اشراق هياکل النور: تفاوت میان نسخه‌ها

دشتکی را باید تداوم‌بخش مدرسه فلسفى شیراز که پدرش صدرالدین بنیان‌گذار آن بود، دانست. شیوه فلسفى دشتکى بیشتر اشراقى بود و عمده تلاشش دفاع متعصبانه، افراطى و متصلّبانه از اندیشه‏هاى پدرش صدرالدین که در تعارض و تقابل با متکلم چیره‌دست معاصر آنها جلال‌الدین دوانى بود<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص53</ref>.

درباره نام کتاب، دوانى واژه «هیکل» را به معناى «صورت» گرفته و با استناد به عقیده حکماى باستان در ظل و نمود انوار مجرده دانستن ستارگان، «هياكل النور» را نام بناهایى ذکر مى‏کند که صورت فلزى ساخته‌شده براى هریک از «کواکب سبعه» (سیارات هفت‌گانه) را در آنها نهاده و در زمان خاص هریک از این سیارات، آهنگ آن کرده و روشنى برمى‏افروختند و قربانى مى‏کردند. به نظر دوانى، سهروردى این رساله را به این دلیل هياكل النور نامیده که در آن از احوال انوار مجرده سخن گفته و در واقع، الفاظ و عبارت‏هاى آن به طلسم‏هاى یادکرده آن حکما مانند است‏. مراجعه به فحواى منابع کهن نیز، ادعاى دوانى را به لحاظ تاریخى تأیید مى‏کند. بااین‌حال، به نظر مى‏رسد که سخن غیاث‌الدین منصور دشتکى در این‌ باره، با توجه به الگوى اصلى هستى‏شناسى سهروردى، به واقعیت نزدیک‏تر باشد؛ چه، او ضمن اشاره به اینکه واژه «هیکل» در اصل به بناهاى بزرگ و به‌ویژه به بتخانه‏ها و خانه ترسایان اطلاق مى‏شود، از معنى دیگر آن، یعنى «تعویذ و دعا» نیز یاد کرده و علت نام‏گذارى این رساله توسط سهروردى به هياكل النور و بخش‏بندى هفت‌گانه‏ آن را در این معناى اخیر بازجسته است‏<ref>ر.ك: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص38؛ مقدمه مصحح، ص47-46</ref>.

برخى از شارحان آثار سهروردى، کاربرد گسترده واژه هیکل را در این اثر، دالّ بر‌ این‌ دانسته‌اند‌ که او تحت تأثیر آموزه‌هاى اسماعیلى بوده است؛ زیرا‌ اسماعیلیان نیز از هیاکل هفت‌گانه نام برده‌اند<ref>مرادخانی، زهرا، ص49</ref>.

# خود فلک و حرکت آن، فیض ازلى الهى است، پس آغاز و انجام ندارد. هیکل ششم نیز در اثبات جاودانگى روان آدمى است که پس از مرگ از بدن جدا شده و به جهان نور مى‏پیوندد و سخن شیخ در آن به رأى فارابى در این زمینه بسیار ماننده است‏ و سرانجام هیکل هفتم به بیان نبوات و معجزات و کرامات و منامات و بیان چگونگى پیوند روان آدمى با جهان نور در حالت خواب یا جنون مى‏پردازد<ref>ر.ک: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص35-33</ref>.

با مقایسه «شواكل الحور» و «إشراق هياكل النّور»، از چشم‏اندازى فلسفى و متناظر به الگوى هستى‌شناختى سهروردى، درمى‏یابیم که‏ بیشتر اعتراض‏ها و خرده‏گیرى‏هاى دشتکى بر دوانى درست و برحق است؛ بااین‌حال، بدزبانى و بى‏حرمتى‏هاى دشتکى، بسا که خواننده را آزرده و حتّى به طرف‌دارى از دوانى برمى‏انگیزد. نکته دیگرى که از مقایسه این شرح‏هاى هياكل النّور برمى‏آید، رابطه پیوسته‏اى است که میان جایگاه و پایگاه اجتماعى هریک از این دو عالم نامدار سده‏هاى نهم و دهم هجرى با چگونگى پرده‏پوشى و تقیه کردنشان وجود دارد. در واقع، علّت اصلى قشرى‏تر بودن دوانى از دشتکى بازمى‏گردد به این که جلال‌الدین به‌عنوان عالمى گنوستیک، روزى‌خوار حاکمان سنّى و ترکمانان متعصّب سده نهم بوده و قشرى نبودن براى او حکم ارتداد یا لااقل قطع ‌روزى روزانه را فرجام مى‏داده؛ درحالى‌که غیاث‌الدین به خاندانى تعلّق داشته که علم و ثروت و روحانیت را در شیراز سده‏هاى نهم و دهم هجرى در خود گرد آورده و به همین دلیل هم به فروتنى براى حاکمان سنى نیازى نداشته‏اند و گنوستیسیسم خود را آشکارتر بیان مى‏کرده‏اند <ref>ر.ک: همان، ص54-53</ref>.

متن عربى هياكل النور‌ تاکنون چندین ‌بار به چاپ‌ رسیده‌ و متن فارسى آن نیز نخستین‌ بار در مجموعه مصنفات شیخ اشراق منتشر شده است<ref>مرادخانی، زهرا، ص48</ref>.

برخی ترجمه فارسی هياكل النور را هم از خود سهروردی می‌دانند. گویا تنها شاهد بر درستى انتساب این ترجمه به سهروردى آن است که شهرزورى در سیاهه آثار وى به هياكل النور فارسى تصریح کرده است<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص49 </ref>.