کتاب سيبويه و أثره في نحاة الکوفة حتی القرن الرابع الهجري
کتاب سيبويه و أثره في نحاة الکوفة حتی القرن الرابع الهجري، تألیف پژوهشگر معاصر، دکتر طاهر محمد هَمس، پژوهشی تفصیلی و روشمند است که به بررسی تأثیر ادبی و ژرف کتاب سیبویه بر جریان فکری نحویان مکتب کوفه تا پایان قرن چهارم هجری میپردازد.
| کتاب سيبويه و أثره في نحاة الکوفة حتی القرن الرابع الهجري | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | همس، طاهر محمد (نويسنده) |
| ناشر | دار النوادر |
| مکان نشر | سوریه - دمشق |
| سال نشر | 1435ق - 2014م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | نقد و تفسیر سیبویه، عمرو بن عثمان، ۱۴۸ - ۱۸۰؟ق. کتاب سیبویه,تاریخ و نقد زبان عربی-- نحو,تاثیر سیبویه، عمرو بن عثمان زبان عربی-- نحو,عراق-- کوفه-- تاریخ و نقد زبان عربی-- نحو |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ ۶۱۵۱/س۹ک۲۰۸۸ ۱۳۹۳ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- نویسنده این پژوهش را به پایان قرن چهارم هجری محدود کرده است. دلیل این محدودیت تاریخی آن است که پس از این قرن، مذاهب نحوی (بصری و کوفی) شروع به اختلاط و آمیخته شدن کردند و تمایز خالص میان آنها دشوار شد. روش تحقیق، ترکیبی از رویکرد تاریخی (بررسی نحویان بر اساس ترتیب زمانی) و رویکرد تحلیلی (تحلیل آرای نحوی و صرفی در بابهای مختلف) است. [۱]
ساختار و محتوا
- این اثر از مقدمه و 3 بخش و خاتمه به ترتیب ذیل تشکیل شده است:
- مقدمه نویسنده: به شرح زندگی سیبویه (140- 180ق)، و کتاب او، اساتید، شاگردان، مهمترین شروح (تفسیرها) و روش او میپردازد.
- بخش اول: «نحویان کوفه و تأثیر کتاب سیبویه بر آنان» این بخش در 6 فصل تنظیم شده است و نحویان کوفه تا قرن چهارم هجری مانند اخفش، کسائی، فَرّاء و ابن خالویه (متوفای 370ق) را معرفی میکند.
- بخش دوم: «تأثیر سیبویه بر پدیدههای نحوی و صرفی کوفیان» این بخش در 2 فصل تنظیم شده است:
- تأثیر کتاب سیبویه بر پدیدههای نحوی و عوامل إعراب (مانند تقسیم کلمه، علائم اعراب، عوامل لفظی و معنوی) نزد نحویان کوفه.
- تأثیر کتاب سیبویه بر پدیدههای صرفی (مانند ابدال، ادغام، اعلال، اماله و وقف) نزد نحویان کوفه
- بخش سوم: «اصول استدلال و احتجاج به سماع و قیاس در کتاب سیبویه و تأثیر آن بر نحویان کوفه» این بخش در 3 فصل تنظیم شده است:
- مفهوم احتجاج به سماع، قرآن کریم و قرائات متواتر و شاذّ در کتاب سیبویه و کوفیان
- بررسی احتجاج به کلام عرب؛ نظم و نثر آن
- وارسی قیاس و علت در کتاب سیبویه و نزد نحویان کوفه.
- خاتمه: دکتر طاهر محمد همس تعداد 20 نتیجه برای پژوهش حاضر مطرح کرده است از جمله:
- «توافق کوفیان بر اصول سیبویه»: نحویان کوفه در اصول و قواعد اساسی نحو با کتاب سیبویه موافق بودند.
- «اختلاف در فروع»: اختلافات کوفیان و بصریان به صورت عمده در فروع و جزئیات است، نه در اصول. و قیاس کوفیان از قواعد اصلی، که در کتاب سیبویه آمده است، خارج نمیشود.
- «قیاس کوفیان»: کوفیان به قیاس در کنار سماع اهمیت میدادند و در غالب موارد، فرع را بر اصل حمل میکردند. آنها قیاس بر نَظیر (مشابه) را صحیح میدانستند و روش سیبویه را نیز همین میشمردند.
- «علل آموزشی سیبویه»: بیشتر عللی که کوفیان در نحو به کار میبردند، علل آموزشی سادهای بود که تعقید فلسفی نداشت و معنایی روان و کامل داشت. [۲]
نمونه مباحث
- نتیجه نهایی این پژوهش چنین است: آنچه «مکتب بصره» و «مکتب کوفه» نامیده میشود، در واقع هر دو از یک منبع واحد سرچشمه گرفتهاند، و آن منبع، کتاب سیبویه است که اصول علمی و مادّه اصلی نحویان بصری و کوفی را تأمین کرده است. بر پژوهشگرانی که به آسانسازی و سادگی اهتمام دارند، لازم است که مسائل اختلافی را رها سازند؛ زیرا پیچیدگی نحو را بیشتر میکند، و به قواعد اساسی و عمومی بپردازند که نحویان درباره آن دیدگاهی مشترک دارند. [۳]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.