نقدی بر تهافت الفلاسفه: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

|+ |

! نام کتاب!! data-type='bookName'|نقدی بر تهافت الفلاسفه

|data-type='otherBookNames'|تهافه الفلاسفه. شرح   

|data-type='authors'|[[آشتياني، جلال‎‌الدين ]] (نويسنده)

|data-type='language'| فارسی

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BBR‎‏ ‎‏779‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏903‎‏ ‎‏آ‎‏5  

|data-type='subject'|غزالي، محمد بن محمد، 450 - 505ق. تهافت الفلاسفه - نقد و تفسير  

|data-type='publisher'|دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، مرکز انتشارات   

|data-type='publishPlace'| ايران - قم

|ata-type='publishYear'|مجلد1: 1378ش ,   

|-class='articleCode'

|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE13800AUTOMATIONCODE

'''نقدی بر تهافت الفلاسفه''' اثر سید جلال‌الدین آشتیانی(1304-1384ش)، کتابی است در نقد «تهافت الفلاسفة» غزالی (450-505ق) که ایشان در این کتابش افکار فلاسفه را بررسی نموده و بر نظریات آنان اشکالاتی وارد نموده است. مرحوم آشتیانی در کتاب مذکور علاوه بر تبیین آرای حکیمان و دفاع از مبانی آنان، بیان می‌دارد که غزالی به جان و عمق فلسفه راه نیافته و خیالاتی را به هم بافته و با آن‌ها ستیز کرده است. او اگر نزد استادی زبردست فلسفه می‌خواند و اشعری گری خود را کنار می‌نهاد، به عمق فلسفه می‌رسید و آنگاه چنین اشتباهاتی از او رخ نمی‌داد که به‌واسطه آن‌ها حکیمان را مورد تکفیر قرار دهد<ref>حسین‌نژاد محمدآبادی، حمید، ص21</ref>.

وی علاوه بر نقد سخنان غزالی، به‌نقد و بررسی دیدگاه‌های دیگر اندیشمندان هم پرداخته است. به‌عنوان‌مثال: نقد گفتار فخررازی در بحث حدوث فیض، نقد نظریه علامه طباطبایی درباره صفت فعل بودن اراده حق‌تعالی، نقد بسیاری از نظریات علامه مجلسی در ذیل روایات «بحارالأنوار»، نقد مطالبی از رساله «ابواب الهدی» اثر آقا میرزا مهدی اصفهانی، خصوصاً در مسئله تجرد نفس و غیره<ref>ر.ک: همان</ref>.

نویسنده بعد از ذکر مقدمه، به بیان علل مخالفت اشاعره و معتزله با فلسفه و نحوه ظهور اشاعره و معتزله می‌پردازد. خلاصه بیان ایشان این است که علت مخالفت آن‌ها، عدم درک عمیق فلسفه و نرسیدن به عمق فلسفه و سخنان فلاسفه است و در همین‌جا هم به علت مخالفت برخی بزرگان شیعه چون علامه مجلسی اشاره می‌کنند و می‌گویند: «مرحوم مجلسی چون در ذهن خود از فلسفه و حکمت متعالیه و عرفان، امری مخالف با شریعت اسلام و افکار ائمه(ع) ترسیم کرده، سبب شده است که اصول مسلمه‌ای از شریعت و مذهب امامیه را منکر شوند و در ضمن، احکام عقلیه در مسائلی را که همه ارباب عقول از فقها و اصولیون و محققان متکلمان در آن اتفاق دارند، انکار نمایند». وی در جای دیگر، با آنکه برای شخصیت مجلسی احترام زیادی قائل است، ایشان را محدث و فقیه متبحری می‌داند نه متکلم برجسته<ref>ر.ک: حسین‌نژاد محمدآبادی، حمید، ص32- 33</ref>.

