تجرد خیال در حکمت متعالیه
| تجرد خیال در حکمت متعالیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صانعپور، مریم (نويسنده) |
| ناشر | بنياد حکمت اسلامی صدرا |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1388ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-600-5101-18-8 |
| موضوع | ابن عربی، محمد بن علی، 560 - 638ق. - نظریه درباره تجرد خیال - خیال پردازی (فلسفه اسلامی) - صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 979 - 1050ق. الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه - نقد و تفسیر |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ت3ص2 1123 BBR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تجرد خیال در حکمت متعالیه، از آثار نویسنده و پژوهشگر ایرانی و عضو هیأت علمی پژوهشکده غربشناسی و علم پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر مریم صانعپور (متولد ۱۳۳۳ش)، به تحلیل نقش محوری و حیاتی تجرد قوه خیال در فلسفه ملاصدرا میپردازد و نقش این دیدگاه فلسفی را در مباحث مهمی (مانند وجود ذهنی، حرکت جوهری، شهود برزخی، معاد جسمانی و رجوع به حضرت حق در عالم برزخ و قیامت) تبیین میکند.
هدف و روش
- این اثر، پژوهشی تحلیلی و بینرشتهای است و نظریه «تجرد خیال» را از دیدگاه فلسفه و عرفان و در منظومه فکری حکمت متعالیه تبیین میکند. [۱]
- دکتر مریم صانعپور از رهنمودهای اساتید گرامی، دکتر احمد بهشتی و دکتر محسن جهانگیری برای نگارش کتاب حاضر قدردانی کرده است. [۲]
ساختار و محتوا
- اثر حاضر که نقش اساسی تجرد خیال در حکمت متعالیه را شرح میدهد، 6 فصل دارد:
- «پیشینه نظریه خیال در آراء ابن عربی»: در فصل اول، نگارنده عالم خیال را مطابق با دیدگاه واضع آن یعنی محییالدین ابن عربی به گونهای اجمالی بررسی میکند.
- «پیشگفتاری درباره نظریه خیال در آراء ملاصدرا»: در فصل دوم، اصول اندیشه صدرالمتألهین مطرح میشود تا جایگاه تجرد خیال در منظومه فکری وی مشخص گردد.
- «خیال در قوس نزول و سیر وجودی نَفَس الرحمن، عماء و اعیان ثابته»: در فصل سوم، خیال در قوس نزول و سیر وجودی بررسی میشود و لذا نَفَس رحمانی و حضرت عمائیه مورد مداقه قرار میگیرد و به اعیان ثابته به عنوان عناصر علم باری تعالی و مقدمات بالفعل عالم هستی پرداخته میشود.
- «نفس انسان در قوس صعود و سیر معرفتی» در فصل چهارم، نفس انسان به عنوان موضوع سیر معرفتشناسانه در قوس صعود بررسی میشود و قوه تخیل نفس، مرکبی تلقی میگردد که قادر است راکبش را از شأن هیولانی و بالقوه مادّه تا اعلی علیین صفات و اسماء پروردگار ارتقاء دهد و به همین مناسبت در فصل مزبور ماهیت و عملکرد و جایگاه تخیل مورد تحقیق قرار میگیرد.
- «نقش تجرّد خیال در گشودن معضلات فلسفی» در فصل پنجم، استفاده از شاه کلید تجرد خیال توسط ملاصدرا جهت رفع برخی مشکلات فلسفی تبیین میشود و باین ترتیب مشکلاتی از قبیل صدور کثیر از واحد در قوس نزول، آگاهی کثیر به واحد در قوس صعود، وجود ذهنی، وجود برزخی، معاد جسمانی، شبهه آکل و مأکول و حرکت جوهری، بوسیله خیال مجرد برطرف میگردد.
- «انسان کامل و عالَم خیال» در فصل ششم، به نقش واسطهیی انسان کامل به عنوان نمونه اعلا و اتم مقام برزخیت پرداخته میشود و مقولههای وحی و الهام و اشراقات معرفتی، خیال خلّاق انسان کامل و تحقق اراده الهی در مقام خلافت الهی، عالیترین درجه صعود معرفتی در عروج انسان کامل به مرتبه فنای فی الله و بقای بالله بررسی میشود و سرانجام با کنکاش در نظریه عقل و حکمت متعالی ملاصدرا قرابت عقل و عرفان تبیین می گردد تا جایی که فاصلهیی میان عقل و عرفان در نهاییترین مرتبه قوس صعود ملاحظه نمیشود؛ همانگونه که در ابتداییترین مرتبه قوس نزول فاصلهیی میان این دو مقوله نبود.
نمونه مباحث
- در یک جمعبندی میتوان گفت:
- ملاصدرا بیش از آنکه به فرآیند وجودشناسانه خیال و به عبارتی دیگر به عالم خیال بپردازد، به فرآیند معرفتشناسانه خیال یعنی قوه تخیل پرداخته است.
- ملاصدرا با رویکرد عقلانی- استدلالی خویش نسبت به مبانی عرفانی -چون نظریه خیال- سهمی تعیینکننده در رشد و اشاعه دیدگاههای عرفانی از منظری عقلانی دارد.
- ملاصدرا در برخی شبهات مربوط به وجود ذهنی، مانند انطباع کبیر در صغیر، تصور معدومات و اجتماع ضدین، نقش اساسی برای خیال قائل شده است.
- نقش واسطهای عالم خیال در صدور کثیر از واحد و آگاهی کثیر به واحد در حکمت متعالیه ملاصدرا شبهات مربوط به این مسئله را مرتفع ساخته است.
- ملاصدرا تجرد و بقای قوه خیال را به عنوان شاه کلید مسئلۀ وجود برزخی و معاد جسمانی طرح کرده و بر این اساس پاسخگویی شبهات مربوط به بهشت و دوزخ برزخی و جسمانی و نیز تمثّل و تجسد اعمال میباشد. همچنین او شبهه کلامی آکل و مأکول را به همین طریق حل نموده است.
- حرکت جوهری در فلسفه متعالیه ملاصدرا بدون طریقیّت عالَم خیال، امکانپذیر نیست.
- انسان کامل در حکمت متعالیه ملاصدرا در آیینه وجود و قلب مهذبش، مستمع وحی و الهامات الهی است و اراده الهی با وساطت خیال خلّاق وی محقق میشود. همچنین افاضات الهی از مجرا و مجلای وجود مطهر او در عالَم جاری میگردد زیرا او پس از فنای افعالی، صفاتی و ذاتی، باقی به بقای حقانی شده است.
- ملاصدرا در تحلیلی مبتنی بر وحدت وجود و مراتب تشکیکی وجود، مراتب مختلف عقل را به عنوان جنود الهی تبیین کرده و معتقد است در حضرت احدیت، میان عقل و شهود دوگانگی نیست و همانگونه که اولین مخلوق خداوند، عقل کل و بسیط و نور و روح محمدی بود، این عقل پس از تنزل به مراتب ضعیف و متکثر خود، در روند صعودی از وجودی متکثر، ضعیف و بالقوه بار دیگر به وجودی واحد، قوی و بالفعل تبدیل میشود. این عقل بسیط، تغایری با شهود، عرفان و عشق ندارد و همین عقل، اساس حکمت متعالیه صدرالمتألهین را تشکیل میدهد. [۳]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.