کشف الأسرار عن حکم الطيور و الأزهار: رازگشایی از حکمت‌های پرندگان و گل‌ها
| رازگشایی از حکمت‌های پرندگان و گل‌ها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن غانم، عبدالسلام بن احمد (نویسنده)
ایمانی، بهروز (محقق) نوری، یوسف بن محمد بن ابراهیم (مترجم) |
| ناشر | سنگلج قلم |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1402 |
| شابک | 4ـ1ـ90468ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
کشف الأسرار عن حکم الطيور و الأزهار: رازگشایی از حکمت‌های پرندگان و گل‌ها تألیف عزالدین عبدالسلام بن احمد بن غانم مقدسی (حدود 628 ـ 676ق)، ترجمه یوسف بن محمد بن ابراهیم نوری(سده8 قمری)، با پژوهش بهروز ایمانی؛ این کتاب تصنیف ابن‌غانم مقدسی دانشور پرآوازۀ عرب در سدۀ هفتم قمری است. این اثر از گونۀ ادبیات رمزی ادبیات رمزی/ لسان حال به شمار می‌رود.
گزارش کتاب
ادبیات رمزی/ زبان حال در فرهنگ اسلامی از تاریخ و پیشینه‌ای کهن برخوردار است که روایی آن تقریباً از سدۀ سوم قمری آغاز شده و در سیران و جریان خود جلوه‌های درخشانی داشته است. بزرگانی چون ابن‌سینا، احمد غزالی، سهروردی، نجم‌الدین رازی، عطار، سنایی، ابن‌غانم مقدسی و ... مسائل و مطالب عالیۀ حکمی و عرفانی را در این قالب بیان کرده‌اند و شاهکارهای ادبیات رمزی و تمثیلی را در جهان اسلامی ـ ایرانی رقم زده‌اند. آثاری با عنوان «رسالة الطیر» شناخته‌شده‌ترین جلوه‌های این ادبیات رمزی است؛ همچنین «رسالة الطیر» ابن‌سینا، احمد غزالی، سهروردی، نجم رازی و ... .
ابن‌غانم مقدسی در حدود سال 628 قمری در بیت‌المقدس تولد یافت. در مبادی احوال، قرآن آموخت و آن‌گاه به فراگیری دانش‌های زمان خود پرداخت. پس از مدتی زادگاه خود را به قصد مصر ترک کرد و در قاهره رحل اقامت افکند و در آنجا نیز مجالس وعظ و خطابه برگزار کرد و مورد احترام عوام و خواص بود. او تا سرانجام عمر در قاهره زیست و در همان جا از پرتگاهی افتاد و به سال 678 قمری درگذشت. او دارای آثار پرشماری است که هر کدام مترتب بر فواید متنوعی هستند؛ از جمله تفلیس ابلیس، حلل الرموز و مفاتیح الکنوز، تلخیص العبارة فی نحو اهل الاشارة، الشجرة فی الوعظ، دیوان، کشف الاسرار عن حکم الطیور والازهار و .... .
یکی از شگردهای شگفت ابن‌غانم در تبیین مفاهیم و مسائل حکمی و معرفتی، استفاده از رمز و تمثیل و به تعبیر خود او «لسان الحال» است و تألیف و تصنیف کتاب‌ها و رسالاتی چون «کشف الاسرار»، «تفلیس ابلیس»، «شجرة الکون» و .... نمونه‌ها و نمودارهایی از این شگرد بیان است. او در دیباچۀ این کتاب، انگیزه‌اش از تألیف و تصنیف را چنین بیان می‌کند که چون به دیدۀ تحقیق در مخلوقات نگریسته، همه را به وجود خالق خود مقر و گویا دیده است و با توجه به این نکته، چون تتبع اشارات و استقرای عبارات مخلوقات نموده، دریافته است که جمیع آفریده‌ها گویایند به زبان حال یا به زبان قال .... بنابراین این کتاب را به قصد موعظۀ اهل اعتبار و تذکرۀ صاحبان استبصار در قلم آورده و گزارش کرده است اشاراتی را که استفاده کرده از حیوانات به رمز و از جمادات به غمز و خطاباتی که شکوفه‌ها به زبان حال و اشجار از سکون و ارتحال خویش ادا می‌نمودند.
مقدسی این کتاب را با ایراد یک درآمد، در سه بخش مرتب کرده است:
1. اشارات ازهار: ورد، مرسین، بان، نرجس، نیلوفر، بنفسج، منثور، یاسمین، ریحان، اقحوان، خزامی، شقیق، سحاب.
2. اشارات طیور: هزار، باز، حمامة، خطاف، یوم، طاووس، درّة، خفاش، دیک، بط، نحلة، شمع، فراش، جواب شمع به فراش، نار، غراب، هدهد.
3. اشاره حیوانات: کلب، جمل، فرس، فهد، دودة القز، عنکبوت، نملة، عنقا.
هر کدام از این گل‌ها، پرندگان، جانوران و پدیده‌ها با توجه به ویژگی‌هایی که دارند، با خوی‌ها و صفات متلون و مختلف‌اند.
ابن‌غانم این کتاب را به جواهر سجع آراسته و آن را به تصویرها و نقش‌های بدیع مزین کرده است. استناد به آیات و احادیث و استفاده از اشعار که بیشتر سرودۀ خود اوست و امثال، از شاخصه‌های نثرنگاری این کتاب به شمار می‌آید.
دربارۀ یوسف نوری، مترجم این کتاب آگاهی خاصی در دست نیست؛ جز اینکه از دانشوران سدۀ هشتم قمری است و پس از بازگشت از سفر حجاز، چون به قبة الاسلام مصر رسیده، آوازۀ کرامت فخرالدین چلبی عیسی بگ بن محمد بن آیدین امیر دانش‌پرور سلسلۀ بنی‌آیدین در آناطولی غربی را شنیده و رو به سوی روم آورده و به حضور او راه یافته و لباس کتاب ابن‌غانم را به اشارت او به خلعت فارسی مبدل کرده است تا طوایل دیگر جز اعراب نیز از عواید فواید آن محروم نمانند. او با حفظ ساختار بلاغی و چارچوب معنایی ابن‌غانم در پردازش کشف‌الاسرار، به قدر وسع در تهذیب کلام با شواهد آن معانی کوشیده و نثری آراسته به انواع نقوش بدیعی و تصویرهای بلاغی ساخته و پرداخته است. همچنین به جای ابیات تازی در پایان هر بند از اشارات کتاب، سروده‌های پارسی آورده که بیشتر این اشعار سرودۀ خود مترجم و گاه از شاعران دیگر است.
یگانۀ دست‌نویس این اثر در مجموعۀ شمارۀ 1630 کتابخانۀ ولی‌الدین افندی استانبول به خط نسخ تحریر شده است و تصحیح از روی همان نسخه انجام گرفته است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات