الفوائد العوالي المورخة من الصحاح و الغرائب
| الفوائد العوالي المورخة من الصحاح و الغرائب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صوري، محمد بن علي (نويسنده)
تنوخی، علی بن محسن (نويسنده) تدمری، عمر عبدالسلام (محقق) |
| ناشر | دار الإيمان مؤسسة الرسالة |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1985م , 1406ق, |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الفوائد العوالي المورخة من الصحاح و الغرائب، اثر قاضی ابوالقاسم علی بن محسّن تنوخی (متوفی 447ق) کتابی است به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. تخریج ماده این اثر را حافظ ابوعبدالله محمد بن علی صوری (376-441ق) به عهده گرفته و تحقیق آن را عمر عبدالسلام تدمری انجام داده است. این کتاب، بخش پنجم از یک مجموعه بوده که تدمری توانسته تنها همین بخش را به دست بیاورد. موضوع این کتاب، روایت احادیث صحیح وارد شده در کتاب‌های صحاح سته و روایات غریبه‌ای است که راوی آن‌ها واحد است.
ساختار
کتاب دارای سخن محقق، مقدمه محقق و محتوای مطالب در 24 قطعه است.
گزارش محتوا
این کتاب جلد پنجم از این مجموعه است که به دست محقق رسیده و وی روی آن کار کرده است. این اثر یکی از میراث علمی است که علمای مسلمان لبنان در بنای آن نقش داشته‌اند.[۱]
عنوان این اثر دلالت بر موضوع آن دارد. موضوع این کتاب، احادیث صحیح وارد شده در کتاب‌های صحاح سته و روایات غریبه‌ای است که راوی آن‌ها واحد است. غرابت در این احادیث در اصل سند یا از طرف صحابی است و یا از طرف راویان هر طبقه است. از طریقی عالی روایت شده باشد به این معنی است که حدیث دو سند داشته باشد که هر دو به نبی(ص) متصل باشد، در یکی از آنان تعداد راویان کمتر و در دومی بیشتر باشد. در این حالت به روایت اولی عالی الاسناد گفته می‌شود.
غرابت کتاب العوالی درجایی بیشتر به چشم می‌آید که مشاهده می‌کنیم شیوخ بزرگ از شیوخ کوچکتر روایت می‌کنند. مثلاً در روایت «زُهری» در حدیث «فُرَیعه» از «مالک» درحالی‌که او استادش است و مالک 55 سال پس از زهری از دنیا رفته است. درواقع اولین کسی که این حدیث را از مالک نقل کرده زهری بوده و آخرین کسی که از او نقل کرده ابوحذافه در سال 259 بوده است. در اینجا میان اولین کسی که از مالک نقل روایت کرده و آخرین شخص، حدود 135 سال فاصله است.
مورد دیگر مثل روایت از «ابن لتبیّة» که «یزید بن ابی حبیب» آن را از «ابن اسحاق کاتب» صاحب مغازی روایت کرده است. این روایت هم داخل در روایت اکابر از اصاغر است، زیرا یزید استاد ابن اسحاق بوده و درعین‌حال بسیار از وی روایت کرده و یزید بیست‌وسه سال پیش از وی از دنیا رفته است. از دیگر موارد عجیب در این کتاب این است بسیاری از علمای حفاظ از اصحاب و شاگردانشان روایت نقل کرده‌اند مثلاً در روایت عبدالغنی حافظ در روایتش از محمد بن علی صوری.[۲]
این اثر صرفاً بر روایت حدیث، بسنده نمی‌کند؛ بلکه متضمن حدیث شریف و قطعاتی در تفسیر و پنج قطعه در مواعظ است و اساساً از همین روست که «الفوائد» نامیده شده است. علاوه بر این امور، این کتاب تحقیق تواریخ وفیات شیوخ سند با ترجمه برخی از اعلام را نیز در خود دارد؛ مواردی که در فن تراجم رجال و وفیات و طبقاتشان به کار می‌آید و اگر بقیه اجزا و مجلدات این اثر نیز در دست محقق قرار می‌گرفت طبعاً عدد زیادی از معلومات در قسمت تراجم اشخاص می‌توانست به دست بیاید؛ زیرا تنوخی و صوری این امور را ضبط می‌کردند.[۳]
در یکی از روایات کتاب می‌خوانیم: «اخبرنا عثمان بن عمرو بن محمد الهمدانی حدثنا یحیی بن محمد بن صاعد حدثنا الحسین بن الحسن انبأنا الولید بن مسلم قال: قال عبدالرحمن بن یزید ابن تمیم: سمعت بلال بن سعید یقول: یا اهل الخلود یا اهل البقاء، انکم لم تخلقوا للفناء و انما تنقلون من دار الی دار، کما نقلتم من الاصلاب الی الارحام، و من الارحام الی الدنیا و من الدنیا الی القبور و من القبور الی الموقف و من الموقف الی الخلود فی الجنة او النّار.» در روایت از عبدالرحمن بن یزید نقل شده که از بلال بن سعید شنیده که می‌گفته: ای اهل بقا و جاودانگی، شما برای نابودی آفریده نشده‌اید بلکه از سرایی به سرای دیگر کوچ می‌کنید، همانطور که از اصلاب به ارحام کوچ کردید و از آنجا به دنیا و از دنیا به قبر و از قبر به موقف و از آنجا به جاودانگی در بهشت یا آتش.[۴]
وضعیت کتاب
در پایان کتاب، آثار صادر شده از محقق و آثار در دست انجام وی ذکر شده است.[۵] سماعات جزء کتاب در صفحات 163 تا 167 ارائه شده است و تصویر نسخه خطی آن در صفحات 168 تا 171 از کتاب می‌توان دید.
فهارس فنی اثر شامل فهرستهای احادیث و رقائق، اعلام، اماکن، منابع و محتوای مطالب در بخش انتهایی اثر آمده است.
محقق کتاب درباره آن می‌نویسد: تنها جلد پنجم از این اثر در یک نسخه منحصربهفرد ضمن یک مجموعه در دارالکتب ظاهریه به دست من رسید. من نیز در مقدمه‌ای که بر آن نوشتم ترجمه‌ای از حافظ صوری و قاضی تنوخی ارائه دادم و سپس موضوع این جزء از این اثر را توضیح دادم، تصویر صفحاتی از نسخه خطی را پس از تحقیق نص ارائه دادم و در آخر این جزء فهارس فنی لازم را افزودم.[۶]
عمر عبدالسلام تدمری درباره روشش در تحقیق کتاب می‌نویسد: تعریف اکثر اعلام وارده در این کتاب را انجام دادم و به مصادر ترجمه آنان اشاره کردم. احادیث شریفه را از کتب صحاح و غیر آن استخراج کردم و به کلماتی که با صیغه غیر صحیحه نوشته شده بود اشاره کردم آن را درست کردم. متن کتاب را منضبط کردم. آنچه در حواشی بود را داخل متن آورده و میان پرانتز قرار دادم. اعدادی را برای قطعه‌های وارده در این کتاب میان [ ] قرار دادم و اعداد صفحات نسخه خطی را به مهمان صورت اصلی خودش میان دو خط متوازی مایل // باقی گذاشتم. به پایان کتاب نیز جزء فهارس احادیث شریفه، فواید، اعلام، انساب، اماکن و منابع تحقیق را افزودم.[۷]
نسخه خطی این اثر از 30 صفحه تشکیل شده که ضمن مجموعه شماره 78 حدیث به مقیاس 11 در 5/16 در کتابخانه ظاهریه دمشق موجود است. عنوان کتاب در صفحه دوم این نسخه خطی «الجزء الخامس من الفواید العوالی المؤرخة من الصحاح و الغرائب» ذکر شده است. برخی اغلاط در نسخه خطی وجود دارد مانند همزه کلمه ابن وقتی که در میان دو کلمه علم واقع شده یا کلماتی مانند «ذالک» و «هاکذی» و....[۸]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.