گنجینۀ عرفان: شرح غزل‌های حافظ
| گنجینۀ عرفان: شرح غزل‌های حافظ | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | معین، محمد (نویسنده)
معین، مهدخت (به کوشش) امیر قاسم‌خانی، سهیلا (به کوشش) |
| ناشر | صدای معاصر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 9ـ84ـ6298ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
گنجینۀ عرفان: شرح غزل‌های حافظ تألیف دکتر محمد معین، به کوشش دکتر مهدخت معین و سهیلا امیر قاسم‌خانی؛ در واقع در این کتاب، 256 غزل از غزلیات حافظ که توسط زنده‌یاد دکتر محمد معین شرح شده بود، بازنویسی و تصحیح شده است.
ساختار
کتاب در نه بخش تدوین شده است.
گزارش کتاب
سبک حافظ به مدلول غزلیات بسیار، متعاقب و مکمل سعدی است و نیز طبق اقرار شخص خواجه، سخنش طرز غزل خواجوی کرمانی را به خود گرفته و به قول جامی نیز گفتارش به سبک نزاری قهستانی نزدیک شده و افزون بر این در غزل، از شعرای معاصر مانند کمال خجندی و سلمان ساوجی نیز متأثر شده است؛ ولی هیچ‌گاه خواجه در مقام تقلید توقف ننموده بلکه به سر حد ابتکار رسیده است.
حافظ به مقتضای محیط قرن هشتم و نوع پرورش بزرگان عصر و اقبال عموم به عرفان و تصوف، خود نیز در راه سلوک و تصوف افتاد و حتی در غزلیات چند جا از خویش به کلمۀ «درویش» یاد کرده و خود را در زمرۀ «صوفیان» به شمار آورده است؛ از جمله: دگر ز منزل جانان سفر مکن «درویش» ***** که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس.
«گنجینۀ عرفان» از آثار زنده‌یاد دکتر محمد معین است که در دو جلد طراحی و برنامه‌ریزی شده بود. جلد اول از حرف «آ» تا حرف «دال» و جلد دوم از حرف «ر» تا آخر. جلد اول پاکنویس‌شده در دسترس بود. در حالی که بعداً مکرر در اطراف صفحات و هم در صفحات جداگانه، کوچک و بزرگ، یادداشت‌هایی توسط مؤلف نوشته و به اوراق الصاق شده بود. ضمن اینکه سه غزل از حرف «ر» نیز در انتهای همین جلد موجود بود. این کتاب را زنده‌یاد معین احتمالاً بعد از کتاب «حافظ شیرین سخن» به نگارش درآورده است که حدود هشتاد سال از نگارش آن می‌گذرد. کتاب روی کاغذهای بزرگ خط‌دار دوبرگی به اندازۀ ورق a3 نوشته شده بود. اطراف صفحات و نیز روی ورق‌های کوچک و بزرگ یادداشت‌هایی به‌تدریج نوشته و مشخص شده بود که در کدام قسمت متن اضافه شود. یکی از اهداف استاد معین در تألیف این کتاب، مشخص کردن توالی ابیات به انتخاب خود ایشان بوده است.
ظاهراً ابتدا غزلیات از روی نسخه‌ای نوشته شده و سپس در مواردی ترتیب ابیات توسط مؤلف مشخص شده و از این رو دیده می‌شود که بیت سوم شمارۀ 5 و بیت هفتم شمارۀ 3 و از این قبیل بقیۀ ابیات شماره‌گذاری شده است. در شرح ابیات به ترتیب جدید یعنی ترتیبی که مؤلف انتخاب و شماره‌گذاری کرده، کار شده؛ یعنی بیت سوم متن که شمارۀ 5 دارد در شمارۀ 5 شرح شده و بیت هفتم در شمارۀ 3 که در متن شماره‌گذاری شده، شرح شده است.
در واقع در این کتاب، 256 غزل از غزلیات حافظ که توسط زنده‌یاد دکتر محمد معین شرح شده بود، بازنویسی و تصحیح شده است. این کتاب طبق حروف تهجی اواخر اشعار به 25 بخش تقسیم شده و هر بخش به ترتیب موضوع تنظیم شده و بنابراین به چند بهره منقسم شده است. بعضی از بهره‌ها نیز به چند بند تقسیم شده است؛ مثلاً بخش هشتم (حرف دال) به یازده بهره منقسم گردیده است. برای هر غزل عنوانی طبق موضوع غزل انتخاب شده که این امر در انتظام غزل‌ها و فهم معانی آنها مؤثر است. بعضی از غزلیات با مقدمۀ مختصر که لازم می‌نمود، آغاز شده است. در تنظیم ابیات هر غزل با مراجعه به کهن‌ترین نسخ، روابط معنوی اشعار هم منظور شده است.
از آنجا که مراد نگارنده آن بوده که این کتاب جامع الاطراف باشد، برای اشعار هر غزل بحر و وزن (عروض)، صنایع لفظی و معنوی (بدیع)، لغات، معانی، توضیحات راجع به قوافی و حتی قواعد دستوری نیز ذکر شده و بدیهی است که می‌توان یک یا چند قسمت آن که ذوق خواننده است، مورد استفاده قرار گیرد؛ از این‌رو حتی اشعار عربی از نظر صرف و نحو تجزیه شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات