جزائری، سید عبدالله بن نورالدین
| نام | جزائری، عبدالله بن نورالدین |
|---|---|
| نامهای دیگر | موسوی تستری، عبدالله |
| نام پدر | نورالدین |
| متولد | اختلافی 1104ق-1112ق-1114ق |
| محل تولد | شوشتر |
| رحلت | 1173 ق |
| اساتید | سيد احمد بن محمدمهدى شريف خاتون‌آبادى
محمد رفيع‌الدين گيلانى مشهدى يعقوب بن ابراهیم بختيارى حُوَيزى |
| برخی آثار | التحفة السنية في شرح النخبة المحسنية |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00047AUTHORCODE |
سید عبداللّه بن نورالدين جزائری (متوفای 1173ق)، فقيه، محدّث، منجم و مورخ امامى قرن دوازدهم هجرى است. جدّ او، سيد نعمت‌اللّه جزايرى (متوفى 1112ق) و پدرش سيد نورالدين جزايرى (متوفى 1158ق) بود.
ولادت
عبداللّه در شوشتر به دنيا آمد. سال ولادت او را متفاوت ذكر كرده‌اند، برخى آن را 1104ق، برخى ديگر 1112ق و گروهى نيز 1114ق دانسته‌اند.
تحصیلات
نورالدين كه آثار تيزهوشى را در فرزندش عبداللّه ديد، از سه چهار سالگى به تعليم او پرداخت و علوم بسيارى، از جمله ادبيات عرب، تفسير، حديث و فقه را به او آموخت. گفته‌اند كه جزايرى تا شانزده سالگى همه علوم شرعى و دينى را فراگرفت.
عبداللّه پس از فراگيرى مراحل نخست علوم دينى در زادگاهش، به اصفهان، فارس، خراسان، آذربايجان و برخى ممالك آسياى صغير سفر كرد و از دانشمندان بسيارى بهره برد. او علاوه بر علوم ادبى و شرعى، به فراگيرى علومى چون حكمت، رياضيات، نجوم، هيئت و طب پرداخت و در آن‌ها مهارت يافت. تنوع و گستردگى نوشته‌هاى او گواه اين مدعاست.
اساتید
استادان مهم وى، علاوه بر پدرش، عبارت بودند از:
- سيد احمد بن محمدمهدى شريف خاتون‌آبادى (متوفى 1154 يا 1155، رياضيدان و عالم هيئت)؛
- محمد رفيع‌الدين گيلانى مشهدى (متوفى 1161؛
- يعقوب بن ابراهیم بختيارى حُوَيزى (متوفى بعد از 1150)؛
- نظرعلى بن محمد امين زجاج تُستَرى (متوفى 1150)؛
- مير صدرالدين رضوى قمى (متوفى بعد از 1160)؛
- عبداللّه بن كرم‌اللّه حويزى (متوفى ح 1131).
مشایخ حدیثی
برخى از مشايخ حديثى وى، عبارتند از:
- پدرش كه عبداللّه از او اجازه‌اى عام داشت؛
- محمدحسین خاتون‌آبادى (متوفى 1151)؛
- رضى‌الدين بن محمد عاملى مكى (متوفى 1168)؛
- نصراللّه بن حسین موسوى حائرى (متوفى ميان سال‌هاى 1156 تا 1168).
فعالیتها
سيد عبداللّه پس از درگذشت پدرش در 1158، مناصب شرعى او را در شوشتر برعهده گرفت كه از آن جمله، افتاء، امامت جمعه، جماعت و تدريس علوم دينى بود. وى حوزه درسى پر رونقى داشت و شاگردان بسيارى تربيت كرد.
عبداللطيف شوشترى (ص 112)، جزايرى را در زمره عالمان و بزرگانى دانسته است كه در 1148ق در جشن تاج‌گذارى نادرشاه، در دشت مغان، گرد آمدند. به گفته او، جزايرى در حضور شاه خطبه‌اى بليغ ايراد كرد. تذكره‌نويسان بعدى نيز سخن شوشترى را تكرار كرده‌اند. جزايرى در تذكره شوشتر (ص 120- 121) به شرح واقعه پرداخته، اما به حضور خود در آن جمع اشاره‌اى نكرده است. بر اين اساس، كسروى (ص 260) حضور جزايرى و خطابه خواندن وى در اين مراسم را نفى كرده است.
جزايرى در نوشته‌هاى خود آشكارا به مشرب اخباریان تمايل نشان داده و ميرزا محمد نيشابورى، اخبارى مشهور، او را در زمره منكران طريقه اجتهاد برشمرده است.
جزايرى شعر نيز مى‌سرود و فقير تخلص مى‌كرد. ديوان شعرش افزون بر پانصد بيت دارد. علاوه بر آن، وى در پاره‌اى از كتاب‌هاى خود، اشعار فارسى و عربى خود را آورده است.
وفات
سيد عبداللّه در 1173 در شوشتر درگذشت و در جوار قبر پدرش در غرفه كوچكى در ضلع شرقى حياط مسجدجامع شوشتر به خاک سپرده شد.
آثار
از جزايرى كتاب‌ها و نوشته‌هاى متعددى در علوم و فنون مختلف به جاى مانده است. همچنين به تشويق پدرش، بر شمارى از كتاب‌هاى فقهى و حديثى، حاشيه يا شرح نوشته است. شمار مجموع اين نوشته‌ها افزون بر سى اثر است كه از مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از:
- الاجازة الكبيرة؛ اجازه مفصّلى است كه سيد عبداللّه در 1168 آن را براى چهار تن از عالمان حويزه نگاشته است.
- تذكره شوشتر (يا فى تاريخ تستر)؛ از منابع معتبر به زبان فارسى درباره تاريخ شهر شوشتر است.
- التُحفة السَنِية؛ شرح كتاب «النُخبة المُحْسِنية» فيض كاشانى، كه آن را به درخواست شيخ على نجّار شوشترى (از شاگردان سيد نورالدين جزايرى) نوشته است.
- الذخيرة الابدية فى جوابات المسائل الاحمدية؛ كه آن را در پاسخ به چهل پرسش سيداحمدبن مطلب مُشَعشَعى حويزى (حاكم وقت خوزستان)، در 1154ق، به عربى نوشته است.
- الذُخْرُالرائِع؛ شرح كتاب فقهى «مفاتيح الشرايع» فيض كاشانى بوده كه ناتمام مانده است.
وى در رياضيات و علوم و فنون وابسته به آن نيز رساله‌هايى نوشته و شرح يا ترجمه كرده است، از جمله: «لُب اللُباب فى شرح صحيفة الاسطرلاب» كه شرحى است بر «الصحيفة الاسطرلابية» شيخ بهائى، «كاشفة الحال فى معرفة القبلة و الزوال» و «طلسم سلطانى».
وى بر برخى كتاب‌هاى حديث، رجال، فقه و رياضى نيز حواشى‌زده و رساله‌هاى متعددى نوشته است، از جمله:
- حاشيه بر مسالك الافهام شهيد ثانى؛
- نقدالرجال تفرشى؛
- خلاصة الحساب شيخ بهائى؛
- جوائز السلطان و الحكام.