کشف أسرار الباطنیة و أخبار القرامطة
| کشف أسرار الباطنیة و أخبار القرامطة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حمادی، محمد بن مالک (نويسنده) حوالی، محمد اکوع (محقق) |
| ناشر | مرکز الدراسات و البحوث اليمني |
| مکان نشر | یمن - صنعا |
| سال نشر | 1415ق - 1994م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1415 /ح8ک5 240 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كشف أسرار الباطنية و أخبار القرامطة، نوشته ابوعبدالله محمد بن مالک بن ابیالقبائل حمادی معافری زاهد (درگذشته در نیمه قرن پنجم هجری) است. در این کتاب، نویسنده با روش تاریخی، اندیشههای فرقههای باطنی و نقش آن را در تاریخ اسلام تا عصر خود بازگو میکند. محمد بن علی بن حسین اکوع حوالی، پژوهش کتاب را انجام داده و یحیی علی اریانی بر آن تقریظ نوشته است.
هدف نویسنده و اهمیت کتاب
کتاب با توبیخ کسانی که ظاهربینند و اهل تحقیق نیستند و به درستی آرای «علی بن محمد صلیحی» باور دارند، آغاز میشود. محمد بن مالک میگوید: بر آن است تا با تحلیلی که از باورها و آرای گوناگون گروههای باطنی میکند، خواننده را با حقیقت آنان آشنا گرداند و با گشودن سره از ناسره ایشان، مردم را از افتادن به دام فتنهها و کژتابیهای باطنیان رهایی بخشد[۱].
محقق بر این باور است که این کتاب اثری بیهمتا و یگانه است که دانستههایی بیمانند را در بر دارد و دُردانهای است نشسته در کُنج گنجینه یمَن که با نور ساطع خود بر زوایای پنهان فرقه قرمطی میتابد و نکبت آنان و فرقهاشان را هویدا میکند. مورخان بنام و بزرگ یمَنی همچون «بهاء جندی»، «خزرجی» و... بر مطالب این کتاب اعتماد کردهاند که همین اعتماد ایشان، کمترین نکوداشت و تحسینی است که میتوان برای کتاب ذکر نمود[۲].
روش پژوهش کتاب
محقق علیرَغم تلاش فراوانی که در جستجوی نسخه خطی انجام داده، به آن دست نیافته است؛ ازاینرو، دیگر خود را به رنج نیفکنده و یکراست، به سراغ نسخه چاپی آن که با پژوهش «سید عزت عطار» در سال 1357ق، عرضه شده، رفته است[۳].
محتوای کتاب
محقق پیش از ارائه متن «كشف الأسرار»، شرح حالی را از محمد بن مالک نوشته است. سپس، ترجیح داده که از کلام مورخ بزرگ مصری، تقیالدین احمد بن علی مقریزی (درگذشته 845ق)، که در کتابش، «المواعظ و الاعتبار» آمده، بهره بگیرد؛ مقریزی در اثر خود به امر «دعوت» و مراتب نُهگانه آن در دولت فاطمیان پرداخته است[۴].
محقق همچنین فرقههای باطنیمذهب را برشمرده و برای فهم روانتر خواننده از متن کتاب، توضیح کوتاهی درباره آنها نوشته است. این فرقهها عبارتند: باطنیه (ریشه فرقهها)؛ میمونیه؛ اسماعیلیان؛ قرمطیان؛ عُبَیدیان؛ فاطمیان؛ علویان؛ بُهره (در هند)؛ شیعیان دوازدهامامی؛ مُکارمه یمن و نُصیریان و قزلباشیان (که هر سه فرفه از انشعابات باطنیان شمرده میشوند)؛ داودیان (منشعب از مُکارمه)؛ بابکیان و در آخر، دروزیانی که به باطنیان شبیهاند. محقق همچنین به ریشه سرزمینیِ باطنیگری (فارس) و نشو و نمای اولیه آن در عراق و سپس در حجاز، نجد، عَروض، عُمان، مصر و آفریقا اشاره کرده است. او سپس گزارشی از سفر خود به ایران و عراق و هند ارائه میدهد[۵].
اصل کتاب با بیان انگیزه نویسنده از تألیف اثر آغاز میشود. مطالبی که پس از «مقدمه» آمده، عبارتند از: خاستگاه قرمطیانِ یمن، گستره فرقهای آنان، هشدار و پرهیز دادن از آلوده شدن به مرام ایشان، ریشههای مذهب اسماعیلیه و چگونگی دعوتشان، میمون قدّاح و حرکت از سَلَمیه به کوفه، جانشینان او، ابوسعید جنابی، حسن بن بهران (مقنع)، محمد بن زکریا، علی بن فضل جدنی، فرزندان منصور، بررسی آغاز دولت صَلیحیان، «علی بن محمد صلیحی» و خاتمه کتاب. در میان مطالب کتاب، گزارشهای گوناگون تاریخی از نبردها و نامهنگاریهایی که میان باطنیان و عباسیان انجام یافته، آمده است[۶]. در پایان کتاب نیز فهرستی از آیههای قرآن، حدیثهای نبوی، موضوعها، اعلام، جماعتها، سرزمینها و شهرها، فرقهها و نحلهها ارائه شده است.
یکی از بحثهای مهم کتاب، حمله قرامطه به مکه، کشتار حجاج و به سرقت بردن حجرالاسود است[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.