فروغی، عباس بن موسی

نام
نام‌های دیگر
نام پدر	موسی
متولد	1211ق
محل تولد	کربلا
رحلت	1274ق
اساتید
برخی آثار	غزلیات فروغی بسطامی ‏ديوان کامل فروغی بسطامی
کد مؤلف	AUTHORCODE15187AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، فروغی (ابهام زدایی) را ببینید.

برای دیگر کاربردها، بسطامی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

عباس بن موسی فروغی (1211-1274ق)، متخلص به مسکین یا فروغی، معروف به فروغی بسطامی، شاعر غزل‌‌سرای قرن سیزدهم و متوفی 1274 هجری است. او را باید یکی از بزرگ‌‌ترین‌‌ غزل‌‌سرایان‌‌ متصوّف دوران اخیر ادبی ایران دانست.

ولادت

موسی پدر فروغی پیش از 1211ق، مورد خشم آقا محمدخان قرار گرفته و به همین جهت از دربار وی روی برگردانده و به کربلا رفته است. چون ولادت فروغی را در 1213 ضبط کرده‌‌اند و تصریح کرده‌‌اند که در کربلا به دنیا آمده است، پس وی هنگامی که پدرش در آن شهر می‌‌زیسته ولادت یافته است‏.

شعر و شاعری

شانزده سال بیش نداشت که پدرش درگذشت و به علت تهیدستی و بی‌‌سرپرستی به همراه مادرش به ایران آمد و در‌‌ شهر‌‌ بسطام‌‌ سکونت گزید. گفته‌‌اند که میرزا عباس در آغاز سواد خواندن و نوشتن‌‌ نداشت، اما در اثر شور و شوق فطری چندان رنج برد تا خواندن و نوشتن آموخت. او بیشتر اوقات خود را‌‌ صرف‌‌ مطالعه‌‌ در دیوان غزل‌‌سرایان بزرگ فارسی، سعدی و حافظ کرد تا در نتیجه‌‌ مطالعه‌‌ و ممارست خود نیز غزل‌‌هایی فصیح سرود و «مسکین» تخلص می‌‌کرد. بعد از چندی به همراهی عموی خود به‌‌ مازندران‌‌ رفت‌‌ و در ساری اقامت گزید. دوست‌‌علی خان هنگام مراجعت از مازندران، برادرزاده‌‌اش را نیز‌‌ با‌‌ خود‌‌ به تهران آورد و به خدمت فتحعلی شاه معرفی کرد. مسکین، غزلی را که در مدح‌‌ شاه‌‌ سروده‌‌ بود به عرض رسانید و مقبول واقع شد. سپس به فرمان شاه برای خدمت به‌‌ نزد‌‌ شعاع‌السلطنه والی خراسان عازم مشهد شد. او پس از مدتی به نام امیرزاده‌‌ فروغ‌الدوله‌‌ یکی از پسران شعاع‌السلطنه تخلص خود را به «فروغی» تغییر داد‏.

غزل‌‌سرایی

غزلیات فروغی ساده‌‌ و طبیعی‌‌ و زیباست. او در سرودن غزلیات خود از سعدی و حافظ پیروی کرده است. در شعر‌‌ او‌‌ واژه‌‌ی‌‌ درشت و ترکیب ناروا و غریب دیده نمی‌‌شود. تشبیهات لطیف و وصف و ایهام و کنایه از صنایع شعری است که‌‌ گاه‌‌گاهی‌‌ در شعر او به چشم می‌‌خورد. مرحوم صفا درباره‌‌ غزل فروغی گفته است‌‌: «فروغی‌‌ بسطامی‌‌ شاعر غزل‌‌سرا، استاد و صاحب سخن روان و فصیح و جان‌‌بخش به سبب تمایلات عارفانه، بیشتر عمر خود را‌‌ در‌‌ ریاضت‌‌ و اعتزال و آمدوشد به مجلس عرفا گذرانید. توجه او به تصوف باعث‌‌ شد که‌‌ غزل‌‌های دلپذیر او با افکار بلند عارفانه همراه باشد و در حقیقت او را باید یکی از بزرگ‌‌ترین‌‌ غزل‌‌سرایان‌‌ متصوّف دوران اخیر ادبی ایران دانست»‏.

از اشعاری که در بستان العشاق ضبط شده، پیداست که تا آن زمان تنها غزلیات عاشقانه می‌‌سروده و برخی غزلیات عارفانه که در دیوان وی هست، از اشعار پایان زندگی اوست‏.

هنگامی که آوازه‌‌ غزل‌‌های‌‌ فروغی‌‌ به گوش ناصرالدین‌شاه رسید، او‌‌ را‌‌ به‌‌ حضور طلبید و نسبت به او اظهار لطف کرد‌‌. ناصرالدین‌شاه چنان شیفته‌‌ فروغی شد که هر وقت غزلی می‌‌سرود برای فروغی می‌‌خواند و فروغی‌‌ نیز‌‌ بعضی از غزلیات ناتمام ناصرالدین‌شاه را‌‌ تکمیل‌‌ می‌‌کرد‌‌‏.

وفات

فروغی سرانجام در 25 محرم سال‌‌ 1274‌‌ در 61 سالگی در تهران بدرود حیات گفت‏.

منابع مقاله

1. نفیسی، سعید، مقدمه بر «دیوان کامل فروغی بسطامی»، با حواشی و تعلیقات م. درویش، آذر 1342.
2. اویسی کهخا، عبدالعلی، «فروغی بسطامی و غزل بازگشت»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهشنامه ادب غنایی، بهار و تابستان 1390، شماره 16، صفحه 5 تا 24.

وابسته‌ها

غزلیات فروغی بسطامی

دیوان فروغی بسطامی

‏ديوان کامل فروغی بسطامی