در فصل بعدی، ایشان به بیان نظر غزالی در توحید الهی و نقد آن می‌پردازد. در این فصل، علاوه بر طرح مباحث گوناگون به بیان نظریات غیرعلمی مخالفان فلسفه پرداخته است. از آن جمله اینکه امام الحرمین قائل است روح جسم لطیف است و تجرد ندارد، درحالی‌که در مذهب اهل‌بیت(ع)، روح مجرد از ماده است و بعد از فنای بدن باقی است و یا می‌گویند: اراده، صفت فعل است و وی سخنی را از قول آیت‌الله بروجردی نقل می‌کند که ایشان می‌فرمودند: «نمی‌دانیم اراده صفت حق است، یعنی چه؟ صفت حق، حدوث است و امکان و... چه معنا دارد که اراده حق، صفت خلق باشد». نویسنده این شبهه واهی را که اگر اراده، عین ذات باشد، از آنجا که علم خداوند علم به شرور و مبادی از کفر و فسق دارد، لازمه‌اش آن است که خداوند فاعل شرور و کفر و فسق باشد را به‌کلی بی‌اساس دانسته که جواب آن واضح است. چون خداوند به‌ضرورت شرع و عقل، فاعل کفار و فجار است، ولی برگشت شرور به اعدام و ناچار «مقضی»، با عرض است و شرور لازمه خلقت عالم ماده است و امور عدمیه، مجعول بالذات نیستند و به فرض آنکه امر وجودی باشند، ترک خیر کثیر برای شر قلیل، خود شر کثیر است<ref>همان، ص33</ref>.

وی در فصل بعدی، نقدی کوتاه بر گفتار فخر رازی در باب حدوث فیض را مطرح کرده و اینکه فخر شک دارد که آیا فیض حق، ازلی است یا حادث زمانی و در مقام فهم آیات متحیر گشته و این شک گریبان او را گرفته و متأسفانه آن را شک فلسفی تلقی می‌کند و نمی‌فهمد که اصلاً وجود در خارج، زائد بر ماهیت نیست، او بین عوارض تحلیلیه و عوارض خارجیه فرق نمی‌گذارد و نمی‌تواند بفهمد که بین ماهیت و وجود، تغایر خارجی وجود ندارد<ref>همان</ref>.

نویسنده در عنوان بعدی، نگاهی گذرا به پژوهش‌های غیرعلمی دارد. در این فصل، وی جدا از نقد بر «تهافت الفلاسفة» غزالی، یادداشت‌هایی در باب «فصوص الحکم»، اثر نیکلسن را به روایت آقای اوانسیان نقل و مواضع اشتباه او را با رعایت بی‌طرفی و به دور از غرض و اجتناب از تطویل در کلام، مورد نقد دقیق قرار می‌دهد. وی در این فصل، ابراز تأسف می‌کند که چرا دانش‌پژوهان ممالک اسلامی، برای تحصیل علومی که دانشمندان اسلامی اساس آن را بنا نهاده‌اند به ممالک غرب رو می‌آورند، درحالی‌که از غرب به‌ندرت دانشجو برای فراگرفتن دانش به مملکت‌های اسلامی می‌آیند و نیز بیان می‌کنند که علت اساسی اختلاف ما با متکلمانی مانند فخر رازی، به خاطر اختلاف مذهبی نیست بلکه اختلاف به خاطر مسلک علمی تشیع و مرام اتباع شیخ اشاعره و معتزله و نیز جدایی دیرینه بین روش محققان از فلاسفه و متکلمان است<ref>همان</ref>.

وی در فصل بعدی، در نحوه تأثیر واجب، به بحث و تحقیق می‌نشینند و در ضمن آن، به بیان نقل و شرح عقیده ملاصدرا و روایات معصومین(ع) در این بحث می‌پردازد<ref>همان، ص35</ref>.

ایشان در باب حشر، بر طبق تفکر در قرآن و احادیث معصومین(ع) معتقدند که روح، نفس ناطقه و بدن یا ارواح و اجساد هر دو محشور می‌شوند. ایشان حشرونشر را مختص انسان نمی‌داند بلکه معتقد به حشر جمیع موجودات است. پایان بحث در اثبات مبدأ وجود و نقد سخن غزالی و اشاعره در این زمینه است<ref>همان</ref>.

# حسین‌نژاد محمدآبادی، حمید، «معرفی «تهافت الفلاسفه» غزالی و «نقدی بر تهافت الفلاسفه» سید جلال‌الدین آشتیانی و سیری کوتاه در اندیشه‌های آنان»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: سفیر نور، شماره 11، پاییز 1388، (18 صفحه- از 21 تا 38)، به آدرس: