الخلافة الفاطمية بالمغرب: تفاوت میان نسخه‌ها

اشاره استاد نویسنده، لیفی بروفنسال به مظلوم و مجهول ماندن فتره تاریخی که کتاب بدان پرداخته، انگیزه تألیف آن بوده است<ref>ر.ک: مقدمه مترجم، ص6</ref>.

نویسنده در تدوین و تألیف این اثر، از تألیفات بسیاری استفاد کرده است که از جمله آن‌ها، عبارتند از: کتب قاضی نعمان از جمله «افتتاح الدعوة»، «كتاب المجالس و المسايرات»، «كتاب الهمة و آداب أتباع الأئمة»، «كتاب [[دعائم الإسلام و ذكر الحلال و الحرام و القضايا و الأحكام عن اهل بيت رسول‌الله علیه و عليهم افضل السلام|دعائم الإسلام]] » و کتاب «سيرة جوذر»، «سيرة جعفر» و «عيون الأخبار» اثر داعی ادریس عمادالدین<ref>ر.ک: همان</ref>.

در مقدمه مترجم به منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده اشاره و موضوع دو قسم اصلی کتاب، بررسی شده است<ref>ر.ک: مقدمه مترجم، ص5-9</ref>.

در مقدمه نویسنده، ضمن بررسی مفصل منابعی که نویسنده در تدوین اثر خویش، از آن‌ها استفاده کرده و اشاره به خصوصیات و ویژگی‌های هریک، نگاهی به اوضاع آفریقا قبل از تشکیل دولت فاطمیه در آن شده است<ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، ص21-56</ref>.

در قسم اول، در ضمن چهار باب، به تاریخ آفریقا از قیام دولت عبیدیه در سال 909م، تا انتقال آن به مصر در 975م و نامیده شدن آن به دولت فاطمیه اختصاص یافته است. در این قسم، به زوایای مختلف روابط خلافت فاطمیه با مغرب و سایر دول اسلامی و اروپایی در این فتره تاریخی، پرداخته شده است<ref>ر.ک: مقدمه مترجم، ص7</ref>.

باب اول دارای سه فصل بوده و در آن، ابتدا نسب فاطمیون بررسی شده و سپس، چگونگی شروع و افتتاح دعوت اسماعیلیه و نحوه انتشار انقلاب بربریه شعبیه مورد بحث قرار گرفته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص61-116</ref>.

در باب دوم، وصایت داعی ابوعبدالله و سپس دوران خلافت مهدی، اولین خلیفه فاطمی از 297 تا 322ق، بررسی و در نهایت، به سیاست خارجی مهدی در این دوران و نحوه برخورد دولت وی با سایر دول، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص165-202</ref>.

در باب سوم، به گسترش قیام خوارج در دوران القائم‌بأمرالله پرداخته شده است. در این باب، ابتدا سیاست خارجی و داخلی دولت القائم‌بأمرالله بررسی گردیده و سپس به قیام ابویزید پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص239-247</ref>.

ولایت سومین خلیفه فاطمی، هجوم منصور و مرگ ابویزید که یکی از مخالفان بود، سرکوبی شورش‌ها و آرام کردن بلاد، سیاست خارجی منصور و رفتار او در قبال سایر دول از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب می‌باشد<ref>همان، ص271-314</ref>.

در پنجمین باب، به دوران خلافت آخرین خلیفه فاطمی در آفریقا، المعزلدين‌الله پرداخته شده است. نویسنده در این باب، در ابتدا به گوشه‌هایی از خلافت المعزلدين‌الله پرداخته و سپس، به تشدید جنگ فاطمیون با بنی‌امیه در اندلس و چگونگی بسط و گسترش حکومت فاطمیه در مغرب پرداخته است. از جمله موضوعات بررسی‌شده در این باب عبارتند از: قدرت رو به رشد بنی‌الکلبی در صقلیه و ادامه جنگ با رومی‌ها؛ برنامه‌ها و سیاست‌های شرقی المعزلدین‌الله و فتح مصر؛ چگونگی فتح شام و جنگ با قرامطه؛ تعیین بلکین بن زیری به‌عنوان فرمانده آفریقا و رفتن المعزلدین‌الله به مصر<ref>ر.ک: همان، ص325-399</ref>.

در قسم دوم، در ضمن چهار باب زیر، به مطالعه نظام اداری و سیاسی و مؤسسات مختلفی که خلفای اربعه فاطمی (مهدی، قائم، منصور و معز) تأسیس و یا نظام آن را بر اساس سیستم جدید، اعاده کردند، پرداخته شده است؛ مانند: اداره پست، شهربانی، دادگستری، ارتش و...<ref>ر.ک: مقدمه مترجم، ص8</ref>.

در باب اول، به بررسی نظام سیاسی دولت فاطمیون پرداخته شده است. نویسنده معتقد است دوران خلافت فاطمیون در تاریخ آفریقا، از جمله فترات مضطرب و تقریبا مجهول تاریخ می‌باشد. در این دوران، فاطمیون توانسته بودند با تسلط بر خوارج، نظم و آرامش نسبی را بر آفریقا حاکم کرده و به استقرار سیاسی و شکوفایی و ثبات اقتصادی دست بیابند<ref>ر.ک: همان، ص413</ref>.

از جمله مباحث و موضوعات مورد بحث و بررسی در این باب، عبارتند از: حکومت مرکزی؛ سیستم منطقه‌ای؛ سیستم و نظام مالی؛ بیت‌المال؛ درآمدهای امام؛ موارد بیت‌المال و انحصار ضرب سکه<ref>ر.ک: همان، ص417-502</ref>.

باب دوم، به بررسی سیستم نظامی دولت فاطمیون اختصاص یافته است. نویسنده در این باب، ابتدا تجهیزات تدافعی فاطمیون و خط پوشش دفاعی آن‌ها در مقابله با خوارج را بررسی نموده و سپس به بحث از ارتش فاطمیون، مناقصه‌ها و مزایده‌های دیوان، ساختار قومی در ارتش فاطمی، مبارزات نظامی، جنگ‌ها و نیروی دریایی و نبرد در دریا پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص315-562</ref>.

در آخرین باب نیز سیستم قضایی بررسی شده و در آن، به وظیفه قضات و برنامه‌های قضایی دولت فاطمی، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص583-609</ref>.

در خاتمه، به جمع‌بندی مباحث پرداخته شده و به نکاتی پیرامون کتاب و نحوه پرداختن آن به زوایای فتره تاریخی حکومت دولت فاطمی در آفریقا، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص621</ref>.

گویا نویسنده تصمیم داشته تا قسم سوم را در رابطه با حیات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دینی در خلال دوره زمانی مورد بحث، بررسی نماید، اما به همین دو قسم، اکتفا نموده است<ref>ر.ک: مقدمه مترجم، ص8</ref>.