۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
نزهة الأنام في تاريخ الإسلام: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - 'تاليف' به 'تألیف'
جز (جایگزینی متن - 'تاليفات' به 'تأليفات') |
جز (جایگزینی متن - 'تاليف' به 'تألیف') |
||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
مرآة الزمان فى تاريخ الاعيان ابوالمظفر يوسف بن قزا و غلى تركى، ملقب به شمسالدين و مكنّى به ابوالمظفر و مشهور به سبط ابنجوزى(به دليل اينكه مادرش دختر عبدالرحمن بن جوزى مىباشد(582-654 هجرى))، است. او در اين اثر، حوادث را از آغاز آفرينش تا اوايل سال مرگ خود به صورت سالشمار شرح داده و وفيّات بزرگان را نيز در ضمن آن آورده است. | مرآة الزمان فى تاريخ الاعيان ابوالمظفر يوسف بن قزا و غلى تركى، ملقب به شمسالدين و مكنّى به ابوالمظفر و مشهور به سبط ابنجوزى(به دليل اينكه مادرش دختر عبدالرحمن بن جوزى مىباشد(582-654 هجرى))، است. او در اين اثر، حوادث را از آغاز آفرينش تا اوايل سال مرگ خود به صورت سالشمار شرح داده و وفيّات بزرگان را نيز در ضمن آن آورده است. | ||
- وفيّات الاعيان و انباء الزمان: | - وفيّات الاعيان و انباء الزمان: تألیف احمد بن محمد بن ابراهيم ابوالعباس شمسالدين برمكى اربلى، مشهور به [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]](608-681) مىباشد.او قاضىالقضات دمشق و مورخ آن شهر مىباشد. وى اين اثر را كه مشتمل بر شرح حال 846 تن از بزرگان، امراء، وزراء، علما و عرفاست، به ترتيب حروف معجم تنظيم نموده است.وفيات الاعيان گنجينهاى از اطلاعات گرانبها است، به ويژه در قسمتهايى كه مصنّف از معاصران خود سخن مىگويد. | ||
الاعلاق الخطيرة فى ذكر امراء الشام و الجزيرة، اثر ابن شداد(613-684) مىباشد.او از صاحب منصبان دولت ايوبى مىباشد.اثر او به مثابه تاريخ سياسى شمال عراق و مناطق پنج گانه شام، حلب، دمشق، لبنان، اردن و فلسطين) است كه ابن دقماق در | الاعلاق الخطيرة فى ذكر امراء الشام و الجزيرة، اثر ابن شداد(613-684) مىباشد.او از صاحب منصبان دولت ايوبى مىباشد.اثر او به مثابه تاريخ سياسى شمال عراق و مناطق پنج گانه شام، حلب، دمشق، لبنان، اردن و فلسطين) است كه ابن دقماق در تألیف خود جزئى كه حوادث مربوط به حمله مغول، به جزيره را دربر دارد، استفاده نموده است. | ||
- زبدة الحلب من تاريخ حلب، اثر [[ابن عدیم، عمر بن احمد |ابن عديم]](588-660) كه نوعى تاريخ نگارى محلى است. او از صاحب منصبان دولت ايوبى مىباشد. او در اثر خود به پيروى از [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساكر]]، سرگذشت بزرگان حلب را به ترتيب حروف الفبايى آورده و در مقدّمه، به شرح جغرافياى حلب و شمال شام و فتح آن به دست مسلمانان پرداخته است و اين اثر دربردارنده حوادث تا سال 642 كه خروج وى از حلب است، مىباشد. ابن دقماق از جزء سوم اين كتاب كه حوادث و وقايع 569 تا 642 را دربر دارد، سود جسته است. | - زبدة الحلب من تاريخ حلب، اثر [[ابن عدیم، عمر بن احمد |ابن عديم]](588-660) كه نوعى تاريخ نگارى محلى است. او از صاحب منصبان دولت ايوبى مىباشد. او در اثر خود به پيروى از [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساكر]]، سرگذشت بزرگان حلب را به ترتيب حروف الفبايى آورده و در مقدّمه، به شرح جغرافياى حلب و شمال شام و فتح آن به دست مسلمانان پرداخته است و اين اثر دربردارنده حوادث تا سال 642 كه خروج وى از حلب است، مىباشد. ابن دقماق از جزء سوم اين كتاب كه حوادث و وقايع 569 تا 642 را دربر دارد، سود جسته است. | ||
- الذيل على الروضتين | - الذيل على الروضتين تألیف ابوشامه(605-665) مىباشد. اين اثر شرح حال بزرگان قرون ششم و هفتم هجرى را به ترتيب سال تنظيم و تدوين نموده است. | ||
- الروض الزاهر فى سيرة الملك الظاهر، اثر ابن عبدالظاهر(620-692) است. او نويسنده، ناظم و به خاطر كارگزارى در ديوان انشاء و | - الروض الزاهر فى سيرة الملك الظاهر، اثر ابن عبدالظاهر(620-692) است. او نويسنده، ناظم و به خاطر كارگزارى در ديوان انشاء و تألیف سيره ملك ظاهر مشهور است. | ||
- الستفاد من ذيل تاريخ بغداد و الاول من ذيل تاريخ بغداد، | - الستفاد من ذيل تاريخ بغداد و الاول من ذيل تاريخ بغداد، تألیف حافظ محبالدين، مشهور به ابن نجار مىباشد. | ||
2-مصادر و منابعى كه مؤلفين آنها در حوادث و دوره ايوبى زندگانى نمىنموده، ولى حوادث اين برهه تاريخ را نگاشته و ابن دقماق در اثر خود از منابع آنها سود جسته است. | 2-مصادر و منابعى كه مؤلفين آنها در حوادث و دوره ايوبى زندگانى نمىنموده، ولى حوادث اين برهه تاريخ را نگاشته و ابن دقماق در اثر خود از منابع آنها سود جسته است. | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
- الوافى بالوفيّات، اثر خليل بن ابيك بن عبدالله [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] شافعى، مشهور به صلاحالدين [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]](696-764) مىباشد. اين كتاب، اثرى بزرگ در تراجم است كه به ترتيب ابجدى نگارش يافته است. او برخلاف [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]]، تراجم صحابه و خلفا را نيز آورده است. | - الوافى بالوفيّات، اثر خليل بن ابيك بن عبدالله [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] شافعى، مشهور به صلاحالدين [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]](696-764) مىباشد. اين كتاب، اثرى بزرگ در تراجم است كه به ترتيب ابجدى نگارش يافته است. او برخلاف [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]]، تراجم صحابه و خلفا را نيز آورده است. | ||
- دول الاسلام و المبر فى خبر من غبر، هر دو | - دول الاسلام و المبر فى خبر من غبر، هر دو تألیف حافظ [[ذهبى]](673-748) مىباشد. | ||
او مختصرى از كتاب شمسالدين محمد بن احمد [[ذهبى]]، به نام تاريخ الاسلام و وفيّات المشاهير و الاعلام كه تاريخ عمومى است، از اوّل هجرت تا 640 هجرى، را فراهم آورده و آن را العبر فى خبر من عبر ناميد و ذيلى، شامل حوادث 701 تا 740 بر آن نوشت. | او مختصرى از كتاب شمسالدين محمد بن احمد [[ذهبى]]، به نام تاريخ الاسلام و وفيّات المشاهير و الاعلام كه تاريخ عمومى است، از اوّل هجرت تا 640 هجرى، را فراهم آورده و آن را العبر فى خبر من عبر ناميد و ذيلى، شامل حوادث 701 تا 740 بر آن نوشت. | ||
حافظ [[ذهبى]] خلاصهاى نيز از تاريخ اسلام از آغاز تا 744 و وفيات مشهير هر سال به شيوه سالشمار | حافظ [[ذهبى]] خلاصهاى نيز از تاريخ اسلام از آغاز تا 744 و وفيات مشهير هر سال به شيوه سالشمار تألیف و آن را دول الاسلام ناميد. | ||
دسته سوم، مصادر و منابعى است كه محقّق از آنها در تحقيق اثر استفاده كرده و ابن دقماق در | دسته سوم، مصادر و منابعى است كه محقّق از آنها در تحقيق اثر استفاده كرده و ابن دقماق در تألیف نزهه الانام به آنها اشاره ننموده است. اين مصادر، سه دسته هستند. | ||
== كتب تاريخ عمومى، كتب طبقات و كتب خطط و آثار (تاريخ نگارى محلّى) == | == كتب تاريخ عمومى، كتب طبقات و كتب خطط و آثار (تاريخ نگارى محلّى) == | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
- مرآةالجنان و عبراليقظان، اثر عبدالله يافعى مصرى (متوفاى 766) است كه دربر دارنده تاريخ اسلام، از هجرت پيامبر اكرم(ص) تا 750 به شيوۀ سالشمارى مىباشد و به پيوست رويدادها، وفيات مشاهير را نيز آورده است. | - مرآةالجنان و عبراليقظان، اثر عبدالله يافعى مصرى (متوفاى 766) است كه دربر دارنده تاريخ اسلام، از هجرت پيامبر اكرم(ص) تا 750 به شيوۀ سالشمارى مىباشد و به پيوست رويدادها، وفيات مشاهير را نيز آورده است. | ||
السلوك لمعرفة دول الملوك، | السلوك لمعرفة دول الملوك، تألیف [[مقریزی، احمد بن علی|تقىالدين مقريزى]](متوفاى 845) مىباشد. در اين اثر تاريخ ايوبيان و مماليك مصر از 567 تا 844، با ذكر وفيّات بزرگان فراهم آمده است. | ||
- النجوم الزاهرة فى ملوك مصر و القاهرة اثر ابنتغرى بردى(متوفاى 874) شاگرد مقريزى كه در رابطۀ با تاريخ مصر از فتح اسلامى تا 1872 مىباشد. اين اثر مفصلترين تاريخ مصر اسلامى است. اين كتاب بر اساس دوره حكومت فرمانروايان مصر و به شيوۀ سالشمارى تنظيم شده است. | - النجوم الزاهرة فى ملوك مصر و القاهرة اثر ابنتغرى بردى(متوفاى 874) شاگرد مقريزى كه در رابطۀ با تاريخ مصر از فتح اسلامى تا 1872 مىباشد. اين اثر مفصلترين تاريخ مصر اسلامى است. اين كتاب بر اساس دوره حكومت فرمانروايان مصر و به شيوۀ سالشمارى تنظيم شده است. | ||
حسن المحاضرة فى اخبار مصر و القاهرة | حسن المحاضرة فى اخبار مصر و القاهرة تألیف جلالالدين سيوطى(متوفاى 911) به بررسى تاريخ كهن مصر و اوضاع سياسى، ادارى، اجتماعى، علمى و فرهنگى آن پس از فتح اسلامى تا زمان مؤلف پرداخته و نيز دربردارندۀ زندگىنامۀ مختصرى از بزرگان مىباشد. | ||
- مفرح الكروب فى اخبار بنى ايوب | - مفرح الكروب فى اخبار بنى ايوب تألیف جمالالدين بن واصل، مشهور به ابن واصل(متوفاى 764) از نوع تاريخنگارى دودمانى(تاريخ دولت ايوبى) مىباشد. به سبب پيوستگى مؤلف با امراى ايوبى، اثر از منابع مهم درباره ايوبيان مصر و شام، نزاعهاى داخلى و جنگهاى ايشان با صليبيان است. | ||
ب- كتب طبقات(تاريخ نگارى به شيوه طبقات) | ب- كتب طبقات(تاريخ نگارى به شيوه طبقات) | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۱۱۴: | ||
در اين شيوه، افراد متعلق به يك گروه، يا دوره يا نسل(اصطلاحا طبقه) در يك رديف جاى مىگيرند و شرح حال آنان به ترتيب زمانى درپى هم مىآيد. | در اين شيوه، افراد متعلق به يك گروه، يا دوره يا نسل(اصطلاحا طبقه) در يك رديف جاى مىگيرند و شرح حال آنان به ترتيب زمانى درپى هم مىآيد. | ||
- فرات الوفّيات، | - فرات الوفّيات، تألیف ابنشاكر كتبى(متوفاى 764) كه به عنوان ذيلى بر اثر [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابنخلكان]] است كه مشتمل بر تراجم از وفات [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابنخلكان]] تا زمان خودش مىباشد كه به ترتيب حروف معجم تنظيم يافته است. | ||
- عيون التواريخ، | - عيون التواريخ، تألیف ابنشاكر كتبى مىباشد. اين اثر مجموعهاى از شرح حال بزرگان كه به شيوۀ سالشمارى تنظيم و تا سال 760 را دربرگرفته است. | ||
- الدرر الكامنة فى اعيان المائة الثامنة، اثر ابنحجر عسقلانى است كه شرح حال بسيارى از بزرگان سده هشتم را از آغاز تا پايان 800 به ترتيب الفبايى جمعآورى نموده است. | - الدرر الكامنة فى اعيان المائة الثامنة، اثر ابنحجر عسقلانى است كه شرح حال بسيارى از بزرگان سده هشتم را از آغاز تا پايان 800 به ترتيب الفبايى جمعآورى نموده است. | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۲۲: | ||
- طبقات الشافعية، اثر اسنوى(متوفاى 772) مىباشد كه شرح حال علماء و ادباء مشهور از اهل مذهب شافعى را به ترتيب حروف ابجديّه جمعآورى نموده است. | - طبقات الشافعية، اثر اسنوى(متوفاى 772) مىباشد كه شرح حال علماء و ادباء مشهور از اهل مذهب شافعى را به ترتيب حروف ابجديّه جمعآورى نموده است. | ||
- طبقات الشافعية الكبرى، | - طبقات الشافعية الكبرى، تألیف سبكى(متولد 727) مىباشد. اين اثر مشتمل بر يك مقدّمه و هفت طبقه به ترتيب زمان جمعآورى شده است، مىباشد. | ||
- المنهل الصافى و المستوفى بعد الوافى، اثر ابنتغرى بردى(متوفاى 874) مىباشد. او اين اثر را به عنوان تكمله كتاب [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]، به تراجم مشاهير علماء، امراء و سلاطين مصر و شام در عصر مماليك و نيز مشاهير معاصر خود در شرق و غرب اسلامى از مسلمانان و غير مسلمانان از نيمه قرن هفتم تا نيمه قرن نهم اختصاص داده است. | - المنهل الصافى و المستوفى بعد الوافى، اثر ابنتغرى بردى(متوفاى 874) مىباشد. او اين اثر را به عنوان تكمله كتاب [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]، به تراجم مشاهير علماء، امراء و سلاطين مصر و شام در عصر مماليك و نيز مشاهير معاصر خود در شرق و غرب اسلامى از مسلمانان و غير مسلمانان از نيمه قرن هفتم تا نيمه قرن نهم اختصاص داده است. | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۳۴: | ||
- المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الآثار اثر تقى الدين مقريزى است. اين اثر مشروحترين وصف از جغرافياى مصر، قاهره و سير تاريخى كه از فتح اسلامى به بعد است و نيز دربردارنده تراجمى از افراد است. | - المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الآثار اثر تقى الدين مقريزى است. اين اثر مشروحترين وصف از جغرافياى مصر، قاهره و سير تاريخى كه از فتح اسلامى به بعد است و نيز دربردارنده تراجمى از افراد است. | ||
- الانتصار لواسطة عقد الامصار، | - الانتصار لواسطة عقد الامصار، تألیف ابن دقماق كه تاريخ و جغرافياى ده شهر بزرگ اسلامى موضوع آن مىباشد كه تنها جلدهاى چهارم و پنجم آن، درباره فسطاط(بازارها، مدارس، ابنيه، خيابانها...) و اسكندريه و بعضى از قريهها مصر در آن است. | ||
فصل سوم، با پيشگفتارى در رابطه با بررسى دوران حيات علمى و ادبى در زمانى كه ابن دقماق در آن زيست و نمو نمود است، آغاز مىشود. دوران حيات او معاصر با سالهاى پايانى دولت مماليك بحرى(648-792) و آغاز حاكميّت مماليك برجى و چركسى(782-922)است كه بر مصر و شام حكومت مىكردند. اين دورانى است كه ابن دقماق متولّد و در آن رشد نموده است و از آنجا كه مماليك، حمايت از علوم دينى را درپيش گرفته بودند، مواجهه با ساختن و تجديد بناى مدارس و مساجد جامع در مصر و ديگر شهرهاى دور هستيم؛ از جمله مدرسه ظاهريه، مدرسه منصوريه، جامع عمر و جامع ابنطولون و تجديد بناى جامع ازهر و به خاطر همين حمايت معنوى و مالى از علوم دينى حاكمان، مماليك است كه مىبينم اصولا دانش تاريخ و هم دانشهاى ديگر در اين قرن، بيش از هر نقطه، در مصر و شامات رشد و نمو داشت و به عكس، شرق از يكسو گرفتار مغولان و ايلخانان و سپس تيموريان شده، به همين دليل براى مدّتى براى طولانى از دانش امروزى به دور افتاد. | فصل سوم، با پيشگفتارى در رابطه با بررسى دوران حيات علمى و ادبى در زمانى كه ابن دقماق در آن زيست و نمو نمود است، آغاز مىشود. دوران حيات او معاصر با سالهاى پايانى دولت مماليك بحرى(648-792) و آغاز حاكميّت مماليك برجى و چركسى(782-922)است كه بر مصر و شام حكومت مىكردند. اين دورانى است كه ابن دقماق متولّد و در آن رشد نموده است و از آنجا كه مماليك، حمايت از علوم دينى را درپيش گرفته بودند، مواجهه با ساختن و تجديد بناى مدارس و مساجد جامع در مصر و ديگر شهرهاى دور هستيم؛ از جمله مدرسه ظاهريه، مدرسه منصوريه، جامع عمر و جامع ابنطولون و تجديد بناى جامع ازهر و به خاطر همين حمايت معنوى و مالى از علوم دينى حاكمان، مماليك است كه مىبينم اصولا دانش تاريخ و هم دانشهاى ديگر در اين قرن، بيش از هر نقطه، در مصر و شامات رشد و نمو داشت و به عكس، شرق از يكسو گرفتار مغولان و ايلخانان و سپس تيموريان شده، به همين دليل براى مدّتى براى طولانى از دانش امروزى به دور افتاد. | ||