عیار دانش (مشتمل بر الهیات و طبیعیات): تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

|+ |

! نام کتاب!! data-type='bookName'|عیار دانش (مشتمل بر الهیات و طبیعیات)

|data-type='otherBookNames'|

|data-type='authors'|[[بهبهاني، علينقي بن احمد ]] (نويسنده)

[[مدرس موسوي، علي ]] (مقدمه، تصحيح و تحقيق)

|data-type='language'| فارسی

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BBR‎‏ ‎‏1210‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏9‎‏ع‎‏9  

|data-type='subject'|فلسفه اسلامی - متون قديمی تا قرن 14  

|data-type='publisher'|مرکز پژوهشي ميراث مکتوب  

|data-type='publishPlace'| ايران - تهران

|ata-type='publishYear'|مجلد1: 1377ش ,   

|-class='articleCode'

|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE13846AUTOMATIONCODE

'''عیار دانش (مشمتل بر الهیات و طبیعیات)'''، تألیف علینقی بن احمد بهبهانی، با تصحیح سید علی موسوی بهبهانی، کتابی است به زبان فارسی در طبیعیات و الهیات که به روش مشائیان تحریر گردیده و در دو بخش، تنظیم شده است.

نویسنده کتاب خود را به علیمردان خان، حکمران فارس اهدا کرده است<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص36</ref>.

اهمیت اثر در این است که بهخلاف سنت مرسوم آن عهد، به فارسی نگاشته شده و در شمار معدود کتب فلسفی و فارسی این دوره است<ref>بیات، زکیه، ص35</ref>.

از پاره‌ای از عبارات کتاب، سبک نثرنویسی آن را بهخوبی می‌توان دریافت. نگارش کتاب مقارن با فساد و انحطاط ادب فارسی و رواج سستگویی در متون این ادب می‌باشد؛ روزگاری که تحصیلات رسمی با صرف و نحو عربی شروع می‌شد و تا پایه نهایی علوم مرسوم، زبان عربی ملازم اهل علم بود. آنان طبعا با عربی خو می‌گرفتند و خواهناخواه عربیت در آثار قلمی آنان اثر می‌گذاشت. اکثر کتب علمی که در این دوران نوشته شده، به زبان عربی بوده و کتاب حاضر از معدود آثار فارسی باقیمانده این دوران است. نفوذ عمیق عربی در فارسی و استعمال الفاظ و اصطلاحات عربی، از ویژگی‌های نثر فارسی این دوره بوده است. کتاب حاضر نیز از این جریان در امان نمانده و خصایص سبک مذکور بهروشنی در آن منعکس است. این ویژگی کتاب از یک طرف و دشوار بودن مفاهیم فلسفی از طرفی دیگر، پیچیدگی متن را دوچندان ساخته است. اما همین که بهخلاف سنت مرسوم آن عهد، به فارسی نگاشته شده است و در شمار معدود کتب فلسفی و فارسی این دوره است، حایز اهمیت و صاحب جایگاهی خاص می‌باشد<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص35</ref>.

مصحح که کتاب حاضر را از روی نسخه‌ای منحصربهفرد تصحیح کرده، در مقدمه خود، به توضیحاتی درباره مبادی سهگانه علم - تعریف علم، موضوع علم و غرض یا هدف از علم - پرداخته، سپس مبادی سهگانه حکمت و فلسفه را از دیدگاه فیلسوف مشائی و اشراقی، مورد بررسی قرار داده و از آنجا که نویسنده به حکمت متعالیه نظر موافقی ندارد، مصحح نیز از پرداختن به آن، خودداری کرده است<ref>ر.ک: بیات، زکیه، ص35</ref>.

چنانکه ملاحظه می‌شود، تعریف حکمت به‌صورت بسیار ساده «علم به حقایق اشیاء» ذکر شده است که موضوع آن هم در تعریف ذکر شده است. نویسنده بعد از تعریف اجمالی حکمت، اقسام آن را ذکر میکند<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>.

نویسنده پس از بیان فروع علوم الهی و ریاضی و طبیعی، اضافه میکند که در کتاب خود تنها به ذکر مسائل علم الهی و طبیعی که منافع آن بیشتر است بسنده میکند و از پرداختن به علم ریاضی، صرف نظر می‌کند؛ بنابراین از شش قسم فلسفه نظری و عملی که مسائل آن کل فلسفه را آنچنانکه در نزد قدما و هم صاحب کتاب مرسوم بوده است، کتاب حاضر تنها دو قسمت الهیات و طبیعیات را در خود جای داده و چهار قسمت اصلی دیگر، یعنی ریاضیات و سه قسم فلسفه عملی را ندارد<ref>بیات، زکیه، ص35</ref>.

مؤلف، ابواب و فصول علم الهی و علم طبیعی را بهاختصار چنین بیان می‌دارد: «اما اصول علم اول که علم الهی و علم مابعدالطبیعه باشد، دو فن است: یکی معرفت واجب تعالی و صفات ثبوتی و سلبی او و معرفت بعضی موجودات مجرده که به فرمان او باعث وجود دیگر موجودات شده‌اند، مثل عقول و نفوس و فن دوم، معرفت بعضی احوال موجودات بر وجه کلی، مثل وجوب و امکان و قدم و حدوث و وجود و عدم و امثال آن و آن را فلسفه اولی گویند و فروع آن را فنون بسیار است، مثل معرفت نبوت و امامت و شریعت و احوال معاد و قیامت و آنچه مانند آن باشد و اما اصول علم طبیعی هشت فن است: فن اول معرفت آنچه مبدأ و منشأ معلومات می‌شود، مثل زمان و مکان و حرکت و سکون و متناهی و غیر متناهی و آن را سماع طبیعی گویند. دوم معرفت اجسام بسیطه که هرکدام یک طبیعت دارند و اجسام مرکبه که از طبایع مختلفه فراهم آمده‌اند و احکام بسائط علوی که عبارت از آسمان‌ها و ستاره‌ها و اجسام سفلی که عبارت از عناصر اربعه است و آن را علم سماء عالم گویند. سوم معرفت ارکان عناصر و تبدیل هریک صورت خود را به صورت دیگر و آن را علم کون و فساد نامند. چهارم معرفت سبب آنچه مابین زمین و آسمان به هم می‌رسد، مثل رعد و برق و صاعقه و برف و باران و آنچه بدان ماند و آن را «آثار علوی» گویند. پنجم معرفت مرکبات و کیفیت ترکیب آن و آن را «علم معادن» خوانند. ششم معرفت جسم‌هایی که نمو کنند و نفوس و قوت‌های آن و آن را علم نبات خوانند. هفتم معرفت اجسامی که به اراده و اختیار حرکت کنند و آنچه باعث حرکت آن‌ها می‌شود و احکام نفوس و قوت‌های آن و آن را «علم حیوان» خوانند. هشتم معرفت احوال و نفوس ناطقه انسانی و چگونگی تدبیر و تصرف آن در بدن و غیر بدن و آن را «علم نفس» خوانند و فروع این علم نیز بسیار است»<ref>ر.ک: همان، ص31-32</ref>.