کلید گنج مقصود: بررسی و تحلیل نیایش در شعر معاصر
| کلید گنج مقصود | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تهمتن، نسرین (نویسنده) |
| ناشر | دفتر عقل |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 5ـ79ـ5563ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
کلید گنج مقصود: بررسی و تحلیل نیایش در شعر معاصر تألیف نسرین تهمتن؛ در این کتاب، نویسنده کوشیده است با تکیه بر آثار پانزده شاعر معاصر، نیایش‌های آنها را بررسی و تحلیل کند.
ساختار
کتاب در دو بخش به چاپ رسیده است.
گزارش کتاب
نیایش و دعا از دیرباز در فرهنگ ایران تأثیر چشمگیر داشته است. زبان فارسی که مهم‌ترین گنجینۀ این فرهنگ و تمدن است، به‌خوبی این اعتقاد را در آثار منظوم و منثور بیان کرده و مسئلۀ ارتباط با مبدأ عالم هستی و نیایش، بخش مهمی از اشعار شاعران را به خود اختصاص داده است.
مناجات تجلی‌گاه امیدها و آرزوهای دور و دراز نیایشگر است و شخصیت واقعی او را جلوه‌گر می‌کند و آن‌گاه که در قالب شعر بیان می‌شود، خیال خواننده را برمی‌انگیزد و او را با احساس و عاطفۀ شاعر همراه می‌کند. نیایش‌های شاعران افزون بر تأثیر روحانی که بر جان آدمی دارد، درس خداشناسی، خداجویی و اخلاق را القا می‌کند. بنابراین پژوهش در نیایش‌های منظوم، خواننده را با اعتقاد دینی، احساس و جهان‌بینی شاعران نیایشگر آشنا می‌کند. از سوی دیگر نیایش‌های شاعران، آگاهی‌های ما را از تجربۀ آنها در فضای روحانی و معنوی راز و نیاز با پروردگار وسعت می‌بخشد.
اغلب آثار شاعران سنتی فارسی‌زبان با نیایش و ستایش پروردگار آغاز می‌شود و با سپاسگزاری و مناجات به فرجام می‌رسد؛ حتی در اخلاق پهلوانی، همۀ پهلوانان شاهنامه با ستایش و راز و نیاز کلام را آغاز می‌کنند. در دورۀ انقلاب اسلامی با اوج‌گرفتن باورهای مذهبی، مضامین دینی مانند دعا و رازونیاز با معبود الهی قوت می‌گیرد. این موج جدید در دوران جنگ به مدد دو عنصر عشق و حماسه مواج‌تر می‌شود و بسیاری از شاعران با تکیه بر مذهب، شعر آیینی دورۀ معاصر را پررنگ‌تر می‌کنند. مشفق کاشانی، قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی، سلمان هراتی، سیدعلی موسوی گرمارودی، نصرالله مردانی، علیرضا قزوه، طاهره صفارزاده و بسیاری دیگر در این دوره با رویکرد بر مفاهیم دینی و اسلامی سبب رونق شعر آیینی شده‌اند. با وجود این به نظر می‌رسد برخی شاعران چون فریدون مشیری، سیمین بهبهانی، هوشنگ ابتهاج و حمید مصدق با کناره‌گیری از چنین رویکردی، توانستند در جهت‌دهی به شعر معاصر و آفرینش اشعار تأثیرگذار نظر گروهی از مخاطبان را جلب کنند.
در این کتاب، نویسنده کوشیده است با تکیه بر آثار پانزده شاعر معاصر، نیایش‌های آنها را بررسی و تحلیل کند. به دلیل کثرت شاعرانی که می‌توانستند مشمول این موضوع شوند، برای نقد و تحلیل بهتر نیایش‌های پانزده شاعر بررسی شده است. نیایش‌ها بر اساس قالب، از نظر صورت و محتوا تجزیه و تحلیل شده‌اند.
بیشتر نیایش‌های این شاعران در قالب‌های سنتی و برخی در قالب‌های نیمایی سروده شده‌اند. نیایش‌های پروین اعتصامی، محمدتقی بهار، جلال‌الدین همایی، محمدحسین شهریار، مشفق کاشانی، فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی و علیرضا قزوه بیشتر در قالب‌های سنتی قصیده، غزل، مثنوی، مسمط، رباعی و دوبیتی است. نیایش‌های سهراب سپهری و فریدون مشیری در قالب نیمایی سروده شده‌اند؛ اما قیصر امین‌پور هم یک منظومۀ نیایشی در قالب نیمایی دارد. اما سیدعلی موسوی گرمارودی و سلمان هراتی در هر دو گروه قرار می‌گیرند. همچنین طاهره صفارزاده با وجود اینکه در مضامین مذهبی عرفانی اشعار زیادی دارد، به موضوع مناجات نپرداخته است.
مهم‌ترین ابعادی که این پژوهش به آنها می‌پردازد، عبارت‌اند از: نیایش و نقش آن زندگی، ساختار و محتوای نیایش، نوع ادبی مناجات و انواع شعر، پیشینۀ مناجات در ادب فارسی، تحلیل ساختاری و محتوایی مناجات در شعر معاصر، مقایسۀ مضامین و زمینه‌های روحی مناجات‌های شاعران.
بر این اساس در بخش نخست کتاب طی دو فصل به نیایش و ابعاد آن در زندگی و ساختار و محتوای نیایش پرداخته شده است. اما در بخش دوم مناجات‌های منظوم فارسی معاصر بررسی و تحلیل شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات