پرش به محتوا

الرياض النضرة في مناقب العشرة: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۴: خط ۴۴:
|}
|}
</div>
</div>
الرياض النضرة في مناقب العشرة
==معرفی اجمالی==
'''الرياض النضرة في مناقب العشرة''' تألیف احمد بن عبدالله محب‌الدین طبری (متوفی، 694ق)، همان‌گونه که از عنوان کتاب پیداست به‌منظور بیان مناقب تعدادی از صحابه معروف به عشره مبشره، نوشته شده است. حجم بسیارى از مطالب عرضه شده در کتاب، مربوط به ائمه(ع) نیست.


==ساختار==
این اثر مشتمل بر یک مقدمه و ده باب است که هر باب در ضمن فصل‌ها و ذکرهایی مطرح شده است.


==موضوع==
شیوه محب طبرى در نقل احادیث، حذف اسناد آن است، نویسنده با حذف اسانید احادیث و تنها نام بردن مصدر آن‌ها، خواسته است خوانندگان، متن را به سهولت مطالعه کرده و بدان چه مى‌خواهند سریع‌تر دسترسى یابند. وی درباره روایات به نقادی پرداخته و میان آن‌ها جمع کرده است.


'''الرياض النضرة في مناقب العشرة'''، [[محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله|احمد بن عبدالله محب‌الدین طبری]] .
نویسنده براى تدوین کتاب خویش از منابع بسیارى بهره گرفته که خود در مقدمه به برخی از آن‌ها اشاره کرده است. بسیارى از منابع وى کتب حدیثى و صحاح اهل سنت است. همچنین از منابع تاریخى همچون سیره ابن اسحاق، المعارف ابن قتیبه، کتاب الاحداث قاسم بن سلام، کتاب الردة مدائنى.


همانگونه كه از عنوان كتاب پيداست مؤلف به منظور بيان مناقب عشره مبشره، كتاب را تدارك ديده است. چون مي‌گويد برخى درباره صحابه سخنان ناروايى بر زبان آورده و به عيب جويى صحابه مى پردازند. بخش عمده كتاب درباره مناقب چهار خليفه نخست است و به تفصيل مناقب ايشان را ياد مى كند و مناقب ياد شده براى شش نفر باقيمانده قابل توجه نيست. نقادى‌هاى طبرى درباره روايات و وجوه جمع ميان آنها از ويژگيهاى اين كتاب است.
کتاب‌هاى شرح‌حال نیز دسته‌اى دیگر از منابع طبرى است مانند استیعاب ابن عبدالبر، صفة الصفوه ابن جوزى، تاریخ بغداد خطیب بغدادى. ازجمله منابعى که طبرى یاد کرده دو کتاب با عنوان‌هاى «جزء فى مقتل الحسین» نوشته ابوالقاسم بغوى و «مناقب امیرالمؤمنین على بن ابى‌طالب» احمد بن حنبل است. وى براى تدوین این کتاب از منابع شیعى استفاده نکرده است<ref>ر.ک: همان، جلد 1، ص13-7</ref>.


[[محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله|محب طبرى]] در ابتدا منابع خود را كه بيشتر حديثى است معرفى مى كند و پس از آن به ذكر مناقب صحابه می‌پردازد. ابتدا با عنوان «مناقب الاعداد» مناقب و فضائلى را كه درباره كل صحابه، يا تعدادى از آنان مانند اصحاب بدر و حديبيه است ذكر كرده و پس از آن به مناقب «عشره مبشره» پرداخته است. [[محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله|محب طبرى]] در صدد پوشاندن اختلافات ميان صحابه است و رواياتي كه بيان كننده روابط خوب اهل‌بيت با خلفاست نقل كرده و در صدد است چنين تحليل كند كه برخى از اختلافات پيش آمده ميان صحابه از روى هوى و هوس نبوده و با گذشت ايام و روشن شدن برخى امور به زودى رفع مى شده است. وي همچنين از زبان امام على به تمجيد از سه خليفه مي‌پردازد.  
==گزارش محتوا==
حدیث عشره، از روایات مشهور اهل سنت است که در آن، پیامبر(ص) دست‌یابی ده تن از صحابه خود را به بهشت پیش‌گویی کرده است. این حدیث، در چهار کتاب از صحاح سته به چشم می‌خورد. به نظر می‌رسد این حدیث پس از رحلت پیامبر(ص) مطرح شده باشد درست زمانی که جامعه اسلامی با مسئله جانشینی دست‌به‌گریبان بود. اولین کارکرد حدیث عشره و کارکردهای بعدی آن، گستره تفکر سیاسی مبتنی بر این حدیث و اهداف سیاسی آن را به‌روشنی آشکار می‌سازد. این عقیده به‌‌طور گسترده –پس از قرن دهم- برای تقویت خواسته‌های سیاسی، مورد بازسازی و استفاده مجدد قرار گرفت؛ برای نمونه سیاست اهل سنت مبتنی بر این حدیث، کوشش در جهت تقویت دیدگاه سیاسی خود در مواجهه با خطر رشد عقیدتی و سیاسی شیعه قرار گرفت. اهل سنت تلاش می‌کنند تا ایده خود را با طرح این نقشه که «پیامبر(ص) ده نفر صحابی یاد شده در حدیث عشره –ابوبکر، عمر، عثمان، علی بن ابی‌طالب، طلحه، زبیر، سعی بن ابی‌وقاص، سعید بن زید، عبدالرحمن بن عوف و ابوعبیده جراح- را برای رهبری کشور مسلمانان بعد از خودش مشخص کرده است» تقویت کنند. بنابراین آنان سعی کردند تا مشروعیت جانشینی اولین خلیفه از خلفای سه‌گانه را –کسی که به گروه عشره تعلق داشت- در مقابل ادعای شیعه، که مخالف با مشروعیت جانشینی وی بود تقویت کنند<ref>ر.ک: حسینی، سید مهدی، ص81-80</ref>.


==محتواى كتاب==
نخستین منبع و مرجع حدیث عشره مبشره کتاب‌های حدیثی است. عنوان عشره به‌کار رفته در این آثار از سه حدیث نبوی با گونه‌های متنوع، برگرفته است که مصدر نقل آن‌ها به دو تن از صحابه به نام‌های عبدالرحمن بن عوف و سعید بن زید بن نوفلی بازمی‌گردد. به‌طورکلی، روایت عشره منسوب به عبدالرحمن بن عوف، در مقایسه با روایت منسوب به سعید بن زید نوفلی از اعتماد و وثوق کمتری برخوردار بوده است. محب‌الدین طبری -درحالی‌که به این حدیث ارجاع می‌دهد- ادعا کرده که بخاری آن را از نقل سعید بن زید ضعیف‌تر دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص82</ref>.
محب الدين پس از بيان فضائل سه خليفه اول، مناقب امام على را به تفصيل آورده و در محورهاى زير بحث مي‌كند: نام و نسب، صفت، اسلام، هجرت، خصائص، افضليت، فضائل، خلافت، مقتل، فرزندان. در خصائص امام احاديثي مانند طير، منزلت، رايت، خلقت نوري، مؤاخات، من كنت مولاه، ردّ شمس شمرده است.  


==منابع كتاب==
محب طبرى در ابتدا منابع خود را که بیشتر حدیثى است معرفى می‌کند و پس‌ازآن به ذکر مناقب صحابه می‌پردازد. ابتدا با عنوان «مناقب الاعداد» مناقب و فضائلى را که درباره کل صحابه، یا تعدادى از آنان مانند اصحاب بدر و حدیبیه است ذکر کرده و پس‌ازآن به مناقب «عشره مبشره» پرداخته است<ref>ر.ک: متن کتاب، جلد1، ص35-17</ref>. وی همچنین از زبان امام على(ع) به تمجید از خلفا می‌پردازد<ref>ر.ک: همان، جلد 2، ص400-399</ref>.
[[محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله|محب طبرى]] براى تدوين كتاب خويش از منابع بسيارى بهره گرفته كه خود در مقدمه رياض النضرة به برخي از آنها ياد كرده است. بسيارى از منابع وى كتب حديثى و صحاح اهل سنت است همچنين از منابع تاريخى همچون سيره [[ابن اسحاق، محمد|ابن اسحاق]]، المعارف [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتيبه]]، كتاب الاحداث قاسم بن سلام، كتاب الردة مدائنى. كتابهاى شرح حال نيز دسته اى ديگر از منابع طبرى است مانند استيعاب ابن عبدالبر، صفة الصفوه [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]، [[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]] خطيب بغدادى.  


از جمله منابعى كه طبرى ياد كرده دو كتاب با عنوان هاى «جزء من مسند الامام على بن موسى الرضى فى فضل اهل البيت» (الرياض النضره، 10/1) و «جزء فى مقتل الحسين» نوشته ابوالقاسم بغوى (الرياض النضره، 13/1) و «مناقب اميرالمومنين على بن ابى‌طالب» [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] (الرياض النضره، 8/1) مى‌باشد. وى براى تدوين اين كتاب از منابع شيعى استفاده نكرده است.
بخش عمده کتاب یعنی سه جلد از کتاب درباره مناقب چهار خلیفه نخست است و به تفصیل مناقب ایشان را یاد می‌کند و مناقب یاد شده براى شش نفر باقیمانده از صحابه قابل توجه نیست و تنها یک جلد را به خود اختصاص داده است.  


شيوه [[محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله|محب طبرى]] در نقل احاديث، حذف اسناد آن است، چنان كه در مقدمه گفته است با حذف اسانيد احاديث و تنها نام بردن مصدر آنها، خواسته است خوانندگان، متن را به سهولت مطالعه كرده و بدانچه مى‌خواهند سريعتر دسترسى يابند.  
محب‌الدین پس از بیان فضائل سه خلیفه اول، مناقب امام على(ع) را به‌تفصیل آورده و در محورهاى زیر بحث کرده است: نام و نسب، صفت، اسلام، هجرت، خصائص، فضائل، محبت خداوند، خلافت و سخنان خلفا درباره علی(ع) و مقتل آن حضرت<ref>ر.ک: همان، ج3 ص242-104</ref>.  


==اهميت==
ازجمله احادیثی که در فضیلت آن حضرت ذکر شده حدیث «سلونی» است. احمد در المناقب و بغوی در المعجم و دیگران از سعید بن مسیب چنین نقل کرده‌اند که احدی از اصحاب رسول‌الله(ص) جز علی(ع) این سخن را بر زبان نرانده است. ابوطفیل نیز می‌گوید که علی(ع) را مشاهده کردم که می‌گوید: «از من بپرسید، به خدا قسم چیزی از من نخواهید پرسید مگر آن‌که به شما از آن خبر خواهم داد، از کتاب خدا بپرسید به خداوند سوگند آیه‌ای را از من نخواهید پرسید مگر آن‌که می‌دانم که شب یا روز، در دشت یا کوه نازل شده است»<ref>ر.ک: همان، ص167-166</ref>.
اين كتاب هر چند ميان نويسندگان اهل سنت نسبتاً رواج داشته، نزد نويسندگان شيعى متقدم رواج نداشته است. نخست خود مؤلف در كتاب ديگرش ذخائر العقبى و سپس [[مقریزی، احمد بن علی|مقريزى]] (م. 845) در امتاع الاسماع، باعونى دمشقى (م. 871) در جواهر المطالب و سمهودى (م. 911) در وفاء الوفاء و قسطلانى (م. 923) در المواهب اللدنية و عده‌اي ديگر مواردي درباره خلفا رياض النضرة نقل مى كنند. اما در خصوص مناقب علي(ع) نويسندگان معاصر شيعه مانند مرعشى در شرح احقاق الحق، امينى در [[موسوعة الغدير في الكتاب و السنة و الأدب|الغدير]] و فيروز آبادى در فضائل خمسه از اين كتاب بسيار استفاده كرده‌اند.
ذکر وصف قاتل امیرالمؤمنین(ع) به اشقی الآخرین روایتی است که صهیب از رسول‌الله(ص) نقل کرده که فرمود: «یا علی، آیا می‌دانی چه کسی شقی‌ترین فرد از اولین است؟». علی(ع) عرض کرد: کسی که ناقه صالح را پی کرد. آن حضرت فرمود: «راست گفتی پس چه کسی شقی‌ترین فرد از آخرین است؟» عرض کرد: خدا و رسولش داناترند. پیامبر(ص) فرمود: شقی‌ترین فرد کسی است که ضربه‌ای به سر تو می‌زند<ref>ر.ک: همان، ص238</ref>.  


بنابراين رياض النضرة رواج چندانى در ميان نويسندگانى كه به زندگانى ائمه اهتمام كرده اند نداشته است. سبب عدم مراجعه به آن را نيز مى توان بدان جهت دانست كه حجم بسيارى از مطالب عرضه شده در كتاب، مربوط به ائمه نيست و افرادى در اين كتاب مورد بررسى قرار گرفته اند كه چندان مورد علاقه نويسندگان شيعى نبوده‌اند.
در ذکر مدت عمر امام علی(ع) به هنگام شهادت به اقوال مختلف 57، 58، 63، 65 و 68 اشاره شده است. نویسنده به نظر احمد بن دارع در کتاب موالید اهل‌البیت اشاره کرده که آن حضرت 65 سال داشت و هیچ‌کس به این سن اشاره نکرده است<ref>ر.ک: همان، ص239</ref>.
 
 
==وضعیت کتاب==
در پاورقی‌های کتاب آدرس آیات و توضیحات اندکی ذکر شده است. فهرست مطالب جلد اول و دوم در انتهای جلد دوم و فهرست دو جلد دیگر نیز در انتهای جلد چهارم ذکر شده است.
 
==پانویس ==
<references/>
==منابع مقاله==
#مقدمه و متن کتاب.
#حسینی، سید مهدی، حدیث عشره مبشره یا استفاده‌های سیاسی از روایت، نوشته مایا یازگی، قم، حدیث حوزه، بهار و تابستان 1393، شماره 8، ص79 تا 92؛ به آدرس اینترنتی
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1034386




۵۳٬۳۲۷

ویرایش