صوری، محمد بن علی
| نام | صوری، محمد بن علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابوعلي محمدبن علي الصوري |
| نام پدر | علی |
| متولد | 441ق |
| محل تولد | صور لبنان |
| رحلت | 29 جمادی‌الآخر سال 441ق |
| اساتید | ابراهیم بن اسحاق بن احمد مقری
عبدالله بن سختویه صوری ابوبکر محمد بن خمیس بن جمیل بغدادی |
| برخی آثار | الفوائد العوالي المورخة من الصحاح و الغرائب |
| کد مؤلف | AUTHORCODE45848AUTHORCODE |
ابوعبدالله محمد بن علی صوری (376-441ق) عالم، محدث و از حفاظ و ائمه اهل سنت به شمار می‌رود. از آثار نوشته وی جز دو صفحه برای ما باقی نمانده ولی تلخیص و حواشی وی بر آثار دیگران موجود است.
نام و کنیه
نام کامل او ابوعبدالله محمد بن علی بن عبدالله بن محمد بن رُحَیم شامی ساحلی صوری است. او را «ورد بن علی» و «ابو محمد بن ابوالحسن ساحلی» هم نامیده‌اند.[۱]
ولادت
صوری در شهر صور لبنان در سال 376 یا 377 ق به دنیا آمد. در آن زمان شهر صور تابع دولت فاطمیون بود[۲]
ویژگی‌ها
از ویژگی‌های صوری، خط دقیق، سخت‌گیری در مورد روایاتی که می‌شنید، خوش‌اخلاقی و حسن معاشرت و شوخطبعی، تدین و ملازمت به عبادات و تمسک به مذهب اهل جماعت بود.[۳]
اطلاعات علمی
ظاهراً در ابتدای فراگیری علوم، آموختن ادبیات بر سایر علوم برای صوری غلبه داشته است لذا او قبل از اینکه به حدیث و روایت و علم رجال و اخبار و علل بپردازد به ادبیات و شعر پرداخت؛ او اشعار متقدمین را حفظ کرد و شعری برای خود سرود.[۴] او تنها هشت سال داشت که محضر ادیب آن زمان؛ ابومحمد حسن بن حامد (متوفی 385) را درک کرد و از او بهره برد[۵].[۶] وی پس از آموختن ادب و شعر شروع به استماع حدیث کرد و در اکثار و حفظ احادیث و اسانید و معرفت رجال و روات و تعدیل و جرحشان و علل آنان و وضع مصنفات در این فنون تلاش کرد. ابن عساکر دمشقی درباره وی می‌نویسد: او در کهن‌سالی به استماع حدیث پرداخت ولی آنقدر به این امر توجه و اهتمام ورزید تا اینکه از بزرگان حدیث شد.[۷]
اساتید
اساتید در صور
- ابراهیم بن اسحاق بن احمد مقری امام مسجد فرس در صور؛
- عبدالله بن سختویه صوری؛
- ابوبکر محمد بن خمیس بن جمیل بغدادی؛
- حسین بن سلیمان بن بدر صوری؛
- خلف بن محمد حافظ؛
- عبدالمحسن صوری (متوفی 419ق) شاعر صور و صاحب دیوان معروف.[۸]
اساتید در صیدا
وی پس از صور به شهر صیدا رفت و از اساتید ذیل علم آموخت:
- محمد بن لیث موصلی معروف به عتری مؤدب در سال 389ق استاد حدیث وی بود؛
- ابوالحسین محمد بن احمد بن جُمیع غسّانی صیداوی (متوفی 402ق) مشهورترین محدث صیدا؛
- ابومیمون عبدالرحمن بن احمد بن محمد.[۹]
در عدلون، طرابلس و حمص
صوری در عدلون (که در راه میان صیدا و صور قرار دارد) از عبدالله ملیباری معروف به سندی محدث حدیث شنید.
او در طرابلس در مجالس ادیبان و محدثان آن شهر تردد داشت؛ البته مصادر تاریخی به دخول او به بیروت یا جونیه یا جبیل در مسیرش به سمت طرابلس، اشاره نکرده‌اند. از اساتید وی در طرابلس اشخاص زیر را می‌توان نام برد:
- محمد بن سلیمان بن حیدره؛
- علی بن حسین بن ابورجاء بن ابوالعیش أطرابلسی؛
- محمد بن عبدالصمد زرافی أطرابلسی؛
- ابوعبدالله حسین بن عبدالله بن محمد بن اسحاق بن ابوکامل عبسی بصری الاصل طرابلسی (متوفی 414ق)؛
- عبیدالله بن قاسم بن زید بن اسماعیل همدانی قاضی طرابلس؛
- ابوالنمر احمد بن قابوس، ادیب طرابلسی.
ظاهراً صوری از طرابلس به شهر حمص رفته و در آنجا با یکی از ادبای شاعر آن شهر یعنی ابوالحسن محمد بن معقل بن محمد ازدی ملاقاتی داشته و از او شعری شنیده است.[۱۰]
سایر اساتید در عسقلان و مصر
صوری از حمص به شهرش بازگشت و در مسیر از جنوب عسقلان فلسطین گذشت و در آنجا از ابوالفتح احمد بن مطرّف عسقلانی (متوفی 413ق) آموخت و از وی اجازه در روایت شعرش دریافت کرد. او پیش از اینکه به مصر وارد شود از ابواحمد عبدالله بن بکر بن محمد بن حسین بن محمد طبرانی (متوفی 399ق) استماع کرد. او در مصر از محدث بزرگ آن شهر حافظ عبدالغنی بن سعید استماع کرد و مدتی ملازم او بود و برخی از تصانیف استادش را نیز کتابت کرد. همچنین حافظ مصری نیز از صوری کتابت کرد و در برخی موارد به نام وی تصریح کرد. صوری تا سال وفات حافظ ابن سعید یعنی سال 409ق در رکاب وی بود. او در مصر اشخاص زیر را ملاقات کرد:
- احمد بن عبدالعزیز بن احمد بن حامد بن محمود بن ثرثال؛
- ابوالحسن تیملی؛
- ابوالحسن احمد بن محمد بن قاسم بن مرزوق معدل؛
- حسن بن حامد بن حسن بن حامد ابومحمد ادیب؛
- حسین بن محمد بن علی بن جعفر؛
- ابوعبدالله صیرفی معروف به ابن بزری متوفی 423ق؛
- ابوالحسن علی بن نصر بن صبّاح تغلبی بغدادی ساکن مصر؛
- ابوالعباس احمد بن محمد بن حجّاج إشبیلی؛
- ابومحمد عبدالرحمن بن عمر بن محمد بن سعید تجیبی مصری مالکی بزّاز معروف به ابن نحّاس متوفی 416ق؛
- ابوالقاسم علی بن عبیدالله عنابی بزّاز مصری؛
- ابوالحسن خصیب بن عبدالله بن محمد بن حسین بن خصیب قاضی مصری متوفی 416ق؛
- ابوالحسن عطار وکیل ابومسلم کاتب وزیر ابن حنزابه؛
- ابوعبدالله محمد بن عبدالرحمن بن محمد بن خالد أزدی؛
- ابراهیم بن محمد بن جعفر بن ابوالکرم بزّاز؛
- محمد بن سلامة قضاعی قاضی مصر؛
- ابوالعباس منیر بن احمد بن حسن بن علی بن منیر مصری خشّاب معدّل متوفی 412ق؛
- و....[۱۱]
ادامه سفرهای علمی به شام و عراق و سایر اساتید
او از مصر به تنیس رفت و قاضی ابوبکر محمد بن عبیدالله بن اسحاق تنیّسی بر او انشاد کرد. سپس به بلاد شام رفت. در آنجا وارد دمشق شد. از اساتیدش در دمشق می‌توان محمد بن جعفر کلاعی را نام برد. ظاهراً او برخی تألیفاتش را در آنجا و پیش از سفر به عراق نوشته است. صوری در سال 418ق در بغداد مستقر شد و در آنجا میان شهرهای الانبار، کوفه، بغداد، بصره و عکبراء آمد و شد داشت. برخی گفته‌اند او تنها در کوفه، از چهارصد شیخ استماع کرد. از شیوخش در الانبار ابوبکر محمد بن اسحاق بن محمد بن طلّ بن وابل ازدی انباری را می‌توان نام برد و از شیوخش در عکبراء ابونصر محمد بن احمد بن حسین بن عبدالعزیز عکبری. از اساتیدش در بصره هم ابویعقوب یوسف بن یعقوب بن اسماعیل بن خُرَّزاذ بصری را می‌توان ذکر کرد. او در حدود چهلسالگی به بغداد رفت و در آنجا از اساتید فراوان آن شهر آموخت که به علت کثرت تعداد از ذکر نامشان احتراز می‌کنیم.[۱۲].[۱۳] صوری پس از سفر به بغداد، به مدت 23 سال در آنجا ماند تا از دنیا رفت. او در بغداد از ائمه اهل سنت حفاظ و علمای بزرگ بود، خطیب بغدادی مصاحب و ملازم او بود و این دو نفر پیش قاضی ابوالقاسم تنوخی بیتوته می‌کردند.[۱۴]
شاگردان
برخی از شاگردان بزرگ او عبارتند از
- خطیب بغدادی (متوفی 463ق)؛
- عبدالغنی بن سعید بن علی ازدی مصری (متوفی 409ق)؛
- محمد بن علی دامغانی (متوفی 478ق )؛
- ابوالعباس احمد جرجانی (متوفی 482ق)؛
- حسین بن علی المعی کاشغری واعظ؛
- ابرالمعالی عزیزی بن عبدالملک واعظ ملقب به شیلد (متوفی 494ق)؛
- مبارک بن عبدالجبار طیوری (متوفی 500ق)؛
- ابوسعد کُتُبی، احمد بن عبدالجبار بن احمد مروزی (متوفی 517ق)؛
- سعد الله بن صاعد بن مرجای رحبی؛
- سلیمان بن خلف بن وارث باجی؛
- جعفر بن احمد بن حسین معروف به سرّاج بغدادی؛
- و....[۱۵]
وفات
او در روز سه‌شنبه 29 جمادی‌الآخر یا چهارشنبه روز پایانی جمادی‌الآخر سال 441ق درحالی‌که سن او از شصت تجاوز کرده بود از دنیا رفت و فردایش در مقبره مسجد بغداد به خاک سپرده شد.[۱۶] برخی علت مرگ وی را اشتباه طبیب در معالجه‌اش دانسته‌اند.[۱۷]
آثار
به گزارش خطیب بغدادی، صوری آثار زیادی داشته ولی بااین‌حال از میان مصنفات زیاد او به‌جز دو ورقه چیزی برای ما باقی نمانده است.[۱۸] اما از موارد انتخاب، حاشیه، تصحیح و... او مواردی برای ما باقی مانده است؛
- زیادات و انتقادات و استدراکات به خط خودش در حواشی کتاب «أسماء التابعين» دارقطنی؛
- نسخه اجازه از دارقطنی؛
- انتقادات و استدراکات و زیادات بر کتاب «تسمیة رجال البخاري و مسلم»، اثر دارقطنی؛
- انتخاب «الفوائد المنتقاة و الغرائب الحسان عن الشيوخ الكوفيين»، اثر حافظ ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن بن عبدالرحمن علوی؛
- تخریج «الفوائد العوالی المؤرخة من الصحاح و الغرائب»، اثر قاضی ابوالقاسم علی بن محسّن تنوخی که تنها جزء پنجم آن در کتابخانه ظاهریه دمشق در دسترس است؛
- نسخه صحیح بخاری و صحیح مسلم به خط صوری؛
- انتقادات و تعلیقات بر حاشیه کتاب «الطبقات الكبری»، اثر ابن سعد؛
- تخریج جمیع اجزاء کتاب «الأخبار الطوال»، اثر قاضی تنوخی؛
- تعلیقه بر حافظ مصری عبدالغنی بن سعید ازدی[۱۹]
پانویس
- ↑ ر.ک: تدمری، عمر عبدالسلام، ص11
- ↑ ر.ک: همان، ص12
- ↑ ر.ک: همان، ص28-32
- ↑ ر.ک: همان، ص21
- ↑ ر.ک: همان، ص22
- ↑ برای دیدن نمونه‌های شعری و اساتیدش در ادب ر.ک: همان، ص21-25
- ↑ ر.ک: همان، ص26
- ↑ ر.ک: همان، ص13
- ↑ ر.ک: همان، ص14
- ↑ ر.ک: همان، ص14-15
- ↑ ر.ک: همان، ص15-17
- ↑ ر.ک: همان، ص17-19
- ↑ برای دیدن اساتیدش در بغداد ر.ک: همان، ص19-21
- ↑ ر.ک: همان، ص28
- ↑ ر.ک: همان، ص38-40
- ↑ ر.ک: همان، ص41
- ↑ ر.ک: همان، ص41-42
- ↑ ر.ک: همان، ص35
- ↑ ر.ک: همان، ص34-38
منابع مقاله
تدمری، عمر عبدالسلام، الفوائد العوالي المورخة من الصحاح و الغرائب، تألیف علی بن محسن تنوخی، تخریج محمد بن علی صوری، مؤسسه الرسالة، بیروت، 1406ق / 1985م.