پرش به محتوا

المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>'
جز (جایگزینی متن - '</ref> ' به '</ref>')
جز (جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>')
خط ۵۰: خط ۵۰:
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در نوزده جلد، تنظیم شده است.
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در نوزده جلد، تنظیم شده است.


نویسنده‌ حوادث‌ تاریخى‌ قبل‌ از هجرت‌ را بر حسب‌ ابواب‌ و بعد از آن‌ را به‌ ترتیب‌ سنوات‌ ذکر مى‌کند. در تاریخ‌ هر سال‌ نخست‌ اخبار مهم‌ و حوادثى‌ را که‌ از نظر وی‌ جالب‌ یا شگفت‌انگیز بوده‌ است‌، مى‌آورد. سپس‌ به‌ وفیات‌ بزرگان‌ مى‌پردازد و در این‌ بخش‌ نام‌ آنان‌ را که‌ گاه‌ همراه‌ با شرح‌ مختصری‌ از احوال‌ و آثارشان‌ است‌، به‌ ترتیب‌ الفبایى‌ ذکر مى‌کند ...<ref>ر.ک: عالم‌زاده، هادی، ج3، ص275</ref>
نویسنده‌ حوادث‌ تاریخى‌ قبل‌ از هجرت‌ را بر حسب‌ ابواب‌ و بعد از آن‌ را به‌ ترتیب‌ سنوات‌ ذکر مى‌کند. در تاریخ‌ هر سال‌ نخست‌ اخبار مهم‌ و حوادثى‌ را که‌ از نظر وی‌ جالب‌ یا شگفت‌انگیز بوده‌ است‌، مى‌آورد. سپس‌ به‌ وفیات‌ بزرگان‌ مى‌پردازد و در این‌ بخش‌ نام‌ آنان‌ را که‌ گاه‌ همراه‌ با شرح‌ مختصری‌ از احوال‌ و آثارشان‌ است‌، به‌ ترتیب‌ الفبایى‌ ذکر مى‌کند ....<ref>ر.ک: عالم‌زاده، هادی، ج3، ص275</ref>


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
در مقدمه محقق، ضمن تعریف تاریخ و بیان اهمیت آن، توضیحاتی پیرامون [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]]  و کتاب وی و نیز اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی آن، ارائه گردیده است ...<ref>مقدمه محقق، ج1، ص5-69</ref>
در مقدمه محقق، ضمن تعریف تاریخ و بیان اهمیت آن، توضیحاتی پیرامون [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]]  و کتاب وی و نیز اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی آن، ارائه گردیده است ....<ref>مقدمه محقق، ج1، ص5-69</ref>


در مقدمه نویسنده، به ذکر ترتیب مطالب کتاب پرداخته شده است ...<ref>مقدمه مؤلف، همان، ص115-127</ref>
در مقدمه نویسنده، به ذکر ترتیب مطالب کتاب پرداخته شده است ....<ref>مقدمه مؤلف، همان، ص115-127</ref>


این‌ کتاب‌ مهم‌ترین‌ اثر ابن‌ جوزی‌ در تاریخ‌ است‌. مؤلف‌ پس‌ از خطبه‌ که‌ با عبارت‌ «الحمد لله‌ الذي‌ سبق‌ الأزمان‌ و ابتدعها و الألوان‌ واخترعها...»، شروع‌ مى‌شود، به‌ اقامه دلیل‌ بر وجود خدای‌ تعالى‌ و سپس‌ ذکر نخستین‌ مخلوقات‌ مى‌پردازد و تاریخ‌ عالم‌ را از آغاز تا دوران‌ حضرت‌ رسول(ص)‌ و از آن‌ زمان‌ تا 574ق‌/1178‌م (خلافت‌ المستضى‌، 566-575ق‌/1171-1179م‌) مى‌آورد ...<ref>ر.ک: عالم‌زاده، هادی، ج3، ص274-275</ref>
این‌ کتاب‌ مهم‌ترین‌ اثر ابن‌ جوزی‌ در تاریخ‌ است‌. مؤلف‌ پس‌ از خطبه‌ که‌ با عبارت‌ «الحمد لله‌ الذي‌ سبق‌ الأزمان‌ و ابتدعها و الألوان‌ واخترعها...»، شروع‌ مى‌شود، به‌ اقامه دلیل‌ بر وجود خدای‌ تعالى‌ و سپس‌ ذکر نخستین‌ مخلوقات‌ مى‌پردازد و تاریخ‌ عالم‌ را از آغاز تا دوران‌ حضرت‌ رسول(ص)‌ و از آن‌ زمان‌ تا 574ق‌/1178‌م (خلافت‌ المستضى‌، 566-575ق‌/1171-1179م‌) مى‌آورد ....<ref>ر.ک: عالم‌زاده، هادی، ج3، ص274-275</ref>


بروکلمان معتقد است قسمت‌ اول‌ این‌ کتاب‌ مأخوذ از طبری‌ است‌ که‌ مطالب‌ بسیاری‌ در وفیات‌ بدان‌ افزوده‌ شده‌ است‌ و قسمت‌های‌ اخیر آن‌ مقتبس‌ از الكامل‌ ابن‌ اثیر است‌؛ هرچند که‌ ابن‌ جوزی‌ خود در المنتظم،‌ ابن‌ اثیر را مورد انتقاد قرار داده‌ است‌. در مقایسه‌ای‌ اجمالى‌ که‌ میان‌ مطالب‌ المنتظم‌ و تاریخ‌ طبری‌ و همچنین‌ الكامل‌ ابن‌ اثیر به‌ عمل‌ آمد، معلوم‌ شد که‌ نظر بروکلمان‌ در مورد قسمت‌ اول‌ صحیح‌ است‌، اما اقتباس‌ قسمت‌های‌ اخیر المنتظم‌ از الكامل‌ ثابت‌ نشد. بنابراین‌ و با توجه‌ به‌ سخن‌ عبدالمنعم‌ در مقدمه‌ بر کتاب‌ العسجد المسبوك غسانى‌ که‌ مى‌نویسد: گروهى‌ از مؤلفان‌ پس‌ از ابن‌ جوزی‌ از جمله‌ ابن‌ اثیر از المنتظم‌ سود جسته‌اند، مى‌توان‌ احتمال‌ داد که‌ بروکلمان‌ تلخیص‌ مصنفک را با المنتظم‌ اشتباه‌ کرده‌ و آن‌ را با تاریخ‌ طبری‌ و الكامل‌ ابن‌ اثیر مقایسه‌ نموده‌ باشد ...<ref>همان، ص275</ref>
بروکلمان معتقد است قسمت‌ اول‌ این‌ کتاب‌ مأخوذ از طبری‌ است‌ که‌ مطالب‌ بسیاری‌ در وفیات‌ بدان‌ افزوده‌ شده‌ است‌ و قسمت‌های‌ اخیر آن‌ مقتبس‌ از الكامل‌ ابن‌ اثیر است‌؛ هرچند که‌ ابن‌ جوزی‌ خود در المنتظم،‌ ابن‌ اثیر را مورد انتقاد قرار داده‌ است‌. در مقایسه‌ای‌ اجمالى‌ که‌ میان‌ مطالب‌ المنتظم‌ و تاریخ‌ طبری‌ و همچنین‌ الكامل‌ ابن‌ اثیر به‌ عمل‌ آمد، معلوم‌ شد که‌ نظر بروکلمان‌ در مورد قسمت‌ اول‌ صحیح‌ است‌، اما اقتباس‌ قسمت‌های‌ اخیر المنتظم‌ از الكامل‌ ثابت‌ نشد. بنابراین‌ و با توجه‌ به‌ سخن‌ عبدالمنعم‌ در مقدمه‌ بر کتاب‌ العسجد المسبوك غسانى‌ که‌ مى‌نویسد: گروهى‌ از مؤلفان‌ پس‌ از ابن‌ جوزی‌ از جمله‌ ابن‌ اثیر از المنتظم‌ سود جسته‌اند، مى‌توان‌ احتمال‌ داد که‌ بروکلمان‌ تلخیص‌ مصنفک را با المنتظم‌ اشتباه‌ کرده‌ و آن‌ را با تاریخ‌ طبری‌ و الكامل‌ ابن‌ اثیر مقایسه‌ نموده‌ باشد ....<ref>همان، ص275</ref>
   
   
ابن‌ قفطى‌ در بحث‌ از علم‌ تاریخ‌ و کتب‌ تاریخى‌، المنتظم‌ ابن‌ جوزی‌ را به‌‌مثابه‌ یکى‌ از تکمله‌های‌ متوالى‌ تاریخ‌ طبری‌ (که‌ هریک برای‌ کامل‌ کردن‌ کتاب‌های‌ پیش‌ از خود تألیف‌ شده‌) بشمار آورده‌ است‌ و مى‌گوید: ذکر حوادث‌ پس‌ از المنتظم‌ را ابن‌ قادسى‌ تا 616ق‌ ادامه‌ داده‌ و آن‌ را تکمیل‌ کرده‌ است‌ ...<ref>ر.ک: همان</ref>
ابن‌ قفطى‌ در بحث‌ از علم‌ تاریخ‌ و کتب‌ تاریخى‌، المنتظم‌ ابن‌ جوزی‌ را به‌‌مثابه‌ یکى‌ از تکمله‌های‌ متوالى‌ تاریخ‌ طبری‌ (که‌ هریک برای‌ کامل‌ کردن‌ کتاب‌های‌ پیش‌ از خود تألیف‌ شده‌) بشمار آورده‌ است‌ و مى‌گوید: ذکر حوادث‌ پس‌ از المنتظم‌ را ابن‌ قادسى‌ تا 616ق‌ ادامه‌ داده‌ و آن‌ را تکمیل‌ کرده‌ است‌ ....<ref>ر.ک: همان</ref>


ابن‌ جوزی‌ در المنتظم‌ نظیر آنچه‌ در روزنامه‌های‌ روزگار ما مى‌آید، از حوادث‌ گوناگون‌ سخن‌ مى‌گوید؛ رویدادهای‌ مهم‌ سیاسى‌، توطئه‌ها، اخبار مربوط به‌ جنگ‌ها، اخبار فرهنگى‌ (برگزاری‌ مجالس‌ وعظ و خطابه‌ و مناظره‌، تأسیس‌ مدارس‌ و نام‌ مدرسان‌ و معیدان‌ آنها...)، منازعات‌ مذهبى‌ و کلامى‌، تاریخ‌ آغاز و پایان‌ بناها، قتل‌ها، سرقت‌ها، نیرنگ‌ها، آتش‌سوزی‌ها، رویدادهای‌ شگفت‌انگیز، اخبار مربوط به‌ خلیفه‌ (شکار، سیاحت‌، بیماری و‌...)، گزارش‌ برخى‌ نرخ‌ها در روزهای‌ گرانى‌ و ارزانى‌، قحط و غلاها، شیوع‌ بیماری‌ها، سوانح‌ طبیعى‌ (طغیان‌ رودها، باران‌های‌ شدید، تگرگ‌های‌ درشت‌ و...)، گزارش‌ گرم‌ترین‌ روز سال‌، اخبار مربوط به‌ افطاری‌ و مهمانی‌ها به‌مناسبت‌های‌ مختلف‌، گزارش‌ اعدام‌ها (دزدان‌، قاتلان‌، بدمذهب‌ها و...) و...، تا آنجا که‌ اگر صحت‌ این‌ گزارش‌ها محقق‌ گردد، مى‌توان‌ این‌ کتاب‌، به‌ویژه‌ جلد نهم‌ و دهم‌ آن‌ را که‌ مقارن‌ دوران‌ زندگى‌ مؤلف‌ است‌، آیینه تمام‌نمای‌ روزگار او دانست‌ که‌ از لحاظ مطالعات‌ علوم‌ انسانى‌ به‌ویژه‌ علوم‌ اجتماعى‌ حائز اهمیت‌ فراوان‌ است‌ ...<ref>ر.ک: همان</ref>
ابن‌ جوزی‌ در المنتظم‌ نظیر آنچه‌ در روزنامه‌های‌ روزگار ما مى‌آید، از حوادث‌ گوناگون‌ سخن‌ مى‌گوید؛ رویدادهای‌ مهم‌ سیاسى‌، توطئه‌ها، اخبار مربوط به‌ جنگ‌ها، اخبار فرهنگى‌ (برگزاری‌ مجالس‌ وعظ و خطابه‌ و مناظره‌، تأسیس‌ مدارس‌ و نام‌ مدرسان‌ و معیدان‌ آنها...)، منازعات‌ مذهبى‌ و کلامى‌، تاریخ‌ آغاز و پایان‌ بناها، قتل‌ها، سرقت‌ها، نیرنگ‌ها، آتش‌سوزی‌ها، رویدادهای‌ شگفت‌انگیز، اخبار مربوط به‌ خلیفه‌ (شکار، سیاحت‌، بیماری و‌...)، گزارش‌ برخى‌ نرخ‌ها در روزهای‌ گرانى‌ و ارزانى‌، قحط و غلاها، شیوع‌ بیماری‌ها، سوانح‌ طبیعى‌ (طغیان‌ رودها، باران‌های‌ شدید، تگرگ‌های‌ درشت‌ و...)، گزارش‌ گرم‌ترین‌ روز سال‌، اخبار مربوط به‌ افطاری‌ و مهمانی‌ها به‌مناسبت‌های‌ مختلف‌، گزارش‌ اعدام‌ها (دزدان‌، قاتلان‌، بدمذهب‌ها و...) و...، تا آنجا که‌ اگر صحت‌ این‌ گزارش‌ها محقق‌ گردد، مى‌توان‌ این‌ کتاب‌، به‌ویژه‌ جلد نهم‌ و دهم‌ آن‌ را که‌ مقارن‌ دوران‌ زندگى‌ مؤلف‌ است‌، آیینه تمام‌نمای‌ روزگار او دانست‌ که‌ از لحاظ مطالعات‌ علوم‌ انسانى‌ به‌ویژه‌ علوم‌ اجتماعى‌ حائز اهمیت‌ فراوان‌ است‌ ....<ref>ر.ک: همان</ref>


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
6 جلد از این‌ کتاب‌ (5-10) مشتمل‌ بر حوادث‌ و وفیات‌ سال‌های‌ 257-574ق‌/871-1178م،‌ با برخى‌ حواشى‌ و تصحیحات‌ در 1357-1359ق،‌ در حیدرآباد دکن‌ به‌ طبع‌ رسیده‌ و در 1360-1362ق،‌ فهرست‌ اعلام‌ مجلدات‌ پنجم‌ تا نهم‌ آن‌ توسط سید ظهیرالدین‌ حسن‌ تهیه‌ گردیده‌ و به‌ پایان‌ هر مجلد افزوده‌ و منتشر شده‌ است‌ ...<ref>ر.ک: همان</ref>
6 جلد از این‌ کتاب‌ (5-10) مشتمل‌ بر حوادث‌ و وفیات‌ سال‌های‌ 257-574ق‌/871-1178م،‌ با برخى‌ حواشى‌ و تصحیحات‌ در 1357-1359ق،‌ در حیدرآباد دکن‌ به‌ طبع‌ رسیده‌ و در 1360-1362ق،‌ فهرست‌ اعلام‌ مجلدات‌ پنجم‌ تا نهم‌ آن‌ توسط سید ظهیرالدین‌ حسن‌ تهیه‌ گردیده‌ و به‌ پایان‌ هر مجلد افزوده‌ و منتشر شده‌ است‌ ....<ref>ر.ک: همان</ref>


ابن‌ جوزی‌ خود کتاب‌ المنتظم‌ را که‌ در 10 جلد بزرگ‌ تألیف‌ کرده‌ بود، در یک مجلد کوچک مختصر ساخت‌ و آن‌ را «شذور العقود في‌ تاريخ‌ العهود» نامید. سخاوی‌ این‌ کتاب‌ را به‌ خط ابن‌ جوزی‌ دیده‌ است‌. ...<ref>همان</ref>
ابن‌ جوزی‌ خود کتاب‌ المنتظم‌ را که‌ در 10 جلد بزرگ‌ تألیف‌ کرده‌ بود، در یک مجلد کوچک مختصر ساخت‌ و آن‌ را «شذور العقود في‌ تاريخ‌ العهود» نامید. سخاوی‌ این‌ کتاب‌ را به‌ خط ابن‌ جوزی‌ دیده‌ است‌. ....<ref>همان</ref>


سبط ابن‌ جوزی‌ مى‌نویسد: تاریخ‌ نیایم؛‌ یعنى‌ المنتظم‌ در 574ق‌، به‌ پایان‌ رسید. او تاریخ‌ کوچکى‌ به‌ نام‌ «درة الإكليل»‌ دارد که‌ ذیلى‌ بر المنتظم‌ و حاوی‌ حوادث‌ سال‌های‌ 575-590ق‌ (سال‌ تبعید او به‌ واسط) است‌ و در این‌ کتاب‌ حوادث‌ به‌طور کامل‌ استقصا نشده‌ است‌. کسانى‌ دیگر نیز بر المنتظم‌ ذیل‌هایى‌ نوشته‌اند: محمد بن‌ احمد بن‌ محمد قادسى‌ (د 694ق‌) ذیل‌ خود را که‌ در چند مجلد است‌، «الفاخر في‌ ذكر حوادث‌ أيام‌ الإمام‌ الناصر» نامیده‌ است‌. امام‌ العز ابوبکر محفوظ بن‌ معتوق‌ بن‌ البزوری‌ نیز ذیلى‌ بر المنتظم‌ دارد ...<ref>همان</ref>
سبط ابن‌ جوزی‌ مى‌نویسد: تاریخ‌ نیایم؛‌ یعنى‌ المنتظم‌ در 574ق‌، به‌ پایان‌ رسید. او تاریخ‌ کوچکى‌ به‌ نام‌ «درة الإكليل»‌ دارد که‌ ذیلى‌ بر المنتظم‌ و حاوی‌ حوادث‌ سال‌های‌ 575-590ق‌ (سال‌ تبعید او به‌ واسط) است‌ و در این‌ کتاب‌ حوادث‌ به‌طور کامل‌ استقصا نشده‌ است‌. کسانى‌ دیگر نیز بر المنتظم‌ ذیل‌هایى‌ نوشته‌اند: محمد بن‌ احمد بن‌ محمد قادسى‌ (د 694ق‌) ذیل‌ خود را که‌ در چند مجلد است‌، «الفاخر في‌ ذكر حوادث‌ أيام‌ الإمام‌ الناصر» نامیده‌ است‌. امام‌ العز ابوبکر محفوظ بن‌ معتوق‌ بن‌ البزوری‌ نیز ذیلى‌ بر المنتظم‌ دارد ....<ref>همان</ref>


حاجى‌ خلیفه‌ پس‌ از معرفى‌ المنتظم‌ و... مى‌افزاید که‌ این‌ کتاب‌ را شیخ‌ علاءالدین‌ على‌ بن‌ محمد، مشهور به‌ مصنفک در 870ق‌/ 1466م‌، در ادرنه‌ در یک مجلد خلاصه‌ کرده‌ و آن‌ را «مختصر المنتظم‌ و ملتقط الملتزم»‌ نامیده‌ است ...<ref>ر.ک: همان</ref>
حاجى‌ خلیفه‌ پس‌ از معرفى‌ المنتظم‌ و... مى‌افزاید که‌ این‌ کتاب‌ را شیخ‌ علاءالدین‌ على‌ بن‌ محمد، مشهور به‌ مصنفک در 870ق‌/ 1466م‌، در ادرنه‌ در یک مجلد خلاصه‌ کرده‌ و آن‌ را «مختصر المنتظم‌ و ملتقط الملتزم»‌ نامیده‌ است ....<ref>ر.ک: همان</ref>


فهرست مطالب هر جلد در انتهای همان جلد آمده و جلد نوزدهم به فهارس فنی مجموعه اختصاص یافته است که عبارتند از فهرست‌های: اعلام؛ قبایل و جماعات؛ اماکن و بقاع؛ ایام عرب و حوادث تاریخی؛ احادیث نبوی و آثار؛ قوافی و انصاف ابیات.
فهرست مطالب هر جلد در انتهای همان جلد آمده و جلد نوزدهم به فهارس فنی مجموعه اختصاص یافته است که عبارتند از فهرست‌های: اعلام؛ قبایل و جماعات؛ اماکن و بقاع؛ ایام عرب و حوادث تاریخی؛ احادیث نبوی و آثار؛ قوافی و انصاف ابیات.


در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع ...<ref>ر.ک: پاورقی، ج1، ص206</ref>و اشاره به اختلاف نسخ ...<ref>ر.ک: همان، ص213</ref>به توضیح و تشریح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است ...<ref>همان، ص209</ref>
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع ....<ref>ر.ک: پاورقی، ج1، ص206</ref>و اشاره به اختلاف نسخ ....<ref>ر.ک: همان، ص213</ref>به توضیح و تشریح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است ....<ref>همان، ص209</ref>


==پانویس ==
==پانویس ==
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش