پرش به محتوا

نزهة القلوب في تفسير غريب القرآن العزيز: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - '</ref>.' به '</ref>'
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ')
جز (جایگزینی متن - '</ref>.' به '</ref>')
خط ۴۹: خط ۴۹:
'''نزهة القلوب في تفسير غريب القرآن العزيز'''، اثر [[سجستانی، محمد بن عزیز |ابوبكر محمد بن عزيز سجستانى]] (معرب سيستانى)، به روايت عبدالله بن حسين بن حسنون، با تحقيق يوسف عبدالرحمن المرعشلى، كتابى است در تفسير واژه‌هاى ديرياب قرآن كريم كه به زبان عربى و در سال‌هاى پايانى قرن سوم و آغازين قرن چهارم هجرى نوشته شده است.
'''نزهة القلوب في تفسير غريب القرآن العزيز'''، اثر [[سجستانی، محمد بن عزیز |ابوبكر محمد بن عزيز سجستانى]] (معرب سيستانى)، به روايت عبدالله بن حسين بن حسنون، با تحقيق يوسف عبدالرحمن المرعشلى، كتابى است در تفسير واژه‌هاى ديرياب قرآن كريم كه به زبان عربى و در سال‌هاى پايانى قرن سوم و آغازين قرن چهارم هجرى نوشته شده است.


اين اثر، به نام‌هاى «غريب القرآن» و نزهة القلوب في تفسير غريب القرآن على حروف المعجم» نيز ثبت گرديده است <ref>مقدمه محقق، ص 23</ref>.
اين اثر، به نام‌هاى «غريب القرآن» و نزهة القلوب في تفسير غريب القرآن على حروف المعجم» نيز ثبت گرديده است <ref>مقدمه محقق، ص 23</ref>


آنچه باعث اهميت اثر حاضر شده، آن است كه نويسنده، كتابى جز آن ننوشته و اين كتاب، ثمره حيات علمى اوست <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 238</ref>.
آنچه باعث اهميت اثر حاضر شده، آن است كه نويسنده، كتابى جز آن ننوشته و اين كتاب، ثمره حيات علمى اوست <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 238</ref>


== ساختار ==
== ساختار ==
خط ۵۸: خط ۵۸:
دو مقدمه از محقق و نويسنده آغازگر كتاب مى‌باشد.
دو مقدمه از محقق و نويسنده آغازگر كتاب مى‌باشد.


نويسنده، كتابش را بر پايه حروف تهجى يا ترتيب الفبايى سامان داده است (بدون رعايت ريشه واژگان) و كلمات قرآن را با زوائدش مرتب ساخته است (مثلا كلمه «أقاموا» را در الف مفتوح آورده است نه در ضمن حرف «قاف»). البته با توجه به اين نكته كه مؤلفان پيش از وى، آثار خود را به ترتيب سوره‌ها و آيه‌ها تنظيم كرده‌اند، شيوه او تازه و نو تلقى مى‌شود <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 239</ref>.
نويسنده، كتابش را بر پايه حروف تهجى يا ترتيب الفبايى سامان داده است (بدون رعايت ريشه واژگان) و كلمات قرآن را با زوائدش مرتب ساخته است (مثلا كلمه «أقاموا» را در الف مفتوح آورده است نه در ضمن حرف «قاف»). البته با توجه به اين نكته كه مؤلفان پيش از وى، آثار خود را به ترتيب سوره‌ها و آيه‌ها تنظيم كرده‌اند، شيوه او تازه و نو تلقى مى‌شود <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 239</ref>


منابع و مصادرى كه نويسنده از آن‌ها بهره برده و در تأليف خود در كار كرده است، از اين قرارند:
منابع و مصادرى كه نويسنده از آن‌ها بهره برده و در تأليف خود در كار كرده است، از اين قرارند:
خط ۶۸: خط ۶۸:
#[[تأويل مشكل القرآن]]: نويسنده پيشين.
#[[تأويل مشكل القرآن]]: نويسنده پيشين.
#غريب القرآن: ابوالعباس احمد بن يحيى ثعلب.
#غريب القرآن: ابوالعباس احمد بن يحيى ثعلب.
#ياقوتة الصراط في غريب القرآن: ابوعمر محمد بن عبدالواحد، معروف به غلام ثعلب <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 238</ref>.
#ياقوتة الصراط في غريب القرآن: ابوعمر محمد بن عبدالواحد، معروف به غلام ثعلب <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 238</ref>


سجستانى گاه از اين مصادر، كلامى را به نص نقل مى‌كند و زمانى هم معانى عباراتى را خود با الفاظ و تعابيرى كوتاه‌تر، بيان مى‌نمايد و جز در پاره‌اى از موارد، از آراء مؤلفان آن آثار، پا بيرون نمى‌نهد <ref>همان</ref>.
سجستانى گاه از اين مصادر، كلامى را به نص نقل مى‌كند و زمانى هم معانى عباراتى را خود با الفاظ و تعابيرى كوتاه‌تر، بيان مى‌نمايد و جز در پاره‌اى از موارد، از آراء مؤلفان آن آثار، پا بيرون نمى‌نهد <ref>همان</ref>


اين كتاب را سه نفر از سجستانى روايت كرده‌اند كه عبارتند از:
اين كتاب را سه نفر از سجستانى روايت كرده‌اند كه عبارتند از:


#ابوعمر، عثمان بن احمد بن سمعان الرزاز.
#ابوعمر، عثمان بن احمد بن سمعان الرزاز.
#ابواحمد، عبدالله بن حسين بن حسنون مقرى <ref>راوى نسخه مورد بحث</ref>.
#ابواحمد، عبدالله بن حسين بن حسنون مقرى <ref>راوى نسخه مورد بحث</ref>
#ابوعبدالله، عبدالله بن محمد بن حمدان بن بطه <ref>مقدمه محقق، ص 35</ref>.
#ابوعبدالله، عبدالله بن محمد بن حمدان بن بطه <ref>مقدمه محقق، ص 35</ref>


== گزارش محتوا ==
== گزارش محتوا ==




در مقدمه محقق، در ابتدا شرح حال تقريبا مفصلى از نويسنده ارائه و سپس به جايگاه و اهميت كتاب و اقدامات صورت گرفته توسط محقق، اشاره شده است <ref>مقدمه محقق، ص 9 - 48</ref>.
در مقدمه محقق، در ابتدا شرح حال تقريبا مفصلى از نويسنده ارائه و سپس به جايگاه و اهميت كتاب و اقدامات صورت گرفته توسط محقق، اشاره شده است <ref>مقدمه محقق، ص 9 - 48</ref>


از جمله اقداماتى كه محقق، در تصحيح و تحقيق كتاب انجام داده، عبارتند از:
از جمله اقداماتى كه محقق، در تصحيح و تحقيق كتاب انجام داده، عبارتند از:
خط ۹۰: خط ۹۰:
#تعريف و توضيح اعلام و تخريج اقوال آن‌ها.
#تعريف و توضيح اعلام و تخريج اقوال آن‌ها.
#ضبط كلمات لغوى و اشتقاقات صرفى و اقوال، امثال و اشعار مذكور در متن.
#ضبط كلمات لغوى و اشتقاقات صرفى و اقوال، امثال و اشعار مذكور در متن.
#مقابله اقوال نويسنده با مصادرى كه از آن‌ها نقل كرده و ذكر آن‌ها در حواشى كتاب و... <ref>همان، ص 43</ref>.
#مقابله اقوال نويسنده با مصادرى كه از آن‌ها نقل كرده و ذكر آن‌ها در حواشى كتاب و... <ref>همان، ص 43</ref>


در مقدمه مختصر نويسنده كه از چند خط تجاوز نمى‌كند، به شيوه كار وى و چينش كلمات بر اساس حروف الفبا، اشاره شده است <ref>مقدمه نويسنده، ص 57</ref>.
در مقدمه مختصر نويسنده كه از چند خط تجاوز نمى‌كند، به شيوه كار وى و چينش كلمات بر اساس حروف الفبا، اشاره شده است <ref>مقدمه نويسنده، ص 57</ref>


نويسنده، كتاب خود را با باب همزه مفتوحه، سپس مضمومه و سپس مكسوره، بر پايه حركات، آغاز و سپس به باب «الباء» مفتوحه، مضمومه و مكسوره پرداخته و همين شيوه را تا حرف آخر، رعايت كرده است.
نويسنده، كتاب خود را با باب همزه مفتوحه، سپس مضمومه و سپس مكسوره، بر پايه حركات، آغاز و سپس به باب «الباء» مفتوحه، مضمومه و مكسوره پرداخته و همين شيوه را تا حرف آخر، رعايت كرده است.
خط ۹۸: خط ۹۸:
از جمله كلماتى كه نويسنده به تشريح و تبيين آن‌ها پرداخته، عبارتند از: إياك، الم، أ أنذرتهم، أليم، ألا، أندادا، بسم الله، بِكر، بطانة من دونكم، تلقى آدم من ربه كلمات، توّاب، تلبسوا، ثلاث، ثبات، ثعبان، ثمر، جهرة، جنفا، الجاهلين، الجار ذي القربى، حنيف، حج البيت، حبطت أعمالهم، حصورا، ختم الله على قلوبهم، خالدون، خاشعين، دابة، دأب آل فرعون، درجات عند الله، الدرك الأسفل و...
از جمله كلماتى كه نويسنده به تشريح و تبيين آن‌ها پرداخته، عبارتند از: إياك، الم، أ أنذرتهم، أليم، ألا، أندادا، بسم الله، بِكر، بطانة من دونكم، تلقى آدم من ربه كلمات، توّاب، تلبسوا، ثلاث، ثبات، ثعبان، ثمر، جهرة، جنفا، الجاهلين، الجار ذي القربى، حنيف، حج البيت، حبطت أعمالهم، حصورا، ختم الله على قلوبهم، خالدون، خاشعين، دابة، دأب آل فرعون، درجات عند الله، الدرك الأسفل و...


نويسنده در تفسير واژه‌هاى ديرياب، از شواهد قرآنى بسيار بهره گرفته (تفسير قرآن به قرآن) و در تبيين برخى از واژگان و تفسير شمارى از آيات، به حديث شريف استشهاد كرده است (تفسير بالمأثور) و هرگاه در قرآن و حديث تفسيرى نيافته، به گفتارى از صحابه روى كرده و آنگاه كه در قرآن و حديث و گفتار صحابه نيز بيانى نرسيده باشد، از گفتار تابعان گواه خواسته و در صورت فقدان آن نيز، از شعر عرب مدد جسته است و اگر از بر نمودن معانى واژگان قرآن و حديث و گفتار صحابه و تابعان و شعر عرب درمانده، اقوال ائمه لغت و ادب در قرن دوم و سوم هجرى را به كار گرفته است <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 238</ref>.
نويسنده در تفسير واژه‌هاى ديرياب، از شواهد قرآنى بسيار بهره گرفته (تفسير قرآن به قرآن) و در تبيين برخى از واژگان و تفسير شمارى از آيات، به حديث شريف استشهاد كرده است (تفسير بالمأثور) و هرگاه در قرآن و حديث تفسيرى نيافته، به گفتارى از صحابه روى كرده و آنگاه كه در قرآن و حديث و گفتار صحابه نيز بيانى نرسيده باشد، از گفتار تابعان گواه خواسته و در صورت فقدان آن نيز، از شعر عرب مدد جسته است و اگر از بر نمودن معانى واژگان قرآن و حديث و گفتار صحابه و تابعان و شعر عرب درمانده، اقوال ائمه لغت و ادب در قرن دوم و سوم هجرى را به كار گرفته است <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 238</ref>


== وضعيت كتاب ==
== وضعيت كتاب ==




اين اثر را «فخرالدين طريحى» به ترتيب معمول معاجم عربى درآورده و با افزوده‌هايى در سال 1372ق / 1953م، در نجف به چاپ رسيده است. همچنين تحريرى از آن بر پايه ترتيب سور و آيات، همراه با افزودنى‌هايى در هامش قرآن كريم، به تصحيح عبدالحليم بسيونى توسط كتابخانه سعيديه در قاهره انتشار يافته است <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 239</ref>.
اين اثر را «فخرالدين طريحى» به ترتيب معمول معاجم عربى درآورده و با افزوده‌هايى در سال 1372ق / 1953م، در نجف به چاپ رسيده است. همچنين تحريرى از آن بر پايه ترتيب سور و آيات، همراه با افزودنى‌هايى در هامش قرآن كريم، به تصحيح عبدالحليم بسيونى توسط كتابخانه سعيديه در قاهره انتشار يافته است <ref>عبدالله‌پور، عباس، ص 239</ref>


فهرست مطالب، شواهد آيات قرآنى، كلمات غريبه و مصادر و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهاى كتاب آمده است.
فهرست مطالب، شواهد آيات قرآنى، كلمات غريبه و مصادر و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهاى كتاب آمده است.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش