کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی
| کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رجبی(دوانی)، محمدحسین (نویسنده) |
| ناشر | دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۷ |
| شابک | 2-53-4520-964-978 |
| موضوع | تاریخ کوفه,سیاست و حکومت کوفه,اسلام - تاریخ |
| کد کنگره | DS۷۹/۹/ر۳ک۹ |
کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی تألیف دکتر محمدحسین رجبی(دوانی)؛ در تاریخ اسلامی به ویژه از دیدگاه ما شیعیان، نام کوفه با پیمان شکنی و بی وفایی همراه است؛ به گونه‌ای که هرگاه بخواهند کسانی را به دلیل چنین صفات ناپسندی، تحقیر و سرزنش کنند، آن‌ها را به کوفیان تشبیه می‌کنند. این نکته از سال‌های پیش فکر نویسنده را به خود مشغول داشته بود که این شهر که پایگاه و خاستگاه قیام‌ها، انقلاب‌ها و مهد راویان و دانشمندان برجسته‌ای بوده، چرا چنین سوء شهرت یافته است. از سوی دیگر این سؤال مطرح بود که چرا امیر المؤمنین علی علیه‌السلام در میان شهرهای معتبر آن روز جهان اسلام، کوفه را به عنوان مرکز خلافت برگزید و به رغم ناسازگاری‌ها و بی وفایی‌های مردم آن، باز چشم امید بدان داشت.
ساختار
مطالب کتاب در سه بخش و یک خاتمه ارائه گردیده است:
1- فرایند شکل‌گیری ساختار اجتماعی کوفه:
فتح عراق از آغاز تا سقوط مدائن؛ بنای کوفه؛ جغرافیای تاریخی منطقه کوفه، ترکیب ساکنان کوفه
2- نقش سیاسی و نظامی:
کوفه از آغاز تا مرکزیت خلافت، کوفه مرکز خلافت اسلامی، کوفه در دوران امویان، ظهور خلافت عباسیان در کوفه،
3- نقش معنوی، علمی و فرهنگی:
مساجد مشهور کوفه، مشاهیر صحابه و تابعین در کوفه، کوفه مرکز نشر معارف اسلامی، کوفه و تشیع، نقش کوفه در پیدایش فرقه‌های مذهبی، تأسیس حوزه علمیه‌ی نجف اشرف و پایان حیات علمی کوفه
خاتمه: بررسی نقاط قوت و ضعف کوفیان
معرفی کتاب
در تاریخ اسلامی به ویژه از دیدگاه ماشیعیان، نام کوفه با پیمان شکنی و بی وفایی همراه است؛ به گونه‌ای که هرگاه بخواهند کسانی را به دلیل چنین صفات ناپسندی، تحقیر و سرزنش کنند، آن‌ها را به کوفیان تشبیه می‌کنند. این نکته از سال‌های پیش فکر نویسنده را به خود مشغول داشته بود که این شهر که پایگاه و خاستگاه قیام ها، انقلاب‌ها و مهد راویان و دانشمندان برجسته‌ای بوده، چرا چنین سوء شهرت یافته است. از سوی دیگر این سؤال مطرح بود که چرا امیر المؤمنین علی علیه‌السلام در میان شهرهای معتبر آن روز جهان اسلام، کوفه را به عنوان مرکز خلافت برگزید و به رغم ناسازگاری‌ها و بی وفایی‌های مردم آن، باز چشم امید بدان داشت. آن حضرت حتی پس از رنجش از بی وفایی و عدم تمکین مردم کوفه، در ماه‌های آخر عمر شریف خود و در پی حملات و غارتهای بی سابقه «بسربن ابی ارطاة» سردار سفاک معاویه در قلمرو او، در خطبه‌ای که برای بسیج کوفیان ایراد کرد، فرمود: «...پسر ابوسفیان، اراذل و اشرار را فرا می‌خواند و آن‌ها به او پاسخ می‌دهند، ولی من وقتی شما را که از همه برتر و برگزیده تر هستید، دعوت می‌کنم، سرپیچی می‌کنید، این کار پرهیزگاران نیست». نگاهی به سیره‌ی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به طور آشکار نشان می‌دهد که آن حضرت، برای جلب نظر افراد به اغراق در تمجید روی نمی‌آورد و ملاحظات سیاسی را در برابر مصالح اسلام هیچ می‌انگاشت، و از این رو بود که بسیاری از رجال کوفه از او بریدند و به معاویه پیوستند. پس، اینکه امیرمؤمنان علی علیه‌السلام مردم کوفه را از همه برتر و برگزیده تر می‌داند مسلما اغراق نبوده و علتی داشته است. کوتاهی مردم کوفه در یاری آن حضرت تا بدان جا رسید که به کلی از آن‌ها قطع امید کرد و در آخر فرمود:«خدایا من از آن‌ها ملولم و آن‌ها هم از من ملامت یافته‌اند. من از آن‌ها آزرده شده ام و آن‌ها نیز از من خسته شده‌اند. به جای آن‌ها افراد بهتری به من بده و به جای من هم کسی را به آن‌ها بده که برایشان بهتر از من باشد. خدایا دل‌های آن را مانند نمک در آب ذوب کن».
