نزهة الأبصار و محاسن الآثار: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' میبا' به ' میبا') |
||
| (۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[طبری مامطیری، علی بن مهدی]] ( | [[طبری مامطیری، علی بن مهدی]] (نویسنده) | ||
[[محمودی، محمدباقر]] (محقق) | [[محمودی، محمدباقر]] (محقق) | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
| کد کنگره =BP 39/5 /ن4 | | کد کنگره =BP 39/5 /ن4 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها | ||
علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية، المعاونية الثقافية، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة | المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية، المعاونية الثقافية، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة | ||
| مکان نشر =تهران - ایران | | مکان نشر =تهران - ایران | ||
| سال نشر = 1387 ش | | سال نشر = 1387 ش | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11786AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11786AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| شابک =978-964-167-000-1 | | شابک =978-964-167-000-1 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =11786 | |||
| کتابخوان همراه نور =11786 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
نزهة الابصار و محاسن | {{کاربردهای دیگر|الآثار (ابهام زدایی)}} | ||
'''نزهة الابصار و محاسن الآثار'''، نوشته [[طبری مامطیری، علی بن مهدی|ابوالحسن علي بن مهدي الطبري المامطيري]] در قرن چهارم هجری، به زبان عربی و در موضوع تاريخ و سيره می‌باشد كه بيشترين مطالب آن راجع به [[امام على(ع)|مولي الموحدين علي بن ابى‌طالب(ع)]] می‌باشد. نسب حضرت، زندگی و سيره حضرت و همچنين به مناسبت، خطبه‌ها و بياناتي از ايشان تشكيل دهنده آن مطالب می‌باشند. اين اثر ذي قيمت كه در سال‌های اخير بدان دسترسي حاضر گرديده است، را شايد از دو لحاظ بتوان بي‌نظير و اعجاب انگيز دانست اول آن كه نویسنده آن يك عالم سني مذهب شافعي اشعري است كه چنين اقدامي گرانسنگ درباره امام اول شیعیان جای بسي تامل دارد. دوم اين كه خود مطالب غالباً ً موضوعاتی هستند كه قبلا در جايي به اين صورت نقل و گردآوری نشده‌اند و اين كتاب در نوع خود مهم، بي نظير و ارزشمند می‌باشد. | |||
== ساختار== | == ساختار== | ||
[[طبری مامطیری، علی بن مهدی|مامطيري]] كتاب خود را به مثابه يك زندگى‌نامه تنظيم كرده است، به اين صورت كه ابتدا راجع به چند صفت بارز آن حضرت مانند جود و شجاعت سخن گفته بعد نسب و حسب و اولاد ايشان را مورد بررسی قرار داده است. اين اثر كامل در همين رابطه به بيان اولاد عبدالمطلب و ولادت پيامبر اكرم(ص) نيز اشاره كرده، بعد به بيان نكات بارز زندگی حضرت علی(ع) كه بعضاً همراه با اشاراتي به سخنان و فرمايشات گهربارشان نيز هست پرداخته است. نامه‌هایی از آن حضرت به افراد گوناگون و نگاهي به مدائح و ذكر فضائل ايشان از سوي ديگران بخش ديگری از مطالب كتاب را تشكيل داده است. | |||
== گزارش محتوا== | |||
[[طبری مامطیری، علی بن مهدی|ابوالحسن مامطيري]] مطالب كتابش را در ضمن مقدمه‌ای آغاز میكند كه در آن مقدمه هدف خود را بيان فضائل و مناقب اهل‌بيت رسول‌الله(ص) معرفي میكند كه ابتدا آن با ذكر اخبار سيد المسملين و يعسوب المؤمنين علي بن ابى‌طالب(ع) می‌باشد. | |||
بعد از علم حضرت راجع به قضاوت میگويد و اين كه خداوند علم بي‌نظير و خدشه ناپذير او را در قضاوت و داوري در اثر دعای رسول اكرم(ص) به هنگام اعزامش به قضاوت در ميان قومي عطا فرموده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/51 متن کتاب، ص51]</ref> او در همين زمينه به ذكر چند مصداق تاریخی نيز از قضاوت‌های [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] پرداخته است. جود حضرت هم ديگر نكته‌ای است كه مؤلف در همان ابتدای كتاب مورد توجه قرار داده است،<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/60 همان، ص60]</ref> او برای اين مطلب به اشعاري نيز استناد كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/63 همان، ص63]</ref> | |||
