کلام در کلام مولوی: درباره اندیشه‌های کلامی جلال‌الدین محمد
| کلام در کلام مولوی: دربارۀ اندیشه‌های کلامی جلال‌الدین محمد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مشیدی، جلیل (نویسنده) |
| ناشر | دانشگاه اراک |
| مکان نشر | اراک |
| سال نشر | 1382 |
| چاپ | دوم |
| موضوع | مولوی، جلال‌الدین‌محمدبن‌محمد، ۶۰۴ - ۶۷۲ق. -- نقد و تفسیر.,شعر فارسی, -- تاریخ و نقد, -- قرن ۷ق. |
| کد کنگره | PIR۵۳۰۵/م۵ک۸ |
کلام در کلام مولوی: دربارۀ اندیشه‌های کلامی جلال‌الدین محمد تألیف دکتر جلیل مشیدی، این کتاب، در یک مقدمه و پنج فصل، اندیشه‌های کلامی و عقاید دینی مولانا را از کتاب مثنوی و دیگر آثارش استخراج نموده و از زوایای مختلف مورد تحقیق و بررسی قرار داده است. به نظر نگارنده، مولانا با آنکه مباحث کلامی و فلسفی کلاسیک را باعث تشویش نفس مطمئنّه می‌داند؛ اما در آثار خود به جز مباحث اخلاق، عرفان، فقه، حدیث و داستان‌های تاریخی و دینی، بسیاری از مسائل فلسفی و کلامی را نیز جای داده است. اما این مسائل را بیشتر به صورت پراکنده و گاه متناقض و غالبا به خاطر اثبات و تحقق بخشیدن به معانی عرفانی مطرح کرده است. لذا وی ترتیب و نظم بخشی به این مسائل پراکنده و به ظاهر متناقض را مهم و کاری درخور توجه دانسته و نسبت به انجام آن مبادرت ورزیده است.
نگارنده که خود آشنا به علم کلام و استاد برجستۀ دانشگاه است، اندیشه‌های کلامی مولانا را به صورت سنتی و معمول این علم به پنج مقوله کلی: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد تقسیم کرده و آنگاه جزئیات و زیر مجموعه مربوط به هر یک را در ذیل آن مباحث کلی آورده است.
شیوۀ کار بدین ترتیب است که ابتدا، به عنوان فتح باب، توضیحی دربارۀ هر بحث کلامی ارائه داده و آرای کلامی متکلّمان فرقه‌های اسلامی را نیز به مناسبت مطرح کرده است و سپس آرای مولانا را بیان و موارد توارد و تشابه یا افتراق سخن او را با دیگر متکلمان مشخص نموده است. گاهی هم مولانا نظری دارد که با هیچ یک از فرقه‌ها مربوط نیست، بلکه نظر شخصی خود او است و مؤلف به آن‌ها هم اشاره کرده است. وی همچنین می‌نویسد که مولانا گاهی چنان مسائل کلامی را با اندیشه‌های عرفانی پیوند داده است که جز با غور اندیشه نمی‌توان حقیقت آن را دریافت. در این گونه موارد، از سر ضرورت، بحث‌های عرفانی را هم مطرح نموده است.
مقدمه، دربارۀ بیان روش مولوی در طرح مباحث کلامی است.
در فصل نخست. مباحث توحید ذکر شده و مراتب توحید، مانند توحید در ذات، توحید در صفات؛ توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت، توحید در حاکمیت. و توحید در طاعت و عبادت مورد بررسی قرارگرفته و در ادامه به مسأله صفات کمالی و صفات سلبی و صفات خبری پرداخته است. فصل دوم، به مباحث عدل اختصاص دارد و در ذیل آن مسائل حسن و قبح عقلی و شرعی، تفضّل، پاداش تکلیف مالایطاق، جبر و اختیار و قضا و قدر تحلیل و بررسی شده است. فصل‌سوم، درباره نبوّت است و در آن از عصمت انبیا، علم انبیا، معجزات و کرامات و خوارق عادات انبیا سخن گفته است. در فصل چهارم، از امامت بحث کرده و در آن از جمله: اشارۀ مولوی به ظهور موعود، پیوند اندیشه مولوی با ریشه مذهب خواص شیعه و مناقب اهل‌بیت از دیدگاه او مطرح شده است. فصل پنجم با موضوع معاد است و در آن مباحثی چون: معاد، شفاعت، توبه، احباط و تکفیر و موضوعات دیگر آمده است.
برای فهم بهتر مباحث، فهرست تفصیلی مطالب در آغاز کتاب و فهرست‌های آیات و روایات منابع و مآخذ عربی و فارسی در پایان تنظیم و درج شده است.[۱]
پانويس
- ↑ ر.ک: عالمی، محمدعلم، ص241-242
منابع مقاله
عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.