سماء المقال في علم الرجال: تفاوت میان نسخه‌ها

ابتداى شروع به تأليف كتاب، حدود سنه (1300ق) و ختم آن در نجف به سال (1340ق) بوده است و مؤلف تا پايان عمر خويش، بيش از ده بار تمام كتاب را تدريس نموده و هر نوبت، تجديد نظرهايى در آن كرده و گاه بر مطلب تازه پراهميتى دست يافته كه به متن كتاب، افزوده است <ref>ر.ك: بشارت انديشمندان، 1331، ص17</ref>

علامه صدر درباره اين كتاب چنين فرموده است: «با ژرف‌انديشى و تعمق در اين كتاب، به‌راستى آن را، در موضوع خود بى‌نظير و در ميان همگنانش يگانه يافتم؛ كتابى كه تحقيقاتش همانند ستارگان درخشنده و ژرف‌نگرى‌هايش چونان ماه تابان، بيانات بسنده آن، همانند آفتاب نمايان و مشعشع است. بارى اين كتاب در ميان كتاب‌هاى رجالى، جايگاهى بلند دارد» <ref>ر.ك: تنكابنى، طاهره، 1395</ref>

اثر حاضر، داراى سبكى مخصوص به خود است و شايد در كتب رجاليه و علم الرجال نظيرش را نتوان يافت <ref>ر.ك: بشارت انديشمندان، 1331، ص17</ref>

در مقدمه محقق، ضمن اشاره به اقدامات تحقيقى صورت‌گرفته در كتاب، به امور زير پرداخته شده است: نظريه عدالت صحابه؛ اقدام به ترور پيامبر(ص)؛ صحابه و اجتهاد؛ اهتمام ائمه (ع) به درايت و فهم احاديث؛ توثيق روات توسط ائمه (ع) و ارجاع مردم به آن‌ها؛ عرضه كتاب به معصومين(ع) و ستايش مؤلفين آن‌ها توسط ايشان و فضل و جايگاه علم درايه نزد علما <ref>ر.ك: مقدمه نخست، ج1، ص5-30</ref>

در مقدمه دوم، زندگى‌نامه مفصلى از نويسنده ارائه گرديده <ref>مقدمه دوم، همان، ص32-41</ref> و در مقدمه مؤلف، توضيح مختصرى پيرامون اهميت علم رجال و جايگاه آن داده شده است <ref>مقدمه سوم، همان، ص3-5</ref>

اثر حاضر، كتاب كاملى است كه در هر مبحث وارد مى‌شود، با تتبع و استقصاى عجيبى بر مشكلات آن فائق آمده و مطالب غامض رجالى را مهذب و منقح و بسى واضح و روشن كرده و خلاصه آنكه حاصل تحقيق و تتبع يك دوره عمر مصنف محقق و متتبع آن در اين كتاب شريف، گرد آمده است <ref>ر.ك: بشارت انديشمندان، 1331، ص17</ref>

نگاه اصلى كتاب به علماى معروف رجال است؛ مثل: [[ابن غضائرى]]، [[كشى]]، [[شیخ طوسی|شيخ الطائفه محمد بن حسن طوسى]]، [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]]، [[علامه حلى]] و [[ابن داود حلی|حسن بن على بن داود]]. در معرفى هركدام از اين علما، به ذكر خصوصيات شخصى و خصوصيات كتاب رجالى آن‌ها پرداخته شده و در بخش كتاب، امتيازات، اغلاط و نيز خصوصيات آن ذكر گرديده و تصوير جامع و روشنى از زندگى آن‌ها و كتاب‌هايشان ارائه شده است <ref>كشاورز، زهره، 1391، ص6</ref>

جلد دوم، به مباحثى در خصوص سكونى و تحقيقى جامع در زندگى، مذهب و كتب او و عمار بن موسى ساباطى، عمر بن حنظله و در پايان به مباحثى همچون اختلاف رجالى‌ها در معنى عدالت، بحث اجماع و اقسام خبر و حديث پرداخته است. اين كتاب براى شناخت رجالى‌هاى مشهور شيعه از كتاب‌هاى آن‌ها كتاب جامع و خوبى مى‌باشد و كتابى است كه خوانندگان و طلاب و محصلين علوم دينى را به حقائق علم رجال و آنچه يك نفر مجتهد دانستن آن بر او لازم است، آشنا مى‌سازد <ref>ر.ك: همان، ص7</ref>

ركن چهارم: قواعد مهم رجالى. در اين ركن به بحث از اصحاب اجماع و نيز بحث طرق و مشيخه و اقسام خبر پرداخته است <ref>ر.ك: رحمان ستايش، محمدكاظم، 1385، ص272-271</ref>

اين كتاب در نوع خود، در حوزه دانش رجال بى‌نظير است. تا آنجا كه آن را به‌منزله [[جواهر الكلام]] (كتاب تفصيلى و جامع مهم فقهى كه فقه استدلالى دقيق را به آن توصيف مى‌كنند و با تعبير «فقه جواهرى» از آن ياد مى‌كنند) در دانش رجال دانسته‌اند. اين اهميت ازآن‌روست كه كلباسى ضمن تدوين كتابى با نظام منطقى و جامع، مباحث رجالى را به بحث علمى و اجتهادى و نقادى دقيق كشانيده است. البته از اين امر نبايد غافل شد كه ابوالهدى كلباسى در اكثر موارد محتواى مباحث را از دانش پدر فراهم آورده و تنظيم و ترتيب داده است. مقايسه بحث‌هاى اين كتاب با الرسائل الرجالية ابوالمعالى شاهد بر اين ادعاست <ref>همان، ص271</ref>

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع <ref>ر.ك: پاورقى، ج1، ص175</ref>، به توضيح برخى از مطالب متن پرداخته شده است <ref>ر.ك: همان، ص177</ref>