حضرت علی(ع) از نگاه [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] و ديگران<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/65 همان، ص65]</ref> مطلب بعدي كتاب است كه در ادامه وارد نسب‌شناسی حضرت از آباء و اجدادش و قوم قبيله‌اش شده و اسماعيل پسر حضرت ابراهيم را به عنوان جدّ آن حضرت مشخص نموده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/67 همان، ص67]</ref> سيادت عبدالمطلب به اهل مكّه از ديگر نكات بارز در اين قسمت كتاب است كه توضيحات مورد توجهي را در اين زمينه ارائه كرده است، از آن جمله به ممانعت وي از شرب خمر و فجور می‌توان اشاره كرد. ولادت پيامبر(ص)،<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/89 همان، ص89]</ref> انتخاب حليمه سعديه به عنوان دايه برای آن حضرت<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/100 همان، ص100]</ref> و خبر دادن اشخاص مختلفي از نبوّت سيدالمرسلين از مطالبی هستند كه مؤلف در مورد آن حضرت ارائه نموده است. عقيل بن ابى‌طالب و جعفر بن ابى‌طالب و فضائل و مناقب اين دو برادر حضرت علی(ع) و ذكر سي و سه فرزند حضرت اعم از دختر و پسر ديگر مبحث مورد توجه [[طبری مامطیری، علی بن مهدی|مامطيري]] می‌باشد. او بلافاصله وارد بيان حديثی از [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] می‌شود كه خطاب به كميل بن زياد بيان نموده‌اند، كميل میگويد روزي [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] دستم را گرفته و به ناحيه‌ای به نام جبّانه برد وقتي به صحرا رسيديم، حضرت به من فرمود: يا كميل ان هذه القلوب ادعيه فخيرها أوعاها احفظ عنّي، اقول، الناس ثلاثه: علام رباني و متعلم علي سيبل النجاة...<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7759/1/148 همان، ص148]</ref>اين روايت یکی از مشهورترين روايات است كه قدري مفصّل می‌باشد و ما به ذكر همين مقدار اكتفا میكنيم. بيان حكمت‌هایی به صورت شعر و نثر از حضرت و سفارشات ايشان خطاب به مردم در امورد ديني شان و نامه‌های رد و بدل شده، ميان حضرت(ع) و معاوية بن ابي‌سفيان مطالب بعدي هستند كه [[طبری مامطیری، علی بن مهدی|مامطيري]] بر يكايك آنها پرداخته است. وي روايات زيادي را در ادامه بيان كرده است كه ما به چند مورد آنها اشاره میكنيم. حضرت در روايتي اشدّ ما خلق الله را هم معرفي كرده‌اند كه روايت به اين صورت می‌باشد: «اشدّ خلق الله عشرة الجبال و الحديد ينحت الجبال والنار تذيب الحديد و الماء يطقي النار والسحاب يحمل الماء و الرحي تقطع السحاب و الرجل يستر من الريح فيمضي لحاجته و السكر يذهب بعقل الرجل و النوم يبطل السكر والهم يذهب بالنوم فأشد خلق الله الهمّ». حضرت در مورد معروف نيز میفرمايد: «المعروف حصن من الحصون و كنز من الكنوز فلا يمنعك كفر من كفر فقط يشكر عليه من ليم يستمتع...» مؤلف در مورد معروف روايات ديگری از جعفر، عباس، عمر، رسول‌الله(ص) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] نيز نقل كرده است. روايت ديگری از رسول خدا(ص) كه راوي آن حضرت [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين(ع)]] می‌باشد، به اين صورت است: «أن رسول‌الله(ص) يقول في دعائمه: اللهم اهدني لأحسن الأخلاق إنه لايهدي لأحسنها إلا انت و اصرف عني سيئها[انه] لايصرف سيئها عني الا انت» در مورد مكارم اخلاقي كه از [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين(ع)]] درباره خودشان نقل شده، به روايتي كه از شعبي نقل است، اشاره شده و مضمونش به اين صورت می‌باشد؛ قال اميرالمؤمنين(ع): «انه لايستحيي من الله ان يكون ذنب اعظم من حلمي او عورة لايواريها...» [[طبری مامطیری، علی بن مهدی|مامطيري]] در مورد زهد [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين(ع)]] نيز به داستان‌های تكان دهنده‌ای اشاره نموده است كه فروش شمشير باري تهيه يك لباس يا خريد لباس به كمترين قسمت ممكن و خوراك بسيار اندك و زاهدانه حضرت از آن جمله می‌باشند. | |||
