تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده تاریخ عمومی خود را به دوره اسلامی (از مغازی و سیره‌ نبوی تا عصر خود) اختصاص داده و به شیوه ابن جوزی در کتاب «المنتظم في تاريخ الملوک و الأمم»، شرح سال‌شمار‌ رویدادها‌ را‌ تا سال 700ق با وفات بزرگان، هر سال درآمیخته است .<ref>وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص49</ref>

وی در تدوین و نگارش این مجموعه عظیم، از تاریخ‌ها و کتاب‌های تراجم و رجال‌ بسیاری‌ بهره‌ گرفته و برخی از آن‌ها را خلاصه کرده است. او در این کتاب تاریخ هفتصد ساله اسلامی را‌ به‌ هفتاد‌ دهه تقسیم کرده و به هر دهه عنوان «طبقه» داده است .<ref>همان، ص49-50</ref>

از جمله منابع مهم نویسنده، می‌توان به آثار زیر اشاره نمود: «دلائل النبوة» بیهقی؛ «سيرة النبي» [[ابن اسحاق، محمد|ابن اسحاق]] ؛ «الطبقات الكبری» [[ابن سعد، محمد بن سعد|محمد بن سعد]] کاتب واقدی؛ «تاریخ» ابوعبدالله بخاری؛ «تاریخ» یعقوب فسوی؛ «تاریخ» ابوبکر بن ابوشیبه و... .<ref>مقدمه نویسنده، ج1، ص12-16</ref>

سبک نگارش نویسنده در قـیاس بـا هـم‌عصران خویش، بسیار نیکوست؛ چنان‌که می‌توانیم بگوییم که او از لحـن‌ خـاصی‌ در نوشته‌هایش بهره برده است. او به اعتبار قدرت نگارش خود، به درجه‌ی محدثی بزرگ و نقادی ماهر در تعابیر رسیده است .<ref>ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92</ref>

در مقدمه محقق، ضمن اشاره به موضوع و اهمیت کتاب، به بیان اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، پرداخته شده است .<ref>مقدمه محقق، ج1، صفحه أ- ج</ref>

در مقدمه نویسنده، به ذکر منابع مورد استفاده در کتاب پرداخته شده است .<ref>مقدمه نویسنده، همان، ص11-16</ref>

کتاب حاضر، از‌ مهم‌ترین‌ آثار ذهبی است که در زمینه‌ تاریخ‌ و با رویکردی به مفهوم حدیث نگاشته شده است. شاید آنچه ذهبی را از دیگر مؤلفان علم رجال متمایز می‌سازد، این است که نوشته‌های‌ او‌ تنها در دوره معین، برای گروه خاص یا رشته مشخصی نیست؛ بلکه تألیفاتش، از‌ آغاز اسلام تا دوره خویش را شامل‌ می‌شود.‌ ذهبی‌ در «سیره‌نویسی» عنایت خاصی داشت که آن را از‌ زندگی‌نامه‌نویسی (علم‌ رجال) صرف متمایز می‌سازد و سیره خلفای راشدین، علمای فقه، حدیث و... را در بر می‌گیرد .<ref>ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92</ref>

باآنکه‌ مهارت‌ تاریخ‌نویسی ذهبی در زمینه علم‌ رجال‌ خود را‌ نشان‌ داد؛ بااین‌حال، وی به تاریخ سیاسی نیز‌ توجه‌ داشته و تعدادی از تألیفات مورخان را همچون تاریخ ابی‌شامه (ف. 665) و تاریخ‌ ابی‌الفداء (ف. 732) و... خلاصه کرده و سال‌نگاری‌های تاریخی بر‌ اساس حوادث و وفیات‌ مثل‌ اثر حاضر‌ را‌ پدید آورده است. وی در این کتاب، متجاوز از‌ هفت‌ قرن تاریخ اسلام را، به‌صورت‌ مکتوب‌ بازتاب‌ داده است. اساس کار‌ او، روایات‌ شفاهی و تألیفات بود و‌ این‌ امری است که از عهده بسیاری از علمای پیشین و معاصرش برنیامده است .<ref>همان</ref>

نویسنده در این کتاب که‌ به ترتیب سال‌شماری تنظیم شده است، ذیل حوادث سیاسی هر سال، به شخصیت‌های درگذشته در‌ آن سال نیز اشاره کرده‌ و در پایان هر 10 سال، بابیجداگانه منعقد نموده و ضمن طبقه‌بندی، به شرح حال شخصیت‌های علمی و فرهنگی آن طبقه پرداخته است که در این راستا، ابتدای سال یازدهم را طبقه اول و آخرین طبقه را که از سال 631 تا 640ق می‌باشد، طبقه شصت‌وچهارم بشمار آورده است .<ref>صفری فروشانی، نعمت‌الله، ص71</ref>

# از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به این نکته اشاره نمود که تألیف‌ ذهبى جریان تاریخ‌نگارى‌ در‌ شام را به سویى‌ دیگر؛‌ یعنى تاریخ‌نگارى عمومى سوق داد .<ref>ر.ک: قایدان، اصغر، ص25</ref>

ذهبی، مختصری از این کتاب را فراهم آورد‌ه و آن را «العبر في خبر من غبر» نامیده است و ذیلی شامل حوادث 701 تا 740ق، بر آن‌ نوشته است (چاپ‌ محمد رشاد عبدالمطلب) و پس از آن نویسندگان دیگری ذیل‌هایی بر آن نوشتند. ذهبی خلاصه‌ای نیز از تاریخ اسلام از آغاز تا 744ق و وفات مشاهیر هر سال به شیوه سال‌شمار‌ نگاشت و آن را «دول الإسلامي» نامید و بر آن ذیلی نوشت .<ref>وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص50</ref>

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع .<ref>ر.ک: پاورقی، ج1، ص409</ref> و اشاره به اختلاف نسخ .<ref>ر.ک: همان، ص399</ref>، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و مطالب متن پرداخته شده است .<ref>ر.ک: همان، ص439</ref>