الوجيز في شرح قراءات القرأة الثمانية أئمة الأمصار الخمسة
| الوجیز في شرح قراءات القرأة الثمانیة أئمة الأمصار الخمسة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اهوازی، حسن بن علی (نویسنده) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 2002 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - قرائت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 75/35 /الف9و3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الوجیز فی شرح قراءات القرأة الثمانیة أئمة الأمصار الخمسة، تألیف حسن بن علی اهوازی(متوفی 446ق)، کتابى است دربارۀ قاریان هشت‌گانه‌اى که در پنج شهر از شهرهاى اسلامى سکونت داشته‌اند.در این کتاب از هریک از این قراء دو روایت نقل شده که مجموعا بالغ بر شانزده روایت مى‌شود.
مؤلف در این کتاب بعد از بیان روش و منهجى که خود طبق آن در این کتاب سیر مى‌کند در عین اختصار و ایجاز ولى به صورت واضح و گویا به بیان شرح حال قراء یادشده پرداخته است.مؤلف در این بخش سند خود به این قراء را ذکر مى‌کند، به این نحو که نام شیوخ و تمام کسانى را که در این کتاب به روایت آنان اعتماد ورزیده و قرائات خویش را از آنان فراگرفته است یادآور مى‌شود.مثلاً در قرائت نافع، مؤلف سند شیوخ خود به این قارى را ذکر کرده، سپس بصورت مختصر به معرفى و بیان شرح‌حال قارى مذکور پرداخته است.
الوجیز داراى دو بخش کلى است:بخش اول مربوط به اصول قرائت مانند ادغام، اماله، همز و غیره مى‌باشد.اصول قرائت همان قواعد کلى قرائت هریک از قراء است که تحت ضابطه و به صورت قاعده در کتب تجوید و قرائت بیان شده است.
بخش دوم، که بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده، مربوط به فرش الحروف است.فرش الحروف اصطلاحى است در علم قرائت و به معناى منتشر شدن قرائت هر قارى در کلمات قرآنى است.
در این بخش مؤلف بر حسب ترتیبى که در مصحف مراعات شده پیش مى‌رود ولى در تسمیه برخى سور مانند سوره اسراء و تکویر و نبأ تغییرى ایجاد مى‌کند و از آنان با نام بنى اسرائیل، کوّرت و تساؤل یاد مى‌کند.
معرفى مؤلف
مؤلف کتاب ابوالحسن بن على بن ابراهیم بن یزداد بن هرمز بن شاهویه الاهوازى است.وى در هفدهم محرم سال 362 هجرى در اهواز چشم به جهان گشود.
وى در سن شانزده سالگى به علم قرائات قرآنى روى آورد و از شیوخ بسیارى در این علم بهره‌مند گشت.
وى علاوه بر توجه به قرائات نسبت به طلب حدیث و روایت نیز اهتمام داشت و از جماعت کثیرى روایاتى را نقل نمود و بزرگانى از محدثین نیز از او به نقل روایت پرداختند.
اهوازى علاوه بر «الوجیز»آثار دیگرى نیز در علم قرائات از خود برجاى گذاشت که عبارتند از: الاتضاح، الأقناع فی القرائات الشاذة، الایجاز، الایضاح و غیره.
وى در روز چهارم ذى الحجة سال 446 هجرى در شهر دمشق دیده از جهان فروبست.
ویژگى‌ها و معایب
- این کتاب یکى از آثار قدیمى در زمینۀ علم قرائات و مؤلف آن از استوانه‌هاى این علم و دانش شناخته مى‌شود، ازاین‌رو این کتاب مرجع بسیارى از نویسندگان بعدى قرار گرفته است.
- روش مؤلف در کتاب روشى تعلیمى و آموزشى است لذا ارجاعات زیادى در آن دیده نمى‌شود ازاین‌رو مؤلف در مواردى که ضرورى است مطلب را دوباره اعاده مى‌کند و به ماقبل ارجاع نمى‌دهد.
- این کتاب از معدود آثارى است که دربارۀ قراء هشت‌گانه بحث مى‌کند.
- مؤلف در این کتاب بعضى از وجوه قرائات را که تنها خودش آنها را نقل مى‌کند؛ یعنى آنها رااز شیوخ خود اخذ نکرده، نقل مى‌کند و این ویژگى شأن و موقعیت کتاب را ارتقاء مى‌بخشد.
- در بخش فرش الحروف گاهى مؤلف امورى را که مربوط به اصول قرائت(بخش اول کتاب) است داخل مى‌کند با اینکه قبلا این اصول را در بخش اول یادآور شده است.
- براى برخى از اصول قرائت باب جداگانه‌اى اختصاص داده نشده بلکه در ضمن بحث از فرش الحروف آورده شده‌اند.
- مؤلف تفاوتى بین علامات اعراب یعنى رفع و نصب و جرّ و جزم با علامات بناء یعنى ضمّ و فتح و کسر و سکون قرار نداده است.
ساختار
همان‌گونه که در بخش معرفى کتاب یادآور شدیم کتاب از دو بخش اساسى تشکیل مى‌شود: بخش اول مربوط به بیان اصول علم قرائت است و بخش دوم مربوط به فرش الحروف.برخى از ابواب بخش اول عبارتند از:باب الاستعاذه، باب التسمیة، باب تغلیظ اللام و ترقیقها فی اسم اللّه تعالى، باب الادغام و الاظهار فی الحروف...، باب ذکر اختلافهم فی الغنة و احکامها، باب ذکر ادغام المثلین و المتجانسین...، باب ذکر الهمزة الساکنة...، باب ذکر الامالة و التفخیم و...
در بخش دوم(فرش الحروف)قرائت هر قارى در کلمات قرآنى سور قرآن ذکر شده است.
نسخه‌شناسى
این کتاب با پژوهش و تعلیقه‌هاى دکتر درید حسن احمد و با مقدمه دکتر بشّار عوّاد معروف در قطع وزیرى با جلد گالینگور در یک مجلد که مشتمل بر 448 صفحه مى‌باشد، از سوى انتشارات «دار الغرب الاسلامى» براى اولین‌بار در سال 2002 میلادى به طبع رسیده است.دکتر درید حسن احمد مقدمه‌اى مفصل بر این کتاب نگاشته و در آن به معرفى کتاب و مؤلف و غیره و نیز بیان روش خویش در پژوهش این اثر ارزشمند پرداخته است.
منابع مقاله
- بهاء‌الدین خرمشاهى، دانشنامه قرآن کریم، جلد دوم، ص1556
- مقدمه دکتر درید حسن احمد