مجتهد تبریزی، صادق بن محمد
| نام | مجتهد تبریزی، صادق بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | قراچه‌داغی تبریزی، محمدصادق
مجتهد قراچه‌داغی، صادق قراچه‌داغی، صادق |
| نام پدر | ميرزا محمد بن محمدعلى قره‌داغى (قراچه‌داغى) |
| متولد | ۱۲۷۴ق/۱۲۳۷ش |
| محل تولد | تبریز |
| رحلت | ۱۳۵۱ق/۱۳۱۱ش |
| اساتید | محمدفاضل ایروانى |
| برخی آثار | المقالات الغریة في تحقیق المباحث الأصولیة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02505AUTHORCODE |
ميرزا صادق آقا تبريزى (۱۲۳۷-۱۳۱۱ش)، فقیه، اصولی و ادیبِ اهل آذربایجان و مجتهدین شیعه در قرن سیزدهم ایران
ولادت
در سال 1274ق برابر با 1237ش در تبريز به دنيا آمد. پدرش ميرزا محمد بن محمدعلى قره‌داغى (قراچه‌داغى) از اهل علم آن ديار بود.
تحصیلات
اين فقيه امامى، اصولى و اديبِ مبارز آذربايجان، در زادگاهش به فراگيرى مقدمات فقه و اصول پرداخت، سپس براى ادامه تحصيل همراه برادر خود، حاج ميرزا محسن، به نجف رفت. اين سفر را در سال 1288ق و در 1291ق نوشته‌اند. از فرزندان تبريزى، ميرزا جواد و ميرزا رضا از اهل علم بشمار مى‌آيند و آثارى نيز دارند.
اساتيد
او در نجف نزد استادانى چون محمدفاضل ایروانى (متوفى ۱۳۰۶ق)، محمدحسن مامقانى (متوفى ۱۳۲۳ق) و محمدفاضل شربیانى (متوفى ۱۳۲۲ق)، به تحصيل پرداخت. معروف‌ترين استادش شیخ هادى تهرانى (متوفى ۱۳۲۳ق) بود كه تبريزى در نظريات اصولى خاص خود، از او پيروى مى‌كرد. وى در كربلا در مجلس درس شیخ حسین اردکانى (متوفى ۱۳۰۵ق) حاضر مى‌شد.
شاگردان
وى بعد از فراگيرى علوم گوناگون، در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسيد و حلقه درسى تشكيل داد. در درس وى شاگردان بسيارى حاضر مى‌شدند. از جمله شاگردان وى محمدعلى مدرّس (مؤلف ريحانة الأدب) و ميرزا قاسم گَرگَرى بودند.
تبريزى، پس از حدود 24 سال اقامت در نجف، به زادگاهش بازگشت و مرجعيت آذربايجان را برعهده گرفت. وى به مشكلات مردم توجه داشت و درصدد رفع آنها برمى‌آمد. در جريان مهاجرت ارمنيان به تبريز در وضعى رقت‌بار (زمستان 1299ش)، تبريزى با موعظه و يادآورى وظايف مسلمانان سبب شد تا مردم تبريز ضمن استقبال گرم از مهاجران، مبلغ بسيارى نيز به ايشان كمك كنند. اين امر نفوذ او در مردم و محبوبيتش را نشان مى‌دهد.
در منابع، شرح حالِ تبريزى و مبارزات وى در دوره قاجار و پهلوى به‌اختصار آمده و گاه در گزارشِ احوال وى رعايت بى‌طرفى نشده است. وى از مخالفان مشروطه و پيامدهاى آن بود و در 1292ش با برخى علما به محمدعلى شاه تلگرام فرستاد و خواستار لغو مشروطيت شد.
تبريزى در دوره پهلوى از دستگاه حاكم دورى مى‌جست. در جريان مهاجرت علما به قم در 1306ش و در اعتراض به قانون نظام وظيفه، وى در نامه‌اى حمايت خود را از رهبر اين حركت، آقا نورالله اصفهانى، اعلام كرد و عازم قم شد؛ اما هنگامى كه به آنجا رسيد، اصفهانى از دنيا رفته بود.
در ادامه مخالفت با قانون نظام وظيفه، مردم تبريز در 1307ش، قيام كردند كه تا اوايل 1308ش ادامه يافت و تبريزى به‌همراهى ديگر علما رهبرى مردم را برعهده گرفت. حكومت، او را دستگير و به همدان (يا سنندج) تبعيد كرد، اما پس از چند روز رضاشاه ناگزير دستور آزادى وى را صادر كرد. وى پس از آزادى به قم رفت و در همان جا اقامت گزيد.
وفات
ايشان در سال اسفند ۱۳۱۱ش برابر با ۶ ذی‌القعده سال ۱۳۵۱ق درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد و در شهرهاى گوناگون، به‌ويژه در آذربايجان و نجف از وى تجليل شد. در تبریز، بازار تعطیل شد. مجالس متعددی منعقد شد. مردم اردبیل، مراغه، اهر، ارومیه نیز مجلس گرفتند. شیخ عبدالکریم حائری در قم و آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی نیز در نجف اشرف مجالس سوگ برپا کردند.
آثار
برخى از آثار تبريزى كه بيشتر در فقه و اصول است عبارتند از:
- المقالات الغرية در اصول فقه كه آقابزرگ طهرانى و حرزالدين، نام آن را المقالات الغروية ذكر كرده‌اند. موسى جوان با استفاده از اين كتاب، برخى آراى اصولى او را گزارش كرده است.
- رسالة في المشتقات؛
- رسالة في شرائط العوضين؛
- رسالة في الربا؛
- شرح تبصرة المتعلّمين علامه حلّى؛
- الفوائد (شرح يازده قاعده از مشكلات مسائل فقه و اصول)؛
- رساله عمليه به زبان فارسى.
منابع مقاله
- دانشنامه اسلامی (ویکی اهل‌بیت)
- دانشنامه مجازى مكتب اهل‌بيت (ويكى شيعه)