پرش به محتوا

الملخص في أصول‌الدين: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۸ مارس ۲۰۱۷
جز
جایگزینی متن - 'مولف' به 'مؤلف'
جز (جایگزینی متن - 'تاليفات' به 'تأليفات')
جز (جایگزینی متن - 'مولف' به 'مؤلف')
خط ۴۷: خط ۴۷:




«الملخص في أصول الدين»، از مهم‌ترين كتب كلامى [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] است، بلكه مى‌توان گفت از بسيارى جهات اين كتاب بر ديگر كتب كلامى سيد مقدم است، چرا كه اين كتاب مشتمل است بر معظم مباحث توحيد، صفات بارى تعالى، عدل و ديگر مباحثى كه مورد اختلاف شيعه، اشاعره، معتزله، مرجئة، قدريه و غير اين‌ها است. اما ديگر تأليفات كلامى مولف چنين نيستند، براى مثال كتاب الشافى فى الامامة گرچه كتابى است مبسوط، اما تنها اختصاص يافته است، به مباحث امامت و كتاب الذخيره، گرچه جامع اصول اعتقادى است؛ اما در آن مباحث خيلى مختصرى، مورد بررسى واقع شده‌اند، بلكه چنانكه مولف در آخر كتاب الذخيره گفته است، الذخيره تكملۀ الملخص مى‌باشد و تفصيل مطالب را مولف به الذخيره ارجاع مى‌دهد.
«الملخص في أصول الدين»، از مهم‌ترين كتب كلامى [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] است، بلكه مى‌توان گفت از بسيارى جهات اين كتاب بر ديگر كتب كلامى سيد مقدم است، چرا كه اين كتاب مشتمل است بر معظم مباحث توحيد، صفات بارى تعالى، عدل و ديگر مباحثى كه مورد اختلاف شيعه، اشاعره، معتزله، مرجئة، قدريه و غير اين‌ها است. اما ديگر تأليفات كلامى مؤلف چنين نيستند، براى مثال كتاب الشافى فى الامامة گرچه كتابى است مبسوط، اما تنها اختصاص يافته است، به مباحث امامت و كتاب الذخيره، گرچه جامع اصول اعتقادى است؛ اما در آن مباحث خيلى مختصرى، مورد بررسى واقع شده‌اند، بلكه چنانكه مؤلف در آخر كتاب الذخيره گفته است، الذخيره تكملۀ الملخص مى‌باشد و تفصيل مطالب را مؤلف به الذخيره ارجاع مى‌دهد.


مولف اين كتاب را بعد از كتاب الشافى و بخشى از آن را قبل از الذخيره و بخش ديگر را همزمان با الذخيره نگاشته است. اول كتاب ناقص است و مطلب بدون مقدمه از «قدمها يرجع الى ذاتها...» شروع مى‌شود كه احتمالا چند صفحه‌اى از نسخۀ موجود حذف شده است.
مؤلف اين كتاب را بعد از كتاب الشافى و بخشى از آن را قبل از الذخيره و بخش ديگر را همزمان با الذخيره نگاشته است. اول كتاب ناقص است و مطلب بدون مقدمه از «قدمها يرجع الى ذاتها...» شروع مى‌شود كه احتمالا چند صفحه‌اى از نسخۀ موجود حذف شده است.


در مورد انتساب كتاب الملخص، به [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] هيچ اختلافى نيست، چنانكه شاگرد بلافصل او؛ يعنى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در رجال خود، كتاب الملخص را از تأليفات استاد خود ذكر نموده است.
در مورد انتساب كتاب الملخص، به [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] هيچ اختلافى نيست، چنانكه شاگرد بلافصل او؛ يعنى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در رجال خود، كتاب الملخص را از تأليفات استاد خود ذكر نموده است.


همچنين [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]]، صاحب تأسيس الشيعه و كشف الحجب نيز اين كتاب را به سيد نسبت داده است. معرفى مولف: ابوالقاسم على بن حسين، از فرزندان امام موسى كاظم(ع)كه به پنج واسطه به حضرت امام موسى كاظم(ع) مى‌رسد. از اين‌رو به شريف مرتضى شهرت يافته است. از او گاه به [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و گاه به علم الهدى نيز نام مى‌برند.
همچنين [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]]، صاحب تأسيس الشيعه و كشف الحجب نيز اين كتاب را به سيد نسبت داده است. معرفى مؤلف: ابوالقاسم على بن حسين، از فرزندان امام موسى كاظم(ع)كه به پنج واسطه به حضرت امام موسى كاظم(ع) مى‌رسد. از اين‌رو به شريف مرتضى شهرت يافته است. از او گاه به [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و گاه به علم الهدى نيز نام مى‌برند.


[[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] يكى از فقهاء، ادباء و متكلمين بزرگ اسلامى است كه در سال 355ق در خانواده‌اى از اهل فضل و كمال در شهر بغداد متولد شد. پدر او شريف ابواحمد موسوى نقيب طالبيان(علويان) بغداد و مادر او فاطمه بنت حسن بن احمد دختر والى ديلم و طبرستان كه او نيز از احفاد [[امام سجاد(ع)]] مى‌باشد.
[[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] يكى از فقهاء، ادباء و متكلمين بزرگ اسلامى است كه در سال 355ق در خانواده‌اى از اهل فضل و كمال در شهر بغداد متولد شد. پدر او شريف ابواحمد موسوى نقيب طالبيان(علويان) بغداد و مادر او فاطمه بنت حسن بن احمد دختر والى ديلم و طبرستان كه او نيز از احفاد [[امام سجاد(ع)]] مى‌باشد.
خط ۷۲: خط ۷۲:
در پايان 6 فصل تحت عنوان باب الكلام فى العدل آمده است كه در آن از افعال الهى اقسام آنها، احكام آنها، حسن و قبح عقلى، قدرت حضرت حق بر فعل قبيح، قدرت خداوند بر تمام مقدورات و...بحث شده است.
در پايان 6 فصل تحت عنوان باب الكلام فى العدل آمده است كه در آن از افعال الهى اقسام آنها، احكام آنها، حسن و قبح عقلى، قدرت حضرت حق بر فعل قبيح، قدرت خداوند بر تمام مقدورات و...بحث شده است.


الجزء الثالث: جزء سوم از 30 فصل تشكيل يافته است. چهار فصل اول آن ادامۀ مباحث مربوط به عدل مى‌باشد، مانند: عدم اراده حق فعل قبيح را، بيان آنچه صحيح است، اراده شود و آنچه واجب است و آنچه واجب نيست و... هشت فصل بعدى را مولف تحت عنوان باب الكلام فى الاراده و ما يتعلق بها آورده است. در اين هشت فصل از معناى اراده و كراهت، تقدم اراده بر مراد، حادث بودن ارادۀ حق و... بحث شده است. قسمت بعدى فصول تحت عنوان باب الكلام فى الكلام و احواله و احكامه از كلام الهى بحث مى‌كند. اين باب از 9 فصل تشكيل يافته است كه در آنها بحث شده از حقيقت كلام، اثبات صفت تكلم در حق تعالى، ابطال قديم بودن كلام الهى، حادث بودن قرآن و... 9 فصل آخر كتاب تحت عنوان باب الكلام فى المخلوق از افعال انسان، اختيار و قدرت انسان و متعلق قدرت در انسان و... بحث كرده است.
الجزء الثالث: جزء سوم از 30 فصل تشكيل يافته است. چهار فصل اول آن ادامۀ مباحث مربوط به عدل مى‌باشد، مانند: عدم اراده حق فعل قبيح را، بيان آنچه صحيح است، اراده شود و آنچه واجب است و آنچه واجب نيست و... هشت فصل بعدى را مؤلف تحت عنوان باب الكلام فى الاراده و ما يتعلق بها آورده است. در اين هشت فصل از معناى اراده و كراهت، تقدم اراده بر مراد، حادث بودن ارادۀ حق و... بحث شده است. قسمت بعدى فصول تحت عنوان باب الكلام فى الكلام و احواله و احكامه از كلام الهى بحث مى‌كند. اين باب از 9 فصل تشكيل يافته است كه در آنها بحث شده از حقيقت كلام، اثبات صفت تكلم در حق تعالى، ابطال قديم بودن كلام الهى، حادث بودن قرآن و... 9 فصل آخر كتاب تحت عنوان باب الكلام فى المخلوق از افعال انسان، اختيار و قدرت انسان و متعلق قدرت در انسان و... بحث كرده است.


==ويژگيها و معايب كتاب==
==ويژگيها و معايب كتاب==
خط ۷۹: خط ۷۹:
1- منظم نبودن بحث‌هاى كتاب: پراكندگى مطالب و نامنظم بودن آنها استفاده از كتاب را كمى دشوار نموده است. مباحث مربوط به عدل بخشى در جزء دوم و بخشى در جزء سوم بعد از اين كه فاصلۀ زيادى بين آنها افتاده است، مطرح مى‌شود.همچنين تقسيم مطالب به ابواب و فصول چندان منطقى به نظر نمى‌رسند. بابى كه به عنوان نفى رؤيت حضرت حق منعقد گشته در فصولش از وحدت و توحيد بحث مى‌شود و بعضى از فصول هم تحت هيچ بابى نيستند.
1- منظم نبودن بحث‌هاى كتاب: پراكندگى مطالب و نامنظم بودن آنها استفاده از كتاب را كمى دشوار نموده است. مباحث مربوط به عدل بخشى در جزء دوم و بخشى در جزء سوم بعد از اين كه فاصلۀ زيادى بين آنها افتاده است، مطرح مى‌شود.همچنين تقسيم مطالب به ابواب و فصول چندان منطقى به نظر نمى‌رسند. بابى كه به عنوان نفى رؤيت حضرت حق منعقد گشته در فصولش از وحدت و توحيد بحث مى‌شود و بعضى از فصول هم تحت هيچ بابى نيستند.


2-تأثر از معتزله: مولف در بحث‌هاى متعدد كلامى كه در اين كتاب مطرح شده است، از افكار و عقائد معتزله متأثر شده است. قاضى عبدالجبار در كتاب طبقات المعتزله كه [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] را از معتزله شمرده است، با توجه به اين كلمات است.[[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] در بحث از كلام الهى و صفت تكلم قائل شده است كه اين صفت حادث است، بلكه او مى‌گويد: «اعلم ان الخلاف فى حدوث كلامه تعالى-مع الاعتراف بأنه من جنس كلامنا و از هو هذا المعقول المسموع» - «يكاد يقع من يحصل عن نفسه...و انما قلنا ذلك لان امارات الحدوث فى الكلام اقوى و اظهر من امارات الحدوث فى الاجسام و الاعراض»[1]. او كلام الهى را از جنس كلام انسانى مى‌داند و براى اين مطلب دليل ذكر كرده است و از اين كه اين دو مثل هم هستنداستفاده مى‌كند كه كلام الهى حادث است!
2-تأثر از معتزله: مؤلف در بحث‌هاى متعدد كلامى كه در اين كتاب مطرح شده است، از افكار و عقائد معتزله متأثر شده است. قاضى عبدالجبار در كتاب طبقات المعتزله كه [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] را از معتزله شمرده است، با توجه به اين كلمات است.[[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] در بحث از كلام الهى و صفت تكلم قائل شده است كه اين صفت حادث است، بلكه او مى‌گويد: «اعلم ان الخلاف فى حدوث كلامه تعالى-مع الاعتراف بأنه من جنس كلامنا و از هو هذا المعقول المسموع» - «يكاد يقع من يحصل عن نفسه...و انما قلنا ذلك لان امارات الحدوث فى الكلام اقوى و اظهر من امارات الحدوث فى الاجسام و الاعراض»[1]. او كلام الهى را از جنس كلام انسانى مى‌داند و براى اين مطلب دليل ذكر كرده است و از اين كه اين دو مثل هم هستنداستفاده مى‌كند كه كلام الهى حادث است!


==نسخه‌شناسى==
==نسخه‌شناسى==
خط ۸۶: خط ۸۶:
اين كتاب براى اولين بار در سال 1381ش در تهران با تحقيق آقاى محمدرضا انصارى قمى و توسط مركز نشر دانشگاهى و كتابخانه مجلس شوراى اسلامى در 479 صفحه به چاپ رسيده است.
اين كتاب براى اولين بار در سال 1381ش در تهران با تحقيق آقاى محمدرضا انصارى قمى و توسط مركز نشر دانشگاهى و كتابخانه مجلس شوراى اسلامى در 479 صفحه به چاپ رسيده است.


كتاب؛ شامل پيش‌گفتارى در مورد مؤلف و كتاب و نسخه‌هاى آن مى‌باشد و به زبان فارسى نگاشته شده است و مقدمه‌اى نيز به زبان عربى دارد كه مفصل‌تر از پيش گفتار فارسى بوده و حول مولف و كتاب‌هاى او مى‌باشد.
كتاب؛ شامل پيش‌گفتارى در مورد مؤلف و كتاب و نسخه‌هاى آن مى‌باشد و به زبان فارسى نگاشته شده است و مقدمه‌اى نيز به زبان عربى دارد كه مفصل‌تر از پيش گفتار فارسى بوده و حول مؤلف و كتاب‌هاى او مى‌باشد.


محقق كتاب نيز علاوه بر آنچه ذكر شد، مقدمه‌اى دارد تحت عنوان كلمة المحقق كه در آن جا از رابطۀ متكلمين شيعه با معتزله و همچنين از كتاب الملخص و صحت نسبت كتاب به مولف بحث نموده است.
محقق كتاب نيز علاوه بر آنچه ذكر شد، مقدمه‌اى دارد تحت عنوان كلمة المحقق كه در آن جا از رابطۀ متكلمين شيعه با معتزله و همچنين از كتاب الملخص و صحت نسبت كتاب به مؤلف بحث نموده است.


اين كتاب تنها داراى فهرست مطالب كتاب بوده و فهارس ديگرى نظير فهرست آيات، روايات و... ندارد.
اين كتاب تنها داراى فهرست مطالب كتاب بوده و فهارس ديگرى نظير فهرست آيات، روايات و... ندارد.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش