فرهنگ نظام: فارسی به فارسی، با ریشه‌شناسی و تلفظ واژه‌ها به خط اوستایی
| فرهنگ نظام: فارسی به فارسی، با ریشه‌شناسی و تلفظ واژه‌ها به خط اوستایی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | داعی‌الاسلام، سید محمدعلی (نویسنده) |
| ناشر | دانش |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1362ش. |
| چاپ | چاپ دوم |
| موضوع | فارسی – واژهنامهها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | /د2ف4 / 2956 PIR |
فرهنگ نظام: فارسی به فارسی، با ریشه‌شناسی و تلفظ واژه‌ها به خط اوستایی نوشته سید محمدعلی اصفهانی ملقب به داعی‌الاسلام (متوفای 1330ش)) است. وی استاد دانشگاه دکن و مدرس ادبیات فارسی و صاحب هفته‌نامه دعوةالاسلام در بمبئی است؛ [۱] که واژه‌نامه و فرهنگ لغت فارسی به فارسی است.
نوشتار حاضر اولین کتاب لغت فارسی مشتمل بر واژگان عام است که نویسنده آن را به درخواست و تشویق پادشاه دکن و بعد از تحقیق و تفحص چند ساله در مورد زبان عام مرسوم ایران و زبان ولایتی آن تدوین نموده است. [۲]
از جمله فرهنگ‌های فارسی است که به‌رغم اهمیتش چندان مورد توجه قرار نگرفته است. جنبه‌های نوآورانه‌ای که فرهنگ‌نویس در تدوین این فرهنگ به‌کار بسته است آن را از سایر نمونه‌های هم‌عصرش متمایز و ممتاز می‌کند؛ جنبه‌هایی نظیر عدم اکتفا به متون نوشتاری در تدوین فرهنگ، توجه به فارسی گفتاری، توجه به مصوبات و برابرنهادهای مقرر فرهنگستان اول، توجه به تمایزانی که مؤلفه‌های جنسیتی بر زبان تحمیل می‌کنند و اشاره به معادل‌های گویشی برای الفاظ فهرست‌شده در فرهنگ لغت است. یکی از وجوه افتراقی که بر اهمیت این فرهنگ می‌افزاید، ارائه فهرستی از واژه‌های گویشی و ضبط بسیاری از لغات متداول در شهرهای ایران است؛ که نویسنده آن‌ها را الفاظ ولایتی می‌نامد. [۳]
وی در صدد بوده تا الفاظ به کار رفته در سه شعبه زبان فارسی (تکلم، نظم، نثر) را که آثار دیگر فاقد آنند در این اثر گردآوری نماید، و همچنین گویش‌های مختلف تکلم زبان فارسی(زبان ولایتی) را که بالغ بر یکصد گونه با ویژگی‌های خاص برشمرده، مورد توجه قرار دهد. [۴]
نویسنده در تدوین اثر امور زیر را مورد توجه قرار داده است. هر لفظ فرهنگ‌ها را که به زبان فارسی ولایتی بوده و برای وی محرز گردیده در ذیل معنی لفظ به آن زبان ولایتی اشاره کرده است. از آوردن الفاظ فاقد سند شعری و همچنین تکراری و مرکب پرهیز نموده است. الفاظ زند و پازند و اوستا را نیز نیاورده است. در تلفظ هر کلمه در موارد اختلاف تلفظ میان شهرهای ایران تلفظ تهرانی را برگزیده است. همچنین هر لفظ مشکوکی که معلوم نبوده فارسی محلی، زندی، جعلی یا فارسی متروک است و فاقد سند شعری است در ذیل آن به فرهنگی که از آن گرفته شده اشاره شده است. [۵]
در ذکر الفاظ کتاب اصول زیر رعایت شده است. مشخص کردن زبان لفظ، تلفظ آن در حروف منفصل فارسی و حروف اعراب خط اوستا، معانی الفاظ، بیان استعمال در شعب زبان(تکلمی، نثر، نظمی)، آوردن امثله و شواهد معانی لفظ، بیان مشتقات الفاظ، روش مصدر مرکب ساختن از لفظ در صورت اسم بودن آن، ذکر مخفف و مبدل لفظ و اسم فاعل ترکیبی آن، ذکر مفرد و جمع الفاظ، آوردن مثل برای الفاظ و ذکر معنی مجازی مشهور آن در صورت که معنای مجازی داشته باشد. [۶]
نویسنده الفاظ نثری را از متون نثری، الفظ مخصوص شعری را از فرهنگ‌های پیش از خود و الفاظ تکلمی اعم از الفاظ عمومی و خصوصی را از تکلم که زبان زنده است و بدون نقل از هیچ فرهنگی آورده است. [۷]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن.
- محمودی بختیاری، بهروز، زبان و زبان‌شناسی، پاییز و زمستان 1399 - شماره 30 (44 صفحه - از 77 تا 120).