الفارابي الموفق و الشارح: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

|+ |

! نام کتاب!! data-type='bookName'|الفارابي الموفق و الشارح

|data-type='otherBookNames'|

|data-type='authors'|[[بهي، محمد]] (نويسنده)

|data-type='language'|عربي

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|

|data-type='subject'|

|data-type='publisher'|مکتبة وهبة  

|data-type='publishPlace'|مصر - قاهره  

|ata-type='publishYear'|مجلد1: 1981م , 1401ق ,   

|-class='articleCode'

|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE54821AUTOMATIONCODE

'''الفارابي الموفق و الشارح'''، اثر نویسنده معاصر محمد بهی، به مهم‎ترین کار فارابی (259-339ق)، یعنی توفیق میان دین و فلسفه، اختصاص یافته است.

فارابی در فلسفه‎اش دو کار و نوآوری داشته است؛ او نظراتی را که در فلسفه ارسطو وجود داشته، با دین اسلام چنان جمع کرده که در آن بیگانگی و تعارض آشکار وجود ندارد و فیلسوف می‎تواند آن را باطن دین تلقی کند. دومین نوآوری او، شرح برخی از نظرات فلسفی است. شرح در اینجا به معنای تأویل است. هرچند قبل از او، یعقوب بن اسحاق کندی (181-258ق) و بعد از او، ابن‎سینا (359-416ق) نیز چنین عملی را انجام داده‎اند؛ لکن «ضم» و ترکیب کردن دین با فلسفه نزد فارابی متفاوت است. نزد فارابی، فلسفه و دین دو تعبیر از یک معناست؛ علی‎رغم اینکه این دو دارای تضارب خفی هستند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص7</ref>.

همان ‎طور که گفته شد قبل از فارابی، یعقوب بن اسحاق کندی نیز دست به چنین عملی زده است؛ لکن او نتوانسته جریان فلسفی از خود به‎جای بگذارد و حتی میان مباحثی که طرح کرده، وحدت ایجاد کند<ref>ر.ک: پایگاه باشگاه اندیشه</ref>.

وی در متن کتاب، نخست در ذیل عنوان «أسلوب الفارابي في التوفيق»، به روش فارابی در جمع بین آموزه‎های فلسفی و آموزه‎های دینی اشاره کرده، سپس مباحثی فلسفی، مرتبط با وجود، خداوند، نبوت، وحی و قضا و قدر را مطرح و ارتباط این مباحث را با آمزه‎های دینی بیان نموده است.

نویسنده در ذیل عنوان «في مشكلة الوجود»، از قول فارابی می‎نویسد: ماهیت معلول، ذاتاً ممتنع ‎الوجود نیست؛ وگرنه موجود نمی‎شد. واجب الوجود نیز نیست؛ وگرنه معلول نمی‎بود؛ پس در محدوده ذات خویش، ممکن است و به شرط بودن علتش واجب و به شرط نبودن آن ممتنع می‎گردد. پس ماهیت مزبور، در محدوده ذات خود، هالک و از آن جهت که به پدیدآورنده منسوب است، بالضروره واجب می‎باشد؛ «كُلُّ شَي‎ءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ» (قصص: 88)؛ «جز ذات او همه چیز نابودشونده است». فارابی بدین ترتیب، بین نظر ارسطو در واجب ‎الوجود و ممکن ‎الوجود از یک طرف و بین خداوند (خداوند خالق) و مخلوقاتش از طرف دیگر جمع نموده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص8</ref>.

نویسنده درباره وجود خداوند، به نقل از فارابی می‎نویسد: دو راه برای اثبات خداوند وجود دارد:

فارابی آیه شریفه: «سَنُرِيهِمْ آياتِنَا فِي الْآفَاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يتَبَينَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ يكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَي‎ءٍ شَهِيدٌ» (فصلت: 53)؛ «به‎زودی نشانه‏هاى خود را در افق‎ها [ى گوناگون] و در دل‎هایشان بدیشان خواهیم نمود تا برایشان روشن گردد که او خود حق است. آیا کافى نیست که پروردگارت خود شاهد هر چیزى است» را مشیر به دو دلیل مزبور می‎داند؛ فقره «سَنُرِيهِمْ آياتِنَا فِي الْآفَاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يتَبَينَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ»، مشیر به دلیل اول و فقره «أَ وَ لَمْ يكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَي‎ءٍ شَهِيدٌ»، مشیر به دلیل دوم است<ref>ر.ک: همان، ص10-11</ref>.

فارابی همچون دیگر فیلسوفان، انسان را موجودی مرکب از روح و جسم می‎داند؛ لیکن نکته بدیعی که در نظر وی وجود دارد و در دیدگاه فیلسوفان یونان و نوافلاطونی نیست، این است که او می‎گوید: روح آدمی از عالم امر (یعنی از سنخ ملکوت) و جسم وی از عالم خلق (طبیعت) است و بدیهی است که اصطلاح «امر و خلق»، یک اصطلاح دینی در اسلام است؛ بنابراین فارابی درصدد تبیین عقلانی اصول اساسی دین است.

نویسنده در ادامه به نقل از فارابی در شرح اتصال فرشته به رسول در هنگام وحی کردن به وی، می‎گوید: فرشته دو ذات دارد:

اما ذات حقیقی آن، منسوب به عالم امر است. از میان قوای بشری، تنها روح قدسى انسانی (روح نبی)، فرشته را در این مرحله ملاقات می‎کند. هرگاه روح قدسی نبی و فرشته‏اى با یکدیگر هم‎سخن مى‎شوند، حس باطن که در نفس قدسی است، به بالا (عالم امر) جذب می‎شود و فرشته در قالب صورتى محسوس تمثل مى‏یابد و وحى‏ به گوش پیامبر مى‏رسد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص26</ref>.

از جمله ابداعات و نوآوری‎های فلسفی فارابی، تفسیری عقلانی است که او از برخی مفاهیم و اصطلاحات دینی مانند لوح، قلم، کتاب و قضا و قدر به عمل آورده است؛ وی می‎گوید: مقصود از این مفاهیم و اصطلاحات، معانی ظاهری و جسمانی نیست و می‎نویسد: «گمان نکن که قلم، یک ابزار جامد و لوح، یک سطح و کتاب، شکل و صورت نوشته‎شده‎ای است، بلکه مراد از قلم و لوح، فرشته روحانی و مقصود از کتاب، تصویر حقایق است. قلم، معانی را که در عالم امر است می‎گیرد و آن‎ها را با کتابت روحانی به ودیعت به لوح می‎سپارد و در نتیجه، قضا از قلم و تقدیر از لوح جریان می‎یابند»<ref>ر.ک: بهارنژاد، زکریا، ص85</ref>.