مؤلف وصيت [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] را به فرزندش امام حسن(ع) در آخرين ساعات عمر شريفش را نيز آورده است كه به اين صورت می‌باشد؛ وقتي امام حسن(ع) با مشاهده حال پدر به شدت میگريست، حضرت سئوال فرمود: پسرم چرا گريه میكني؟ امام حسن(ع) پاسخ داد، پدر جان چگونه گريه نكنم؛ در حالى كه تو را در اولين روز آخرت و آخرين روز دنيا میبينم. حضرت جواب دد: پسر چهار چيز از من حفظ كن كه با آن چهار چيز از عمل ضرر نمیكني. امام حسن(ع) عرض كرد آنها چه چيزهایی هستند يا [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] حضرت فرمود: بدان غني‌ترين غنا عقل است و بزرگترين فقر حماقت و وحشتناكترين وحشت عجب و با كرامت‌ترين حسب خوش خلقي. امام حسن(ع) عرض كرد اين چهارتا؛ اما چهارتای ديگررا نيز برایم عطا كن. [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] فرمود: پسرم همواره مواظب دوستي با احمق باش، زيرا كه میخواهد به تو منفعت برساند؛ ولي ضرر میرساند. همچنين مواظب دوستي با دروغگو باش كه چيز دور را به تو نزديك و نزديك را برایت دور جلوه میدهد و نيز مواظبت كن به دوستي با بخيل كه تو را از چيزي كه نياز بدان داري منع میكند؛ اما دوستي با فاجر نيز لازم الاحتراز است كه بدي را برایت به آساني میفروشد. دوري از اسراف و مواظبت بر اين كه در منزل اسرافي نباشد، حضور پابرهنه در نماز عيد فطر، نماز عيد قربان، نماز جمعه، عيادت مريض و تشييع جنازه، دقت در تقسيم بيت المال، نگاه الهي به طلا و نقره و تمتعات دنيوي ودادن پاداش به قاري قرآن از ديگر برنامه‌های زندگی مولي المتقين [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] می‌باشد كه اين عالم شافعي در كتاب خود بدان‌ها اشاره كرده است. یکی از بهترين معرف‌های [[امام على(ع)|علي بن ابى‌طالب(ع)]] خطبه‌ای است كه فرزندش امام مجتبي(ع) بعد از شهادت پدر ايراد نمود. امام حسن(ع) در خطبه خود میفرمايد: «ايها الناس قد فارقكم أمس رجل ما سبقه الاولون بعلم ولا يدركه الآخرون و كان رسول‌الله صلي الله عليه يبعثه و يعطيه الراية ثم لايرجع حتي يفتح‌الله له جبرئيل عن يمينه و ميكائيل عن شماله و ماترك بيضاء ولا صغراء إلّا سبع مئة درهم فضلت عن عطائه و أراد ان يشتري بها خادماً»، از ديگر نمونه‌های زهد، ساده‌زيستي و تحمل مشقت‌های مادي [[امام على(ع)|علي(ع)]] در ماجرای شكايت حضرت زهرا(س) به پدرش از سختي‌های در زندگی، اين كه پيامبر(ص) تسبيحات معروف حضرت زهرا(س) را در همين قضيه به دختر گرامي خود تعليم نمودند. كلمات عبرت آموز بسیاری نيز از حضرت در ذم دنيا و توجه دادن به گذرگاه بودن دنيا وارد شده كه از آن نمونه‌ها وصيت حضرت به پسرش محمد بن حنفيه، سفارش حضرت به جابر بن عبدالله و... می‌باشد. حضرت درباره عزتي كه از طاعت الهي و ذلتي كه در اثر معصيت دامن‌گير انسان می‌شود، میفرمايد: «من اراد عزا بلا عشيرة و هيبة بلا سلطان و غني بلا مال فليخرج من ذل معصية الله الي عز طاعته فانه واجده ذلك كلمه». اوليای الهي از هر فرصتي برای متبنه ساختن اصحاب خود و بلكه تمام مردم دنيا استفاده میكرده‌اند كه اين چنين ماجراهایی در زندگی عيسي بن مريم(ع) و خود پيامبر گرامي اسلام(ص) و ديگر انبياء و اوليای الهي به وفور مشاهده میگردد. [[امام على(ع)|علي(ع)]] نيز به همين صورت از كمترين فرصت‌ها برای نشان دادن ماهيت دنيا و زودگذر بودن آن و همين طور بي‌وفايي آن بهره میبرد كه از آن جمله داستان عبور حضرت از قبرستان و عبور