۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
ترجمه تاریخ یمینی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - '،ا' به '، ا'
جز (جایگزینی متن - '،م' به '، م') |
جز (جایگزینی متن - '،ا' به '، ا') |
||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
در باره مسائل گوناگون مذهبى و اجتماعى نيز اشاراتى در كتاب هست كه از طرز تفكّر مردم در قرن چهارم و پنجم هجرى و آداب و رسوم اجتماع آن روزگار حكايت مى‌كند. | در باره مسائل گوناگون مذهبى و اجتماعى نيز اشاراتى در كتاب هست كه از طرز تفكّر مردم در قرن چهارم و پنجم هجرى و آداب و رسوم اجتماع آن روزگار حكايت مى‌كند. | ||
در بسيارى از كتب تاريخى كه بعد از«عتبى»(از قرن پنجم به بعد)تأليف | در بسيارى از كتب تاريخى كه بعد از«عتبى»(از قرن پنجم به بعد)تأليف يافته، از اين كتاب مطالبى نقل شده و ترجمه كتاب (كتاب حاضر) نيز كه در آغاز قرن ششم انجام گرفته، در كتابهاى تاريخى بعد، تأثير كلّى داشته است، تا آنجا كه در بعضى از تواريخ فارسى عين عبارات آن به چشم مى‌خورد. امّا در خلال مطالب تاريخى اشارات فراوان ادبى نيز دارد(رك:ص 214). | ||
و همچنين از اشارات علمى نيز بى بهره نيست چنانكه در ص 155 مى‌گويد:«و اين مسئله(عدم تحرّك خورشيد)ميان علماء اوايل در تنازع است، بعضى گفته‌اند:اوج شمس را حركت نيست و آن را به براهين هندسى به اثبات رسانيده و بعضى در اثبات حركت او به قياس بر ديگر اوجات تمسّك جسته». | و همچنين از اشارات علمى نيز بى بهره نيست چنانكه در ص 155 مى‌گويد:«و اين مسئله(عدم تحرّك خورشيد)ميان علماء اوايل در تنازع است، بعضى گفته‌اند:اوج شمس را حركت نيست و آن را به براهين هندسى به اثبات رسانيده و بعضى در اثبات حركت او به قياس بر ديگر اوجات تمسّك جسته». | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
نكته ديگرى كه ذكر آن در اينجا لازم است اين است كه مؤلّف مانند بسيارى از گويندگان و نويسندگان معاصر سلطان محمود در مدح اين پادشاه راه اغراق و غلوّ مى‌پيمايد و گويى او را مؤيّد من عند اللّه و مرد خدايى مى‌داند، و از اين رو كرامتهايى به او نسبت مى‌دهد از قبيل«و سه روز پياپى در پى ايشان(هندوان)مى‌رفتند(لشكر سلطان محمود)و مى‌كشتند و ساز و سلاح مى‌ستدند و بعضى از فيلان ايشان به قهر به دست آوردند و بعضى به طوع با مرابط سلطان آمدند و ايشان را«خداى آورد» نام نهادند،و سلطان بر لطايف صنع بارى تعالى و عوايد كرم او شكر مى‌گفت كه فيلى كه جز به استعمال حيل و تعاون اعوان و تجلّد مردان به دست نيايد، به لطف و الهام او از معابد اصنام مفارقت كند و روى به خدمت معاهد اسلام نهد»(ص 385). | نكته ديگرى كه ذكر آن در اينجا لازم است اين است كه مؤلّف مانند بسيارى از گويندگان و نويسندگان معاصر سلطان محمود در مدح اين پادشاه راه اغراق و غلوّ مى‌پيمايد و گويى او را مؤيّد من عند اللّه و مرد خدايى مى‌داند، و از اين رو كرامتهايى به او نسبت مى‌دهد از قبيل«و سه روز پياپى در پى ايشان(هندوان)مى‌رفتند(لشكر سلطان محمود)و مى‌كشتند و ساز و سلاح مى‌ستدند و بعضى از فيلان ايشان به قهر به دست آوردند و بعضى به طوع با مرابط سلطان آمدند و ايشان را«خداى آورد» نام نهادند،و سلطان بر لطايف صنع بارى تعالى و عوايد كرم او شكر مى‌گفت كه فيلى كه جز به استعمال حيل و تعاون اعوان و تجلّد مردان به دست نيايد، به لطف و الهام او از معابد اصنام مفارقت كند و روى به خدمت معاهد اسلام نهد»(ص 385). | ||
