پیر تعلیم: 300 قصیده از 200 شاعر در استقبال از قصیدۀ مرآت‌الصفای خاقانی
| پیر تعلیم: 300 قصیده از 200 شاعر در استقبال از قصیدۀ مرآت‌الصفای خاقانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | باقریان موحد، سید رضا (محقق) |
| ناشر | مجمع ذخایر اسلامی و اورینتال کمپانی |
| مکان نشر | قم و ترکیه |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 3ـ086ـ304ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
پیر تعلیم: 300 قصیده از 200 شاعر در استقبال از قصیدۀ مرآت‌الصفای خاقانی به کوشش، تحقیق و تصحیح سید رضا باقریان موحد؛ در این کتاب سیصد قصیده از دویست شاعر از لابلای دواوین خطی و چاپی و سنگی آورده شده است که همۀ آنها در استقبال از قصیدۀ «مرآت الصفا»ی خاقانی سروده شده‌اند.
گزارش کتاب
قصیدۀ «مرآت‌الصفا» مشهور به «شینیه» از مهم‌ترین قصاید حکیم خاقانی شروانی است که از دیرباز تا کنون مورد توجه و استقبال شاعران بسیاری واقع شده است. این قصیده دربردارندۀ نکات اخلاقی و عرفانی بسیاری است که جنبۀ تعلیمی و آموزشی به آن بخشیده است. زرین‌کوب دربارۀ این قصیده می‌نویسد: «قصیده‌ای است در حکمت و سیر نفس و این قصیده را مرآت الصفا خوانند. قصیده به طور رمزی به بیان لطیف شاعرانه، مراتب تکامل نفس انسان را شرح می‌کند».
خاقانی شاعری است با فرهنگی گسترده با تسلطی شگفت بر زبان فارسی و دانش و فرهنگ و آثار شاعران هم‌روزگار و پیش از خود اعم از عرب و دیگران. کمتر بیتی از اوست که نکته و بلکه نکات متعدد و ظریفی را دربر نداشته باشد. به‌یقین به‌سادگی و با اطلاعات پراکنده نمی‌توان از زیر زبان او حرفی کشید و به دقایق سخن او پی برد. گاهی برخی از این نکات آن‌چنان در لفافۀ کلمات پرزرق‌وبرق او پیچیده شده که به‌سادگی به چشم نمی‌آید و خود را در معرض هر نگاه ساده‌بینی قرار نمی‌دهد. قصیدۀ «شینیۀ» او که از اقبال ویژه‌ای برخوردار است، سرشار از آموزه‌های حکمی و تعلیمی است که در آینۀ آن می‌توان مضمون‌پردازی اخلاقی و اندیشه‌ورزی حکمی و پندگونۀ خاقانی را به‌روشنی دید.
یکی از شیوه‌های رایج شعری، استقبال است. استقبال از اشعار معروف یکی از دل‌مشغولی‌های شاعران و از تفنن‌های رایج آنان بوده است که نمونه‌های فراوانی از آن در دست است. استقبال در لغت به معنای پیشوازرفتن، روی‌آوردن، روی‌کردن، به‌پذیره‌شدن و پیش‌رفتن است. در اصطلاح ادبی آن است که شاعر به وزن و قافیه شعری از شاعری دیگر، نظمی پردازد؛ یعنی شاعر شعر دیگری را سرمشق قرار دهد و با همان وزن و قافیه شعری بگوید. یا آنکه گوینده شعری از شاعرانی دیگر را سرمشق خود قرار دهد و قافیه و وزن سرودۀ وی را در سرودۀ خود به کار گیرد و ممکن است در موضوع نیز از وی پیروی کند یا آنکه در جواب سرودۀ شاعر دیگر، شعری بر وزن و قافیۀ آن بسراید.
استقبال نتیجۀ تأثیرپذیری شاعری از شاعر مشهور قبلی است. این تأثیرپذیری‌ها تنها شامل دو حوزه است: استقبال خاص که اشتراک در وزن و قافیه و محتوا و واژگان و تعبیرات و ترکیبات و عبارات است و قصاید استقبالی این کتاب از این قبیل است. کاربرد وزن و قافیه واژگان و تعبیرات و ترکیبات و عبارات مشترک خود مبین این موضوع است. استقبال عام نوع دیگر است.
این کتاب محصول تورق دست‌کم پنج‌هزار دیوان شعر چاپ‌شده و چاپ‌نشده است. موضوع اصلی اغلب این قصاید، مدح و منقبت رسول خدا و اهل‌بیت گرامی ایشان است. شاعران این مجموعه پس از ذکر مطالب عرفانی و تعلیمی، گریزی عاشقانه به مدح و منقبت معصومین به‌ویژه حضرت علی(ع) می‌زنند و مراتب عشق و ارادت خود را به این خاندان مطهر ابراز می‌دارند و ادای دینی به ساحت مقدس رسول خدا می‌کنند.
در این کتاب سیصد قصیده از دویست شاعر از لابلای دواوین خطی و چاپی و سنگی آورده شده است که همۀ آنها در استقبال از قصیدۀ «مرآت الصفا»ی خاقانی سروده شده‌اند. این مجموعه شاهد کامل و صادقی است برای مطالعات فراوان سبک‌شناسانه و می‌توان بر اساس این کتاب نشان داد این قصیده در سبک‌های مختلف چه تطوری از منظر زبان، بیان، مفاهیم و تصاویر شاعرانه داشته است. همچنین از این مجموعه می‌توان به استادی خاقانی پی برد و با مقایسۀ ضعف نظیر‌ها، قوت و قدرت این شعر خاقانی را دریافت.
بعد از مقدمۀ کتاب، ابتدا «مرآت الصفا»ی خاقانی آمده و بعد از آن اشعار استقبال‌شده از این قصیده به ترتیب تاریخی آورده شده‌اند. در پایان کتاب ابتدا به اصطلاحات قرآنی و حدیثی قصیده اشاره شده است، سپس گردآورنده کوشیده است زندگی‌نامۀ یک یا چندخطی از شاعران مدنظر در کتاب را به ترتیب الفبای لقب یا فامیل شاعران بیان کند. پایان‌بخش کتاب لغتنامه‌ای از اصطلاحات دشوار کتاب است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
[..... کتابخانه تخصصی ادبیات]