پس از روی کار آمدن یزید بن معاویه، وقتی امام حسین علیه‌السلام از بیعت با او خودداری کرد و تصمیم به مقابله با وی گرفت در تمام عالم اسلام، کوفه را به منظور برپایی قیام، مناسب دانست و به دعوت مردم آن پاسخ مثبت داد. جای تأمل است امام حسین علیه‌السلام که خود در کنار پدر و در خدمت او و نیز در خلافت کوتاه برادر عالیقدرش امام حسن مجتبی علیه‌السلام، شاهد بی وفایی و سست عنصری کوفیان بود، چرا به دعوت آن‌ها پاسخ داد و به آن‌ها روی آورد و با پیان شکنی و بی وفایی مردم کوفه بزرگ‌ترین فاجعه‌ی تاریخ اسلام،بلکه بشریت رخ نمود.
زید شهید، فرزند امام زین‌العابدین علیه‌السلام نیز با آگاهی از سابقه‌ی کوفیان در یاری نکردن اجدادش، خطاب به عده‌ای از کوفیان که از می‌خواستند قیام کند، گفت: از آن بیم دارم که از یاری من دست بردارید و مرا به دشمن تسلیم کنید، همان گونه که با پدر و جدم چنین کردید». با این حال پس از بیعت چشمگیر آن‌ها، دست به قیام زد، ولی همان تجربه تکرار شد و جسد زید را پس از اینکه چهار سال در کوفه بالای دار ماند، سوزاندند و خاکسترش را به آن فرات دادند. هم چنین پس از قیام زید تا اواسط دوران عباسیان، که شهر کوفه هنوز رونقی داشت، بارها سادات انقلابی در آن شهر به قیام دست زدند، اما هیچ یک از آن‌ها به علت پیمان شکنی کوفیان به ثمر ننشست.
توجه به موارد مذکور، نویسنده را بر آن داشت تا کوفه و نقش آن در قرون اولیه تاریخ اسلام، در سیاست و اعتقاد و تفکر مسلمانان را موضوع تحقیق خود قرار دهد. در این راستا با مراجعه همه جانبه به منابع معتبر شیعه و سنی و به بحث و فحص پیرامون آن‌ها، این نوشته فراهم آمده است. محتوای این کتاب علل و انگیزه‌ی توجه مردان سرشناس اسلام به ویژه رجال اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام را به کوفه، روشن و مدلل می‌سازد و نشان می‌دهد که هرچند اهل کوفه، پیمان شکن و بی وفا و سست عنصر بودند و با این صفات و خصوصیات، ضربات جبران ناپذیری بر پیکر اسلام وارد کرده‌اند، اما از سوی دیگر همین مردم، با ایمان ترین، با سابقه ترین، شجاع ترین، و در یک کلام، زبده و سرآمد مسلمانان آن روز بوده‌اند.
در واقع اگر کوفیان با موقعیت خاص و تعیین کننده‌ی خود در راه اصلاح و اسلام گام بر می‌داشتند، آثار سرنوشت سازی در عالم اسلام برجای می‌نهادند. از سوی دیگر هم می‌بینیم کجروی‌ها و انحرافاتی که از این مردم پدید آمد، تاریخ ساز شد؛ به گونه‌ای که اثرات آن تا دوره‌های بعد هم باقی ماند.
در این نوشتار کوشش شده است که نقش کوفه از لحاظ سیاسی دینی و فکری و تأثیرات آن بر تاریخ اسلام بررسی و شناسانده شود.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران