاز كتاب و واژه‌نامه و واژه‌ياب، در آخر آن درج گرديده است. | ||