۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
كلیات فخرالدین عراقی: تفاوت میان نسخه‌ها
لینک درون متنی
جز (جایگزینی متن - 'وجيهالدين' به 'وجيهالدين') |
(لینک درون متنی) |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
'''كليّات عراقى'''، اثر شيخ فخرالدين ابراهيم بن بزرجمهر بن عبدالغفار همدانى | '''كليّات عراقى'''، اثر [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|شيخ فخرالدين ابراهيم بن بزرجمهر بن عبدالغفار همدانى فراهانى]] و مشهور به [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|عراقى]] از بزرگان تصوّف و شاعران بلند مرتبه ايران در قرن هفتم هجرى، این کتاب به کوشش استاد [[نفیسی، سعید|سعيد نفيسى]] به چاپ رسیده است. | ||
كتاب، شامل مقدّمه‌ى ديوان، قصايد، مقطعات، تركيبات، ترجيعات، غزليات، رباعيات، عشاق نامه يا ده نامه، لمعات و اصطلاحات صوفيه است كه به كوشش استاد [[نفیسی، سعید|سعيد نفيسى]] به زيور طبع آراسته شده است. روشى كه عراقى در نظم عشاق نامه به كار برده و اساس را بر ده مثنوى عاشقانه و ده غزل گذاشته، پس از وى در ميان شاعران متصوّف ايران كراراً رواج داشته است و از آن جمله اوحدى مراغى ده نامه‌اى بنام | كتاب، شامل مقدّمه‌ى ديوان، قصايد، مقطعات، تركيبات، ترجيعات، غزليات، رباعيات، عشاق نامه يا ده نامه، لمعات و اصطلاحات صوفيه است كه به كوشش استاد [[نفیسی، سعید|سعيد نفيسى]] به زيور طبع آراسته شده است. روشى كه عراقى در نظم عشاق نامه به كار برده و اساس را بر ده مثنوى عاشقانه و ده غزل گذاشته، پس از وى در ميان شاعران متصوّف ايران كراراً رواج داشته است و از آن جمله اوحدى مراغى ده نامه‌اى بنام وجيه الدين شاه يوسف در سال 705ق به پايان رسانيد و [[عبید زاکانی، عبیدالله|نظام‌الدين عبيد زاكانى]]، عشاق نامه‌ى خود را در سال 754ق تمام كرد. | ||
== ساختار كتاب== | == ساختار كتاب== | ||
ديوان عراقى حدود پنج هزار بيت از قصيده و غزل و تركيب و ترجيع و ترانه و قطعه و مثنوى دارد كه به اهتمام مرحوم نفيسى در سال 1335ش به طبع رسيده است. عشّاق نامه‌ى عراقى تركيبى است، از مثنوى و غزل و مجموعاً شامل 1063 بيت است و به «ده نامه» نيز معروف است كه به نام شمس‌الدين محمد صاحب ديوان جوينى بين سال‌هاى 680-683ق و بر وزن حديقه‌ى سنائى سروده و به او تقديم نموده است. اين منظومه شامل ده فصل و هر فصل مشتمل بر مثنوى و غزل درباره‌ى مبحثى از عرفان است و بعدها منشاء ايجاد منظومه‌هايى بنام «ده نامه» گرديد. اثر معروف ديگرى كه در كتاب آمده است، «لمعات» است كه به ظن غالب در قونيه بعد از حضور در مجلس [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]] نگارش يافته؛ ولى شيوه‌ى نگارش آن بيشتر از «سوانح العشاق» [[غزالی، احمد بن محمد|احمد غزالى]] متأثر است. كتاب در بيان مراتب عشق است و مشتمل بر يك مقدمه و بيست و هشت لمعه است. | ديوان عراقى حدود پنج هزار بيت از قصيده و غزل و تركيب و ترجيع و ترانه و قطعه و مثنوى دارد كه به اهتمام [[نفیسی، سعید|مرحوم نفيسى]] در سال 1335ش به طبع رسيده است. عشّاق نامه‌ى عراقى تركيبى است، از مثنوى و غزل و مجموعاً شامل 1063 بيت است و به «ده نامه» نيز معروف است كه به نام شمس‌الدين محمد صاحب ديوان جوينى بين سال‌هاى 680-683ق و بر وزن حديقه‌ى سنائى سروده و به او تقديم نموده است. اين منظومه شامل ده فصل و هر فصل مشتمل بر مثنوى و غزل درباره‌ى مبحثى از عرفان است و بعدها منشاء ايجاد منظومه‌هايى بنام «ده نامه» گرديد. اثر معروف ديگرى كه در كتاب آمده است، «لمعات» است كه به ظن غالب در قونيه بعد از حضور در مجلس [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]] نگارش يافته؛ ولى شيوه‌ى نگارش آن بيشتر از «سوانح العشاق» [[غزالی، احمد بن محمد|احمد غزالى]] متأثر است. كتاب در بيان مراتب عشق است و مشتمل بر يك مقدمه و بيست و هشت لمعه است. | ||
== گزارش محتوا== | == گزارش محتوا== | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
مجموعه‌ى حاضر شامل ديوان اشعار و لمعات عراقى است كه به شرح و بررسى آنها مى‌پردازيم: | مجموعه‌ى حاضر شامل ديوان اشعار و لمعات عراقى است كه به شرح و بررسى آنها مى‌پردازيم: | ||
عراقى غزل عارفانه را بسيار لطيف و طرب‌انگيز و سوزناك سروده است و شعر او وجد و شور خاصّى دارد و در منتها درجه‌ى زيبايى غزل عارفانه است. بى‌شك، وى عارفى بود شعردوست و عاشق پيشه و جمال پرست. بعد از شيخ زكريا، مريدان و معتقدانِ خانقاه ملتانى، عراقى را به باد انتقاد دادند. عراقى از طعن و تشنيع مردم، دل برداشته ملتان را ترك گفت. از راه عمّان به سرزمين حجاز وارد شد به مكّه‌ى معظّمه رسيده و به طواف خانه‌ى خدا شرفياب گرديد. در آن وقت عراقى چند قصيده در جلال و جمالِ خانه كعبه سرود: | عراقى غزل عارفانه را بسيار لطيف و طرب‌انگيز و سوزناك سروده است و شعر او وجد و شور خاصّى دارد و در منتها درجه‌ى زيبايى غزل عارفانه است. بى‌شك، وى عارفى بود شعردوست و عاشق پيشه و جمال پرست. بعد از شيخ زكريا، مريدان و معتقدانِ خانقاه ملتانى، عراقى را به باد انتقاد دادند. [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|عراقى]] از طعن و تشنيع مردم، دل برداشته ملتان را ترك گفت. از راه عمّان به سرزمين حجاز وارد شد به مكّه‌ى معظّمه رسيده و به طواف خانه‌ى خدا شرفياب گرديد. در آن وقت عراقى چند قصيده در جلال و جمالِ خانه كعبه سرود: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
عراقى بعد از زيارتِ خانه‌ى خدا، به مدينه منوره رسيد و هر شب كنار قبر مطهر پيامبر اكرم(ص) احياء كرد و اين پنج قصيده را انشاء نمود: | [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|عراقى]] بعد از زيارتِ خانه‌ى خدا، به مدينه منوره رسيد و هر شب كنار قبر مطهر پيامبر اكرم(ص) احياء كرد و اين پنج قصيده را انشاء نمود: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
عراقى در آغاز لمعات هم پس از حمد و درود، بدون ذكر عنوان در شأن حضرت محمّد(ص) نعتى مختصر شامل نموده است كه برخى ابيات آن مأخوذ و مقتبس از قصيده‌ى «شهبازم و چو صيد جهان نيست در خورم» به نظر مى‌آيد؛ مانند: | [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|عراقى]] در آغاز لمعات هم پس از حمد و درود، بدون ذكر عنوان در شأن حضرت محمّد(ص) نعتى مختصر شامل نموده است كه برخى ابيات آن مأخوذ و مقتبس از قصيده‌ى «شهبازم و چو صيد جهان نيست در خورم» به نظر مى‌آيد؛ مانند: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۹۳: | خط ۱۹۳: | ||
مرحوم استاد نفيسى از سه نسخه در تصحيح كتاب سود جسته‌اند كه عبارتند از: | [[نفیسی، سعید|مرحوم استاد نفيسى]] از سه نسخه در تصحيح كتاب سود جسته‌اند كه عبارتند از: | ||
الف- سفينه‌اى شامل اشعار اميرخسرو دهلوى و حافظ شيرازى و سلمان ساوجى و بساطى سمرقندى و فخرالدين‌عراقى و ابن‌يمين و [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|حكيم ترمذى]] و مناظره‌ى اطعمه‌ى شيرازى و اشعار نظامى و قسمتى از لمعات عراقى به خط على بن [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|حكيم ترمذى]] كه آن را در ظهر پنج شنبه غره محرّم 836ق به پايان رسانيده است. | الف- سفينه‌اى شامل اشعار اميرخسرو دهلوى و حافظ شيرازى و سلمان ساوجى و بساطى سمرقندى و [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|فخرالدين‌عراقى]] و ابن‌يمين و [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|حكيم ترمذى]] و مناظره‌ى اطعمه‌ى شيرازى و اشعار نظامى و قسمتى از لمعات عراقى به خط على بن [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|حكيم ترمذى]] كه آن را در ظهر پنج شنبه غره محرّم 836ق به پايان رسانيده است. | ||
ب- مجموعه‌اى شامل مقدمه‌ى ديوان و لمعات و ده نامه يا عشاق نامه و ديوان عراقى كه مربوط به اوايل قرن نهمق در تركيه است. | ب- مجموعه‌اى شامل مقدمه‌ى ديوان و لمعات و ده نامه يا عشاق نامه و ديوان عراقى كه مربوط به اوايل قرن نهمق در تركيه است. | ||
| خط ۲۰۱: | خط ۲۰۱: | ||
ج- مجموعه‌اى شامل لمعات و اصطلاحات صوفيه عراقى به خط بهاءالدين جلال‌الدين در جزينى است و درغره‌ى ذى الحجه 1097ق به پايان رسانيده است. | ج- مجموعه‌اى شامل لمعات و اصطلاحات صوفيه عراقى به خط بهاءالدين جلال‌الدين در جزينى است و درغره‌ى ذى الحجه 1097ق به پايان رسانيده است. | ||
قابل توجه اينكه، كليّه‌ى نسخِ خطى مورد استفاده مرحوم نفيسى مربوط به قرن نهم به بعد مى‌باشد. | قابل توجه اينكه، كليّه‌ى نسخِ خطى مورد استفاده [[نفیسی، سعید|مرحوم نفيسى]] مربوط به قرن نهم به بعد مى‌باشد. | ||