حضرت با اصحابش از مقابل ايوان كسري می‌باشد. [[طبری مامطیری، علی بن مهدی|مامطيري]] در كتابش به خطبه‌های معروف [[امام على(ع)|حضرت امير]](ع)؛ مانند خطبه شقشقيه و خطبه حضرت برای ترغيب به جهاد هنگام رسيدن لشكر معاويه به انبار نيز اشاره‌ای دارد. نامه‌های معروف و تاریخی حضرت نيز مانند نامه‌اش به عمو بن سلمه و توصيه‌اش به مدارا با دهقانان، نامه به محمد بن ابي‌بكر به هنگام ولايتش بر مصر، نامه حضرت به مالك اشتر به هنگام خروج ياغيان بر عليه محمد بن ابي‌بكر، نامه به مردم مصر و اظهار ناراحتي از شهادت مالك اشتر و نامه‌اش به سلمان فارسی. از توصيه‌های طبي حضرت نيز می‌توان به حديثی از ايشان در رابطه با غذا اشاره كرد. حضرت میفرمايد: «من ابتدا غذاءه بالملح أذهب الله عنه سبعين نوعاً من البلاد و من أكل [كل يوم] سمع تمرات لم يرفي جسده شيئاً يكرهه و اللحم ينبت اللحم و التريد طعام العرب و الشفا رجات البطن وترخي الاليتين و لحم البقروء و لنبها شفاء و سمنها دواء والثحم يخرج مقليه من الداء[ و لم ستشف الناس بشيء افضل من السمن و السمك يذيب الجسد و قراءة القرآن و السواك يذهب لبلغم] و لم تستشف النفساء بشيء افضل من للرطب و المرء يسعي بجدّه واليسف يقطع بحدة. و من اراد البقاء و الابقاء فليباكر الغداء و ليقلّ غشيان النساء و ليخفّف الردا»، از ديگر نشانه‌های عظمت [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين(ع)]] جواب پيغمبر(ص) است، به وي هنگامي كه حضرت از حسد قريش و بغضشان به پيغمبر(ص) شكايت كرد و حضرت در جوابش فرمود: «أما ترضي أن تكون اخبي و ان يكون اول اربعة يدخلون الجنبه انا و انت و الحسن و الحسين و ذرارينا خلف ظهورنا و ازواجنا خلف ذرارينا و شيعتنا عن أيماننا و شمائلنا و انك يا علي و شيعتك تردون رواءً و ان اعداك يردون ظماءً» اين روايت از روشن‌ترين ادله حقانيت [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] و شیعیان حضرت و همين طور باطل بودن دشمنانش می‌باشد. از جملات زيبايي كه [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] از جدش [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] نقل كرده اين است كه از حضرت وقتي پرسيدند، بهترين چيزي كه خدا آفريده چيست، حضرت فرمود: كلام. و وقتي پرسيدند بدترين مخلوق خداوند چيست، حضرت باز هم فرمودند: كلام. بعد فرمودند با كلام است كه صورت‌ها سفيد می‌شود، هم چنانكه با كلام صورت‌ها سياه میگردد. [[طبری مامطیری، علی بن مهدی|مامطيري]] به بعضي احاديث نيز اشاره كرده كه هم از [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] نقل شده و هم از اولاد طاهرينش، مانند وصف مؤمن كه هم از حضرت علی(ع) و هم از امام باقر(ع) نقل شده است يا كلام آن حضرت در اصل آدم كه از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] نيز نقل گرديده است. | |||
دادن كنيه ابوتراب به [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] از سوي پيغمبر اكرم(ص) و خبر از شهادت آن حضرت به دست شقي‌ترين مخلوقات خداوند از ديگر نكات مورد توجه مؤلف است. او در بخش | دادن كنيه ابوتراب به [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]] از سوي پيغمبر اكرم(ص) و خبر از شهادت آن حضرت به دست شقي‌ترين مخلوقات خداوند از ديگر نكات مورد توجه مؤلف است. او در بخش ديگری از كتابش نيز به چند كلمه قصار و حكمت‌آميز از ايشان اشاره كرده كه از آن جمله‌اند: «من اكثر النظر في العواقب لم يشجع»، «البشر من البر من بخل بدنياه جمع لغيره. خير مالك ما انمنا و خير منه ما وقاك»، «من بخل بدينه عظم ربحه»، «من احب العافية رزق السلامة»، «اتق الظلم، فان الحكم عدل»، «مخالطة الاحمق خطر، و مفارقة ظفر»، «لايتخذ لئيماً خليلاً ما وجدت اليه سبيلا» و «اذ ازالت الدولة يدت العورة». از ديگر توصيه‌های حضرت كه مؤلف بدان‌ها پرداخته، می‌توان توصيه به عدم زياده‌روي در زهد، توصيه به دست كردن انگشتر عقيق سرخ، توصيه به عدم فخر فروشي و توصيه به مواظبت از ظلم اشاره كرد. حضرت برای اثبات حقانيت خود همواره يادآور روز غدير خم و سفارشات پيغمبر(ص) به ولايت و وصايتش بوده است كه مواردي از اين تذكرات مورد توجه [[طبری مامطیری، علی بن مهدی|مامطيري]] واقع گرديده است. او در آخرين بخش‌های كتابش به خطبه متقين، قضيه نفرين سعد بن ابي وقاص به دشنام دهنده به [[علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین(ع)]]، خطبه حضرت در صفين، آماده شدن هر شبه حضرت برای سفر آخرت و فرمايشات حضرت به هنگام مشاهده كشته‌های جنگ جمل اشاره كرده است. آخرين قسمت كتاب نزهة الابصار و محاسن الآثار بيان ماجرای مبارزه مالك اشتر و ابن الزبير است. | ||
== فهرست‌ها== | == فهرست‌ها== | ||
فهرست آيات | فهرست آيات قرآنی، فهرست احاديث و آثار، فهرست اشعار، فهرست اعلام، فهرست اماكن و ازمنه، فهرست كتب، فهرست محتويات كتاب و مصادر تحقيق فهرست‌هایی هستند كه در آخر كتاب بيان شده‌اند. | ||
سابقه تحقيق: [[محمودی، محمدباقر|مرحوم علامه محمدباقرمحمودی]]، تحقيق كتاب را بر عهده داشته است. | |||
==پانویس == | |||
<references/> | |||
{{کتاب سال حوزه}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
| خط ۵۴: | خط ۶۲: | ||
[[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]] | [[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]] | ||
[[رده:حالات فردی]] | [[رده:حالات فردی]] | ||
[[رده:علی | [[رده:امام علی(ع)]] | ||
[[رده:کتاب سال حوزه]] | |||
نسخهٔ ۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۶
| نزهة الأبصار و محاسن الآثار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طبری مامطیری، علی بن مهدی (نویسنده) محمودی، محمدباقر (محقق) |
| ناشر | المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية، المعاونية الثقافية، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-167-000-1 |
| موضوع | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 39/5 /ن4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نزهة الابصار و محاسن الآثار، نوشته ابوالحسن علي بن مهدي الطبري المامطيري در قرن چهارم هجری، به زبان عربی و در موضوع تاريخ و سيره می‌باشد كه بيشترين مطالب آن راجع به مولي الموحدين علي بن ابى‌طالب(ع) می‌باشد. نسب حضرت، زندگی و سيره حضرت و همچنين به مناسبت، خطبه‌ها و بياناتي از ايشان تشكيل دهنده آن مطالب می‌باشند. اين اثر ذي قيمت كه در سال‌های اخير بدان دسترسي حاضر گرديده است، را شايد از دو لحاظ بتوان بي‌نظير و اعجاب انگيز دانست اول آن كه نویسنده آن يك عالم سني مذهب شافعي اشعري است كه چنين اقدامي گرانسنگ درباره امام اول شیعیان جای بسي تامل دارد. دوم اين كه خود مطالب غالباً ً موضوعاتی هستند كه قبلا در جايي به اين صورت نقل و گردآوری نشده‌اند و اين كتاب در نوع خود مهم، بي نظير و ارزشمند می‌باشد.
ساختار
مامطيري كتاب خود را به مثابه يك زندگى‌نامه تنظيم كرده است، به اين صورت كه ابتدا راجع به چند صفت بارز آن حضرت مانند جود و شجاعت سخن گفته بعد نسب و حسب و اولاد ايشان را مورد بررسی قرار داده است. اين اثر كامل در همين رابطه به بيان اولاد عبدالمطلب و ولادت پيامبر اكرم(ص) نيز اشاره كرده، بعد به بيان نكات بارز زندگی حضرت علی(ع) كه بعضاً همراه با اشاراتي به سخنان و فرمايشات گهربارشان نيز هست پرداخته است. نامه‌هایی از آن حضرت به افراد گوناگون و نگاهي به مدائح و ذكر فضائل ايشان از سوي ديگران بخش ديگری از مطالب كتاب را تشكيل داده است.
گزارش محتوا
ابوالحسن مامطيري مطالب كتابش را در ضمن مقدمه‌ای آغاز میكند كه در آن مقدمه هدف خود را بيان فضائل و مناقب اهل‌بيت رسول‌الله(ص) معرفي میكند كه ابتدا آن با ذكر اخبار سيد المسملين و يعسوب المؤمنين علي بن ابى‌طالب(ع) می‌باشد.
بعد از علم حضرت راجع به قضاوت میگويد و اين كه خداوند علم بي‌نظير و خدشه ناپذير او را در قضاوت و داوري در اثر دعای رسول اكرم(ص) به هنگام اعزامش به قضاوت در ميان قومي عطا فرموده است.[۱] او در همين زمينه به ذكر چند مصداق تاریخی نيز از قضاوت‌های امیرالمؤمنین(ع) پرداخته است. جود حضرت هم ديگر نكته‌ای است كه مؤلف در همان ابتدای كتاب مورد توجه قرار داده است،[۲] او برای اين مطلب به اشعاري نيز استناد كرده است.[۳]
حضرت علی(ع) از نگاه ابن عباس و ديگران[۴] مطلب بعدي كتاب است كه در ادامه وارد نسب‌شناسی حضرت از آباء و اجدادش و قوم قبيله‌اش شده و اسماعيل پسر حضرت ابراهيم را به عنوان جدّ آن حضرت مشخص نموده است.[۵] سيادت عبدالمطلب به اهل مكّه از ديگر نكات بارز در اين قسمت كتاب است كه توضيحات مورد توجهي را در اين زمينه ارائه كرده است، از آن جمله به ممانعت وي از شرب خمر و فجور می‌توان اشاره كرد. ولادت پيامبر(ص)،[۶] انتخاب حليمه سعديه به عنوان دايه برای آن حضرت[۷] و خبر دادن اشخاص مختلفي از نبوّت سيدالمرسلين از مطالبی هستند كه مؤلف در مورد آن حضرت ارائه نموده است. عقيل بن ابى‌طالب و جعفر بن ابى‌طالب و فضائل و مناقب اين دو برادر حضرت علی(ع) و ذكر سي و سه فرزند حضرت اعم از دختر و پسر ديگر مبحث مورد توجه مامطيري می‌باشد. او بلافاصله وارد بيان حديثی از امیرالمؤمنین(ع) می‌شود كه خطاب به كميل بن زياد بيان نموده‌اند، كميل میگويد روزي امیرالمؤمنین(ع) دستم را گرفته و به ناحيه‌ای به نام جبّانه برد وقتي به صحرا رسيديم، حضرت به من فرمود: يا كميل ان هذه القلوب ادعيه فخيرها أوعاها احفظ عنّي، اقول، الناس ثلاثه: علام رباني و متعلم علي سيبل النجاة...[۸]اين روايت یکی از مشهورترين روايات است كه قدري مفصّل می‌باشد و ما به ذكر همين مقدار اكتفا میكنيم. بيان حكمت‌هایی به صورت شعر و نثر از حضرت و سفارشات ايشان خطاب به مردم در امورد ديني شان و نامه‌های رد و بدل شده، ميان حضرت(ع) و معاوية بن ابي‌سفيان مطالب بعدي هستند كه مامطيري بر يكايك آنها پرداخته است. وي روايات زيادي را در ادامه بيان كرده است كه ما به چند مورد آنها اشاره میكنيم. حضرت در روايتي اشدّ ما خلق الله را هم معرفي كرده‌اند كه روايت به اين صورت می‌باشد: «اشدّ خلق الله عشرة الجبال و الحديد ينحت الجبال والنار تذيب الحديد و الماء يطقي النار والسحاب يحمل الماء و الرحي تقطع السحاب و الرجل يستر من الريح فيمضي لحاجته و السكر يذهب بعقل الرجل و النوم يبطل السكر والهم يذهب بالنوم فأشد خلق الله الهمّ». حضرت در مورد معروف نيز میفرمايد: «المعروف حصن من الحصون و كنز من الكنوز فلا يمنعك كفر من كفر فقط يشكر عليه من ليم يستمتع...» مؤلف در مورد معروف روايات ديگری از جعفر، عباس، عمر، رسول‌الله(ص) و امام صادق(ع) نيز نقل كرده است. روايت ديگری از رسول خدا(ص) كه راوي آن حضرت اميرالمؤمنين(ع) می‌باشد، به اين صورت است: «أن رسول‌الله(ص) يقول في دعائمه: اللهم اهدني لأحسن الأخلاق إنه لايهدي لأحسنها إلا انت و اصرف عني سيئها[انه] لايصرف سيئها عني الا انت» در مورد مكارم اخلاقي كه از اميرالمؤمنين(ع) درباره خودشان نقل شده، به روايتي كه از شعبي نقل است، اشاره شده و مضمونش به اين صورت می‌باشد؛ قال اميرالمؤمنين(ع): «انه لايستحيي من الله ان يكون ذنب اعظم من حلمي او عورة لايواريها...» مامطيري در مورد زهد اميرالمؤمنين(ع) نيز به داستان‌های تكان دهنده‌ای اشاره نموده است كه فروش شمشير باري تهيه يك لباس يا خريد لباس به كمترين قسمت ممكن و خوراك بسيار اندك و زاهدانه حضرت از آن جمله می‌باشند.
