شرح المختصر الکبیر

شرح المختصر الكبير، نوشته ابوبکر محمد بن عبدالله مالکی ابهری (289-375ق)، از بزرگان فقهای مذهب مالکی است. این اثر فقهی توسط احمد عبدالله حسن، تحقیق و تصحیح شده و تعلیقاتی بر آن افزوده شده است.

شرح المختصر الکبیر
پدیدآوران	ابهری، ‌محمد بن عبدالله (نويسنده) ابن ‌عبدالحکم، عبدالله ‌بن عبدالحکم (نویسنده) حسن، احمد عبدالله (مصحح)
عنوان‌های دیگر	المختصر الکبير. شرح
ناشر	اداره المکتبه الانسیه
مکان نشر	امارات - دبی
سال نشر	1442ق - 2021م
چاپ	1
موضوع	ابن عبدالحکم، عبدالله بن عبدالحکم، 150 - 214ق. المختصر الکبیر -- نقد و تفسیر - فقه مالکی - قرن 2ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	3022م2الف 178/3 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نوشتار حاضر، شرحی بر کتاب «المختصر الكبير» نوشته عبدالله بن عبدالحکم‏ (متوفای 214ق)، در فقه مالکی است که با عنوان مختصر عبدالله بن عبدالحکم، هم شناخته شده است. به جهت اهمیت این اثر، شرح‌های متعددی بر آن نگاشته شده است که شرح حاضر از جمله آنها است. از این شرح که به‌صورت کامل به دست نرسیده است، با عنوان «شرح مختصر عبدالله بن عبدالحكم الكبير» نیز یاد شده است.

• روش شارح، ذکر سخنان نویسنده بدون هیچ تصرف و اختصاری در ابتدای شرح است.
• چنانچه سخن نویسنده مشتمل بر یک مسئله بوده، غالباً شارح قبل از ذکر ادله، مطالب خود را با توضیح و تعلیل قول ابن عبدالحکم یا با ذکر اصل کلی، خواه قاعده فقهی یا اصولی آغاز کرده است. وی در بیشتر موارد، توضیحات پیرامون سخن نویسنده را با عبارت «إنما قال ذلك»، ذکر کرده و گاهی نیز عین سخن و یا ملخص آن را آورده است و به دنبال آن ادله نقلی مرتبط با مسئله را ذکر کرده است.

• در صورت ذکر مجموعه‌ای از احکام در یک فقره، شارح آن را با توجه به احکامی که در آن مطرح است، عبارت‌به‌عبارت شرح کرده است.

• در صورت ذکر اختلاف نظر در یک مسئله توسط نویسنده، شارح وجه هریک از نظرات را بیان کرده و غالبا با توجه به اجتهاد خود یکی از نظرات را ترجیح داده است.

• اگر در مسئله‌ای از مالک یا یکی از اصحاب او اختلاف نظری باشد که نویسنده آن را مطرح نکرده است، شارح غالبا اختلاف نظر را با ذکر نام قائل آن آورده است. وی در چنین مواردی آنچه را که ادله مقتضی آن است برگزیده است.

• در صورت وجود اختلافی عمده در یک مسئله، شارح پس از تقریر مسئله و استدلال بر آن، دلائل مخالف را با عبارت «فإن قيل» آورده و به دنبال آن به رد استدلال مخالف با تضعیف دلیل مذکور و یا با توجیه آن به‌صورتی دیگر و الزام مخالف به لوازمی که ملتزم به آنها نیست، پرداخته است.

• گاهی شارح استطرادا برخی از مسائل را طرح کرده و احکام دیگر متعلق به آن را بیان نموده، ولی نویسنده این احکام را در جای دیگر (جای اصلی خود) ذکر نموده است؛ در چنین مواردی وقتی شارح به آن جاهایی می‌رسد که نویسنده آن مسائل را مطرح کرده، شارح گاهی آنچه را پیش‌تر در مورد آنها آورده، تکرار نموده و گاهی نیز به توضیحات قبل ارجاع داده است.

این کتاب به جهت محتوای آن، که شامل استدلال‌ها و تبیین‌هایی برای سخنان مالک و یاران وی و همچنین رد مخالفان آنان است، یکی از نگارش‌های مهم در فقه، به‌ویژه فقه مالکی شمرده شده است. بیان مراد حقیقی مالک یا ابن عبدالحکم در مواضعی که ظاهر عبارت اقتضای خلاف آن را دارد، تصحیح متن نسخه‌های مختلف از مختصر و همچنین اهمیت شرح به‌عنوان منبعی غنی برای استخراج قواعد و ضوابط فقهی نزد مذهب مالکی و...، از جمله نکات مفید آن است.

محقق، مقدمه‌ای برای اثر در دو مبحث نگاشته است که مشتمل بر مطالب مختلفی، از جمله: معرفی نویسنده کتاب و شارح آن، توضیحاتی پیرامون کتاب و نسخه‌های آن و همچنین معرفی شرح و... است. وی علاوه بر مقابله نسخه‌های مختلف متن کتاب و شرح آن و مشخص کردن اختلافات و ارائه توضیحاتی پیرامون برخی مطالب آنها در پاورقی، سخن نویسنده را از شرح با رنگ قرمز متمایز کرده است. جهت دسترسی و مراجعه آسان به مسائل کتاب، تمام مسائل آن توسط محقق شماره‌گذاری شده و همچنین تلاش شده است حتی‌الامکان عبارات حرکت‌گذاری شده باشد. ضبط کلمات شرح همراه با حرکت با استفاده از کتب لغت، توضیح کلمات نادر و نامأنوس، آدرس‌دهی ‌آیات قرآن، استخراج و مستندسازی احادیث نبوی، سخنان صحابه و اقوال علما و تعریف مختصر راویان در پاورقی، از دیگر کارهای محقق است.

منابع مقاله

مقدمه محقق.