از مجموع آنچه گفتيم چنين بر مى‌آيد كه كتاب حاضر كه شرح وقايع سلطنت محمود غزنوى است از كتابهايى است كه مى‌توان آن را به اصطلاح«دربارى»ناميد و اگرچه با تاريخ بيهقى كه در شرح وقايع دوره سلطنت مسعود غزنوى است در بعض جهات اشتراك مطلب دارد و بيهقى نيز ستايشهايى از سلطان محمود و سلطان مسعود كرده | از مجموع آنچه گفتيم چنين بر مى‌آيد كه كتاب حاضر كه شرح وقايع سلطنت محمود غزنوى است از كتابهايى است كه مى‌توان آن را به اصطلاح«دربارى»ناميد و اگرچه با تاريخ بيهقى كه در شرح وقايع دوره سلطنت مسعود غزنوى است در بعض جهات اشتراك مطلب دارد و بيهقى نيز ستايشهايى از سلطان محمود و سلطان مسعود كرده است، اما وى در تضاعيف كلام از بيان حقايق تاريخى خوددارى نكرده و رشته سخن را تماما به دست ستايش و مداهنه نداده است. | ||
در مورد اشعار فارسى كتاب، گذشته از چند بيت كه از شاهنامه فردوسى يا گرشاسب نامه اسدى است مأخذ باقى اشعار بر نگارنده مجهول بود تا آنكه اخيرا متوجّه شدم كه جرفادقانى در خود كتاب اشاره كرده است كه شعرهاى فارسى از معين اسلام على بن محمّد ابى الغيث مستوفى ابوالقاسم علىّ بن حسين وزير جمال الدّين آى ابه الغ باربك است(رك:ص 440). | در مورد اشعار فارسى كتاب، گذشته از چند بيت كه از شاهنامه فردوسى يا گرشاسب نامه اسدى است مأخذ باقى اشعار بر نگارنده مجهول بود تا آنكه اخيرا متوجّه شدم كه جرفادقانى در خود كتاب اشاره كرده است كه شعرهاى فارسى از معين اسلام على بن محمّد ابى الغيث مستوفى ابوالقاسم علىّ بن حسين وزير جمال الدّين آى ابه الغ باربك است(رك:ص 440). | ||
اين كتاب از نظر احتواى لغات اصيل و استعمالات خاص نيز مستندى قوى | اين كتاب از نظر احتواى لغات اصيل و استعمالات خاص نيز مستندى قوى است، از قبيل:دستكار به معنى مصنوع و ساخته، فرمانروان و فرمانروانى به معنى فرمانروا و فرمانروايى (نظير جويان، جويا، گنجان، گنجا، گواران، گوارا) كه به نظر مى‌رسد استعمال جرفادقانى درست‌تر يا لااقل اصيل‌تر باشد. همچنين«بتازگى»به معنى مجددا، بهامون آوردن به معنى ويران كردن، پا افشردن به معنى پافشارى و مداومت، دل نمودگى به معنى اظهار مردانگى و جوانمردى كه در اين كتاب و نيز در كليله به كار رفته، رگ باز گرفتن به معنى سستى و كاهلى،سربازى كردن به معنى سرباختن، نگوسار به معنى نگونسار، سبزا رنگ به معنى سبز رنگ و نظاير آنها كه همه اين گونه لغات فهرست وار در پايان كتاب آمده است. | ||
== ملحقات كتاب == | == ملحقات كتاب == | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
2 - نسخه خطّى كتابخانه شهيد على پاشا(تركيّه)به شماره 1854 شامل 214 ورق،كتابت شده به سال 638 ه.ق. اين نسخه بسيار منقّح و عبارات عربى آن مشكول و معرب،و كامل ترين همه نسخ يعنى شامل مرثيه نصر بن ناصر الدّين به متن عربى و«خاتمه يمينى»(حوادث ايام)نگارش جرفادقانى در باب احوال روزگار خود و بيان شورشها و فتنه‌هاست،و نيز شامل ترجمه آخر يمينى است كه عتبى آن را در ذكر شخصى از مردم خراسان نوشته است و اين قسمت را شخصى به نام ابواسماعيل سكّرى ترجمه كرده.تمام اين نسخه با ضمايم آن به دست محمّد بن المهذّب نوشته شده است. | 2 - نسخه خطّى كتابخانه شهيد على پاشا(تركيّه)به شماره 1854 شامل 214 ورق،كتابت شده به سال 638 ه.ق. اين نسخه بسيار منقّح و عبارات عربى آن مشكول و معرب،و كامل ترين همه نسخ يعنى شامل مرثيه نصر بن ناصر الدّين به متن عربى و«خاتمه يمينى»(حوادث ايام)نگارش جرفادقانى در باب احوال روزگار خود و بيان شورشها و فتنه‌هاست،و نيز شامل ترجمه آخر يمينى است كه عتبى آن را در ذكر شخصى از مردم خراسان نوشته است و اين قسمت را شخصى به نام ابواسماعيل سكّرى ترجمه كرده.تمام اين نسخه با ضمايم آن به دست محمّد بن المهذّب نوشته شده است. | ||
3 - نسخه خطّى متعلّق به موزه بريتانيا به شماره 059,42.ddA موجود 236 برگ و اصل 276 برگ(برگهايى از نسخه عكسى كتاب افتاده) | 3 - نسخه خطّى متعلّق به موزه بريتانيا به شماره 059,42.ddA موجود 236 برگ و اصل 276 برگ(برگهايى از نسخه عكسى كتاب افتاده)، اندازه «57/9در7 اينچ» 15 سطرى، به خطّ نسخ خوش با اعراب،نوشته شده به تاريخ رجب 664 ه.ق. به خطّ سعيد بن عثمان البخارى، محل تحرير نا معلوم(رك:فهرست ريو،ج 1 ص 157). | ||
4 - نسخه خطّى كتابخانه اياصوفيا(تركيّه)به شماره 3147 داراى 279 برگ، كتابت شده به سال 696 ه.ق.توسط قتلوجة بن عبداللّه كاتب در شهر ارزنجان.اين نسخه از نظر صحّت كتابت و اصالت چندان حائز اهميّت نيست و شامل مرثيه نصر به عربى و نيز خاتمه يمينى نگارش جرفادقانى است. | 4 - نسخه خطّى كتابخانه اياصوفيا(تركيّه)به شماره 3147 داراى 279 برگ، كتابت شده به سال 696 ه.ق.توسط قتلوجة بن عبداللّه كاتب در شهر ارزنجان.اين نسخه از نظر صحّت كتابت و اصالت چندان حائز اهميّت نيست و شامل مرثيه نصر به عربى و نيز خاتمه يمينى نگارش جرفادقانى است. | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
5 - نسخه خطّى كتابخانه سازمان لغت نامه دهخدا به شماره 541 كتابت شده به سال 1265 ه.ق.نسخه نسبتا كاملى است و اشعار و قصايد عربى در آن به طور كامل نقل شده است.به خطّ نستعليق نوشته شده و كاتب آن مير عبدالمجيد حسينى اصفهانى است. | 5 - نسخه خطّى كتابخانه سازمان لغت نامه دهخدا به شماره 541 كتابت شده به سال 1265 ه.ق.نسخه نسبتا كاملى است و اشعار و قصايد عربى در آن به طور كامل نقل شده است.به خطّ نستعليق نوشته شده و كاتب آن مير عبدالمجيد حسينى اصفهانى است. | ||
6 - نسخه خطّى كتابخانه مركزى دانشگاه(كتب اهدايى آقاى مشكوة) به شماره | 6 - نسخه خطّى كتابخانه مركزى دانشگاه(كتب اهدايى آقاى مشكوة) به شماره 131، اين نسخه به خط نسخ نزديك به ثلث، معمول قرن هشتم است،نويسنده [[ابن قاضی، احمد بن محمد|ابن القاضى]]،در سال 745 آن را نوشته است،تصحيح شده و افتادگيها را در هامش نوشته‌اند،شماره صفحات 146 و اندازه آن «42در5/61» و «5/81در41»، 21 و 22 سطر. | ||
7 - نسخه خطّى كتابخانه دولتى تربيت تبريز به شماره 183 كتابت شده به سال 1272 ه.ق. توسط كاتب بديع بن مصطفى بن عبدالحمّد موسوى اصفهانى، كه شامل مرثيه نصر بن ناصر الدّين و خاتمه يمينى هر دو مى‌باشد. | 7 - نسخه خطّى كتابخانه دولتى تربيت تبريز به شماره 183 كتابت شده به سال 1272 ه.ق. توسط كاتب بديع بن مصطفى بن عبدالحمّد موسوى اصفهانى، كه شامل مرثيه نصر بن ناصر الدّين و خاتمه يمينى هر دو مى‌باشد. | ||