کبریت الأحمر في شرائط المنبر
کبریت احمر، نوشته شیخ محمدباقر خراسانی قاینی بیرجندی (۱۳۷۸-۱۲۷۰ق)، از عالمان شیعه در سده چهاردهم هجری است. این کتاب به بررسی شرایط و ضوابط مربوط به منبر، واعظ و شنوندگان میپردازد و به برخی از تحریفات و مطالب غیر مستند که ممکن است در مجالس مذهبی، از جمله عزاداریهای عاشورا و مقتلخوانیها، مطرح شوند، اشاره میکند.
| کبریت الأحمر (في شرائط المنبر) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آيتی قائينی، محمدباقر (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | کبریت احمر در شرایط منبر |
| ناشر | اسلامیه |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1386ش |
| چاپ | 5 |
| شابک | 964-481-004-X |
| موضوع | وعظ - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی - فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /آ9ک2 10/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نام کتاب
نام کتاب در جایجای آن بهصورتهای مختلف ثبت شده است؛ از جمله:
- کبریت الأحمر في شرائط المنبر؛
- کبریت احمر در شرایط منبر؛
- کبریت احمر؛
- کبریت احمر في شرائط المنبر.
ساختار
کتاب از سه بخش تشکیل شده است.
- بخش نخست: شامل یک مقدمه و چهار فصل.
- بخش دوم: مشتمل بر سی مجلس و یک خاتمه.
- بخش سوم: رسالهای مستقل در شرح احوال حضرت ابوالفضل العباس(ع).
روش نگارش
نگارش کتاب به شیوهای آموزشی و ارشادی است و بر استناد به منابع معتبر دینی تأکید دارد. مطالب آن بر پایهی آیات قرآن، روایات ائمهی معصومین(ع) و سخنان بزرگان دین استوار شده و همواره به این منابع ارجاع داده میشود. همچنین، استفاده از اشعار بر غنای ادبی و تأثیرگذاری متن افزوده است[۱].
نویسنده برای دستهبندی و نظمبخشی به محتوا، از سرفصلهای موضوعی مشخصی استفاده کرده است؛ مانند «در فضیلت موعظه»، «در شرایط واعظ» و «در شرایط مستمعین» [۲]. این رویکرد ساختاریافته به خواننده کمک میکند تا به شکلی جامع و عمیق، مباحث مربوط به وعظ و شرایط واعظ و شنونده را درک کند[۳].
اهمیت کتاب
- پالایش محتوای منبر و وعظ: مؤلف با تعریف علم منبر و بیان فواید و موضوع و مبادی آن، به دنبال ارتقای جایگاه منبر و پرهیز از هرگونه انحراف و آلودگی است[۴]. این کتاب بر لزوم پایبندی واعظ به آیات قرآن کریم و احادیث صحیح معصومین(ع) تأکید میکند. این امر، به معنای پالایش و سالمسازی محتوای ارائهشده در مجالس دینی است.
- نقد و طرد تحریفات و دروغها: از مهمترین ابعاد اهمیت این کتاب، موضع قاطع آن در برابر دروغگویی و تحریف واقعیات در مجالس مذهبی است.
- تأکید بر استناد به منابع موثق: نویسنده اهمیت ویژهای به سلسله سند صحیح روایات و نقل از منابع موثق میدهد.
- اهمیت تربیت منبری و واعظ: این کتاب به تربیت واعظانی متعهد و مسئول میپردازد که بتوانند با استفاده از دانش و بینش صحیح، پیام اهلبیت(ع) را به مردم منتقل کنند و از هرگونه تخلف از حقیقت بپرهیزند.
گزارش محتوا
کتاب از سه بخش تشکیل شده است؛ البته مؤلف بخش اول و دوم را مقاله نامیده و بخش سوم را جزء خوانده است.
مقاله اول، از یک مقدمه و چهار فصل تشکیل شده که مقدمه آن در تعریف علم منبر و موضوع و فایده آن است.
فصل اول در فضیلت موعظه است و فصل دوم درباره شرایط واعظ است که بیست شرط را برای او در این زمینه برمیشمرد[۵].
فصل سوم، درباره شرایط شنوندگان است که یک مقدمه و هشت شرط دارد[۶].
فصل چهارم نیز درباره منبر و مجلس موعظه است. در پایان همین مقاله، کتب معتبر موعظه و مقتل را معرفی میکند و اجازه نقل از آنها را میدهد[۷].
مقاله دوم کتاب حاوی سی مجلس و یک خاتمه است[۸]؛ سی مجلس که مشتمل بر مطالبی است که به گفته خود مؤلف از کتب معتبر نقل شده و برای آموزش مبتدیان است تا با فراگیری آن خود به تلاش و کوشش بپردازند و در این راه چیرهدست شوند.
در چینش این مجالس ترتیب خاصی رعایت نشده است و به نظر میرسد بعدا به این شکل مرتب شده باشد.
مؤلف در مجلس بیستوششم، هنگام بیان حدیث کساء میگوید: «چون دأب مخلصین بوده است که ابتدا و انتهای کلام را به ذکر ائمه دین(س) میکردهاند... بناء علی ذلك این عاصی نیز مجلس آخر این عجالة را در ذکر حدیث شریف کساء قرار دادم»[۹]. اما بعد از این مجلس، چهار مجلس دیگر و یک خاتمه وجود دارد.
در گریز به مراثی و مصیبتها نیز ترتیب خاصی رعایت نشده است، بلکه مجلس اول با مقتل حضرت علی اکبر(ع) شروع میشود و مجلس آخر با نماز حضرت سیدالشهدا(ع) در روز عاشورا و فداکاری جمعی از اصحاب به پایان میرسد.
در بیان احادیث، در بعضی موارد حدیث را خلاصه یا تقطیع میکند و در این زمینه به کتب معتبر و مشهور شیعه توجه بسیار دارد. از بین کتب حدیثی اهل سنت بیشتر به صحاح ششگانه آنها، بهخصوص به صحیح بخاری و مسلم و سنن ترمذی و مسند احمد حنبل توجه دارد.
پس از سی مجلس یادشده، یک مجلس نیز در خاتمه کتاب بهعنوان نوادر میآورد که برگرفته از شیوه قدما است که در آخر هر بخش یا کتاب، بابی را بهعنوان نوادر میآوردند و مطالب مختلفی در آن زمینه جمع میکردند. این مجلس در واقع کشکولی مختصر است که از مطالب تاریخی و داستانهای عبرتانگیز تا احادیث گوناگون در آن وجود دارد.
بخش سوم کتاب، برخلاف دو بخش پیشین، عنوان مقاله ندارد، بلکه جزء سوم نامیده شده است و به دلایل مختلف کتاب جداگانهای بوده است که بعدها یا توسط خود مؤلف و یا نزدیکان او به کتاب ملحق شده است[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
متن کتاب.