شیعه در برابر معتزله و اشاعره: تفاوت میان نسخه‌ها

مؤلف خود درباره انگیزه تألیف می‌نویسد: «آنچه مرا به گردآوری این کتاب وادار ساخت، حملات سخت حساب‌شده برضد امامیه و تهمت‌های آشکار و نسبت دادن فرقه‌هایی است به تشیع که آنها را به‌دروغ و افترا به شیعه چسبانیده‌اند و امثال اینهاست. اما آنچه بیشتر از همه مرا به این کار برانگیخت، آن است که میان نویسندگان و مؤلفان کتب تاریخ فرق و مذاهب اسلامی این اندیشه رواج یافته که طایفه امامیه در اصول دین از معتزله پیروی می‌کنند و در این‌باره مقلد ایشانند<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ص16</ref>.

مباحثی که به عقاید و اصول دین مربوط می‌شود علم کلام و آنچه با فروع دین ارتباط دارد فقه نام دارد... کتاب حاضر علاوه بر ذکر تاریخ تشیع و گروه‌های منتسب به آن، مشتمل بر مباحث کلامی و مسائل اعتقادی عمده‌ترین فرقه‌های اسلامی و تاریخ و چگونگی پیدایش آنهاست<ref>ر.ک: مقدمه مترجم، ص7</ref>.

و نیز درباره تاریخ معتزله و اشاعره و مرجئه و دیگر فرق و مذاهب اسلامی و آرا و معتقدات آنها نسبت به اصول اسلام به بحث می‌پردازد و نظریات آنها را با آرای شیعه امامیه در این موضوع‌ها مقایسه می‌کند و فرقه‌های مختلف معتزله را برمی‌شمارد و با بیان برخی از آرای این گروه‌ها و موارد اختلاف میان آنها با ارائه دلیل ثابت می‌کند که شیعه امامیه در علوم مختلف دینی و جز آنها از برجسته‌ترین فرقه‌های اسلامی است و در همگی شئون و حالات خود از استقلال کامل برخوردار است و نیز شماری از مسائل را که به موضوع این کتاب مربوط می‌شود، با تکیه بر موثق‌ترین منابع شیعی و سنی، مورد بحث قرار داده است<ref>ر.ک: همان، ص9</ref>.

به عقیده او کسانی که پیروی علی(ع) را اختیار کردند، از اولین لحظه‌ای که نخستین ابلاغیه از سوی پیامبر(ص) صادر شد، معتقد شدند که تنها علی(ع) از سوی خداوند برای خلافت معین شده و پیامبر(ص) فقط ابلاغ‌کنند این امر از سوی پروردگارش بوده است؛ اما اعتقاد بیشتر نویسندگان عرب و خاورشناسان به اینکه تشیع پس از کشته شدن عثمان پدید آمده است... و گروهی معتقدند که پس از انتشار موالی ایرانی و جز آنها که اسلام را پذیرفتند روی داده و ادعای دسته دیگری که عبدالله بن سبای یهودی را نخستین کس می‌دانند که اعتقاد به وصایت علی(ع) را به وجود آورده است... به‌هیچ‌روی رابطه‌ای با حقیقت امر ندارند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص43 و 44</ref>.

مؤلف پس از پایان آوردن فصل پنجم، در ذیل عنوان «خلاصه» می‌نویسد: اگر میان آرای امامیه و معتزله در توحید، عدل، وعد و وعید، منزلة بين المنزلتين، امر به معروف و نهی از منکر مقایسه کنیم، هیچ‌یک از این اصول حتی اصل پنجم (امر به معروف و نهی از منکر) را که قرآن بر آن تصریح و سنت به آن تأکید کرده است، نمی‌یابیم که مورد توافق کامل این دو فرقه باشد. امامیه می‌گویند: امر به معروف و نهی از منکر بنا به نص الهی از امور واجبند؛ چنان‌که خداوند متعال فرموده است: {{متن قرآن| و لتكن منكم أمة يدعون إلی الخير و يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر| سوره= آل عمران| آیه=104}}، ولی معتزله معتقدند امر به معروف و نهی از منکر به حکم عقل واجب است نه شرع... در مورد چهار اصل دیگر که از دیدگاه مسلمانان و همه شرایع و ادیان، توحید نخستین و مهم‌ترین آنهاست، معتزله برای آن حدودی قرار داده‌اند که ظاهرا با رأی امامیه در این‌باره توافق دارد، لیکن آنان در خلال برخی از ادعاهایشان به چیزهایی معتقد شده‌اند که با حقیقت توحید منافات دارد<ref>ر.ک: همان، ص336 و 337</ref>.

اما عدل، معتزله آن را از اصول مذهب خود شمرده‌اند و می‌گویند که انسان آفریننده اعمال خویش است... درواقع اینان خداوند را از قدرت و سلطنت برکنار کرده‌اند... اما امامیه عدل را از ارکان ایمان، بلکه از اصول اسلام می‌دانند؛ اگرچه می‌گویند: انسان پدیدآورنده افعال خویش است، لیکن مبادی فعل را اعم از ادراک، شوق، قدرت بر ایجاد آن در خارج و دیگر مقدماتی که وجود فعل منوط به آنهاست، همه از خدواند می‌دانند...<ref>ر.ک: همان، ص338</ref>.