مؤلف وصيت حضرت علی(ع) را به فرزندش امام حسن(ع) در آخرين ساعات عمر شريفش را نيز آورده است كه به اين صورت می‌باشد؛ وقتي امام حسن(ع) با مشاهده حال پدر به شدت میگريست، حضرت سئوال فرمود: پسرم چرا گريه میكني؟ امام حسن(ع) پاسخ داد، پدر جان چگونه گريه نكنم؛ در حالى كه تو را در اولين روز آخرت و آخرين روز دنيا میبينم. حضرت جواب دد: پسر چهار چيز از من حفظ كن كه با آن چهار چيز از عمل ضرر نمیكني. امام حسن(ع) عرض كرد آنها چه چيزهایی هستند يا امیرالمؤمنین(ع) حضرت فرمود: بدان غني‌ترين غنا عقل است و بزرگترين فقر حماقت و وحشتناكترين وحشت عجب و با كرامت‌ترين حسب خوش خلقي. امام حسن(ع) عرض كرد اين چهارتا؛ اما چهارتای ديگررا نيز برایم عطا كن. حضرت علی(ع) فرمود: پسرم همواره مواظب دوستي با احمق باش، زيرا كه میخواهد به تو منفعت برساند؛ ولي ضرر میرساند. همچنين مواظب دوستي با دروغگو باش كه چيز دور را به تو نزديك و نزديك را برایت دور جلوه میدهد و نيز مواظبت كن به دوستي با بخيل كه تو را از چيزي كه نياز بدان داري منع میكند؛ اما دوستي با فاجر نيز لازم الاحتراز است كه بدي را برایت به آساني میفروشد. دوري از اسراف و مواظبت بر اين كه در منزل اسرافي نباشد، حضور پابرهنه در نماز عيد فطر، نماز عيد قربان، نماز جمعه، عيادت مريض و تشييع جنازه، دقت در تقسيم بيت المال، نگاه الهي به طلا و نقره و تمتعات دنيوي ودادن پاداش به قاري قرآن از ديگر برنامه‌های زندگی مولي المتقين امیرالمؤمنین(ع) می‌باشد كه اين عالم شافعي در كتاب خود بدان‌ها اشاره كرده است. یکی از بهترين معرف‌های علي بن ابى‌طالب(ع) خطبه‌ای است كه فرزندش امام مجتبي(ع) بعد از شهادت پدر ايراد نمود. امام حسن(ع) در خطبه خود میفرمايد: «ايها الناس قد فارقكم أمس رجل ما سبقه الاولون بعلم ولا يدركه الآخرون و كان رسول‌الله صلي الله عليه يبعثه و يعطيه الراية ثم لايرجع حتي يفتح‌الله له جبرئيل عن يمينه و ميكائيل عن شماله و ماترك بيضاء ولا صغراء إلّا سبع مئة درهم فضلت عن عطائه و أراد ان يشتري بها خادماً»، از ديگر نمونه‌های زهد، ساده‌زيستي و تحمل مشقت‌های مادي علي(ع) در ماجرای شكايت حضرت زهرا(س) به پدرش از سختي‌های در زندگی، اين كه پيامبر(ص) تسبيحات معروف حضرت زهرا(س) را در همين قضيه به دختر گرامي خود تعليم نمودند. كلمات عبرت آموز بسیاری نيز از حضرت در ذم دنيا و توجه دادن به گذرگاه بودن دنيا وارد شده كه از آن نمونه‌ها وصيت حضرت به پسرش محمد بن حنفيه، سفارش حضرت به جابر بن عبدالله و... می‌باشد. حضرت درباره عزتي كه از طاعت الهي و ذلتي كه در اثر معصيت دامن‌گير انسان می‌شود، میفرمايد: «من اراد عزا بلا عشيرة و هيبة بلا سلطان و غني بلا مال فليخرج من ذل معصية الله الي عز طاعته فانه واجده ذلك كلمه». اوليای الهي از هر فرصتي برای متبنه ساختن اصحاب خود و بلكه تمام مردم دنيا استفاده میكرده‌اند كه اين چنين ماجراهایی در زندگی عيسي بن مريم(ع) و خود پيامبر گرامي اسلام(ص) و ديگر انبياء و اوليای الهي به وفور مشاهده میگردد. علي(ع) نيز به همين صورت از كمترين فرصت‌ها برای نشان دادن ماهيت دنيا و زودگذر بودن آن و همين طور بي‌وفايي آن بهره میبرد كه از آن جمله داستان عبور حضرت از قبرستان و عبور حضرت با اصحابش از مقابل ايوان كسري می‌باشد. مامطيري در كتابش به خطبه‌های معروف حضرت امير(ع)؛ مانند خطبه شقشقيه و خطبه حضرت برای ترغيب به جهاد هنگام رسيدن لشكر معاويه به انبار نيز اشاره‌ای دارد. نامه‌های معروف و تاریخی حضرت نيز مانند نامه‌اش به عمو بن سلمه و توصيه‌اش به مدارا با دهقانان، نامه به محمد بن ابي‌بكر به هنگام ولايتش بر مصر، نامه حضرت به مالك اشتر به هنگام خروج ياغيان بر عليه محمد بن ابي‌بكر، نامه به مردم مصر و اظهار ناراحتي از شهادت مالك اشتر و نامه‌اش به سلمان فارسی. از توصيه‌های طبي حضرت نيز می‌توان به حديثی از ايشان در رابطه با غذا اشاره كرد. حضرت میفرمايد: «من ابتدا غذاءه بالملح أذهب الله عنه سبعين نوعاً من البلاد و من أكل [كل يوم] سمع تمرات لم يرفي جسده شيئاً يكرهه و اللحم ينبت اللحم و التريد طعام العرب و الشفا رجات البطن وترخي الاليتين و لحم البقروء و لنبها شفاء و سمنها دواء والثحم يخرج مقليه من الداء[ و لم ستشف الناس بشيء افضل من السمن و السمك يذيب الجسد و قراءة القرآن و السواك يذهب لبلغم] و لم تستشف النفساء بشيء افضل من للرطب و المرء يسعي بجدّه واليسف يقطع بحدة. و من اراد البقاء و الابقاء فليباكر الغداء و ليقلّ غشيان النساء و ليخفّف الردا»، از ديگر نشانه‌های عظمت اميرالمؤمنين(ع) جواب پيغمبر(ص) است، به وي هنگامي كه حضرت از حسد قريش و بغضشان به پيغمبر(ص) شكايت كرد و حضرت در جوابش فرمود: «أما ترضي أن تكون اخبي و ان يكون اول اربعة يدخلون الجنبه انا و انت و الحسن و الحسين و ذرارينا خلف ظهورنا و ازواجنا خلف ذرارينا و شيعتنا عن أيماننا و شمائلنا و انك يا علي و شيعتك تردون رواءً و ان اعداك يردون ظماءً» اين روايت از روشن‌ترين ادله حقانيت امیرالمؤمنین(ع) و شیعیان حضرت و همين طور باطل بودن دشمنانش می‌باشد. از جملات زيبايي كه امام صادق(ع) از جدش امیرالمؤمنین(ع) نقل كرده اين است كه از حضرت وقتي پرسيدند، بهترين چيزي كه خدا آفريده چيست، حضرت فرمود: كلام. و وقتي پرسيدند بدترين مخلوق خداوند چيست، حضرت باز هم فرمودند: كلام. بعد فرمودند با كلام است كه صورت‌ها سفيد می‌شود، هم چنانكه با كلام صورت‌ها سياه میگردد. مامطيري به بعضي احاديث نيز اشاره كرده كه هم از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده و هم از اولاد طاهرينش، مانند وصف مؤمن كه هم از حضرت علی(ع) و هم از امام باقر(ع) نقل شده است يا كلام آن حضرت در اصل آدم كه از امام صادق(ع) نيز نقل گرديده است.
دادن كنيه ابوتراب به امیرالمؤمنین(ع) از سوي پيغمبر اكرم(ص) و خبر از شهادت آن حضرت به دست شقي‌ترين مخلوقات خداوند از ديگر نكات مورد توجه مؤلف است. او در بخش ديگری از كتابش نيز به چند كلمه قصار و حكمت‌آميز از ايشان اشاره كرده كه از آن جمله‌اند: «من اكثر النظر في العواقب لم يشجع»، «البشر من البر من بخل بدنياه جمع لغيره. خير مالك ما انمنا و خير منه ما وقاك»، «من بخل بدينه عظم ربحه»، «من احب العافية رزق السلامة»، «اتق الظلم، فان الحكم عدل»، «مخالطة الاحمق خطر، و مفارقة ظفر»، «لايتخذ لئيماً خليلاً ما وجدت اليه سبيلا» و «اذ ازالت الدولة يدت العورة». از ديگر توصيه‌های حضرت كه مؤلف بدان‌ها پرداخته، می‌توان توصيه به عدم زياده‌روي در زهد، توصيه به دست كردن انگشتر عقيق سرخ، توصيه به عدم فخر فروشي و توصيه به مواظبت از ظلم اشاره كرد. حضرت برای اثبات حقانيت خود همواره يادآور روز غدير خم و سفارشات پيغمبر(ص) به ولايت و وصايتش بوده است كه مواردي از اين تذكرات مورد توجه مامطيري واقع گرديده است. او در آخرين بخش‌های كتابش به خطبه متقين، قضيه نفرين سعد بن ابي وقاص به دشنام دهنده به امیرالمؤمنین(ع)، خطبه حضرت در صفين، آماده شدن هر شبه حضرت برای سفر آخرت و فرمايشات حضرت به هنگام مشاهده كشته‌های جنگ جمل اشاره كرده است. آخرين قسمت كتاب نزهة الابصار و محاسن الآثار بيان ماجرای مبارزه مالك اشتر و ابن الزبير است.
فهرست‌ها
فهرست آيات قرآنی، فهرست احاديث و آثار، فهرست اشعار، فهرست اعلام، فهرست اماكن و ازمنه، فهرست كتب، فهرست محتويات كتاب و مصادر تحقيق فهرست‌هایی هستند كه در آخر كتاب بيان شده‌اند.
سابقه تحقيق: مرحوم علامه محمدباقرمحمودی، تحقيق كتاب را بر عهده داشته است.