کتاب تنگاره: جامع لغات و اصطلاحات و فرهنگ عامۀ معشور/ ماهشهر
| کتاب تنگاره | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قیصری، ابراهیم (نویسنده) |
| ناشر | نونوشت |
| مکان نشر | کرج |
| سال نشر | 1402 |
| شابک | 1ـ8ـ94628ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
کتاب تنگاره: جامع لغات و اصطلاحات و فرهنگ عامۀ معشور/ ماهشهر تألیف ابراهیم قیصری، در این گویش کهن، واژگان و اصطلاحاتی است که در متون شعر و نثر فارسی از رودکی گرفته تا سعدی و حافظ دیده می‌شود؛ از جمله آمخته، پیوندکار، بازیار، پرندوش، جوخان، حیل، توره و ... .
گزارش کتاب
بندر معشور (ماهشهر امروزی) صد سال پیش، یکی از بنادر مهم صادرات نفت خام شرکت ایران ـ انگلیس بود که به مرور زمان و پس از ایجاد بندر بارگیری در جزیرۀ خارک، از رونق گذشته افتاد. حضور کارکنان انگلیسی در آن شرکت و استخدام برخی از مردم معشور به صورت کارگر ساده یا به اصطلاح آن روز کولی که بیشتر نه سواد فارسی داشتند و نه انگلیسی می‌دانستند، به ضرورت شغلی و تماس با انگلیسی‌ها، با مقداری کلمات انگلیسی آشنا شدند و به طور طبیعی در آنها دخل و تصرف کردند و نه‌تنها در محیط کار از روی نیاز، بلکه در خانه و زندگی شخصی نیز از کلمات بیگانه استفاده می‌کردند.
ماهشهر کهن‌دیار رود، خور، دریا و صنعت مردمانی از بندری و قنواتی‌اند و در کنار مهاجران جویای کار به زبانی از تبار زبان برومند فارسی سخن می‌گویند که کمتر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است. در این کتاب نویسنده افزون بر پرداختن به زبان معیار و ادبیات مکتوب، با اشتیاقی وصف‌ناشدنی به زبان و فرهنگ مردم معشور/ ماهشهر پرداخته است.
واژۀ «تنگاره» مرکب است از کلمۀ «تنگ» در برابر فراخ و وسیع و کلمۀ «ره» مخفف راه یعنی راه عبور و گذرگاه و معادل آن در فارسی عمومی یا رسمی کوچه است. «کتاب تنگاره» معرف گویش یا زبان گفتاری مردمان شهری است که امروزه آن را بندر ماهشهر می‌نامند؛ شهری که به اعتبار حضور شرکت‌های بزرگ صنایع پتروشیمی، نه‌تنها برای ایرانیان بلکه برای جهانیان نامی آشنا و مشهور است.
در این گویش کهن، واژگان و اصطلاحاتی است که در متون شعر و نثر فارسی از رودکی گرفته تا سعدی و حافظ دیده می‌شود؛ از جمله آمخته، پیوندکار، بازیار، پرندوش، جوخان، حیل، توره و ... .
همچنین واژگان خوش‌آهنگ ساده و مرکبی در این لهجه وجود دارد که می‌توانند به حوزۀ گفتار و نوشتار زبان رسمی وارد شوند و گاهی جانشین لغاتی گردند که اصل و ریشۀ عربی دارند و قرن‌هاست در شعر و نثر فارسی جا خوش کرده و ماندگار شده‌اند؛ از جمله آسارۀ روز به جای ستارۀ صبح، اشد به جای عطسه، بنگ روز به جای بانگ روز، بی‌بکار به جای مستعمل، پرتاپر به جای مشحون، پرس‌کردن به جای سراغ‌گرفتن و ... .
از دیگر ویژگی‌های گویش ماهشهری، تخفیف برخی از کلمات است که در شعر فارسی به ضرورت وزن «ا» در میان کلمه می‌افتد و مخفف می‌شود؛ درحالی‌که تخفیف این قبیل کلمات در گفتار مردم به ضرورت وزن نیست.
این کتاب در مقام کتابی مرجع از فرهنگ لغتی معمول فراتر می‌رود و در زمینه‌های مختلف فرهنگ عامه و ادبیات و تاریخ و جغرافیای منطقه محل مراجعۀ پژوهشگران و محققان می‌تواند باشد. گفتنی است کتاب در دو جلد سامان یافته است؛ جلد اول اختصاص به اصطلاحات به ترتیب حروف الفبا از حرف «الف» تا «س» و جلد دوم از حرف «س» یا «ی» می‌پردازد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات