عزلتی خلخالی، ادهم: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

! نام!! data-type='authorName'|عزلتی خلخالی، ادهم

|نام های دیگر  

|data-type='authorOtherNames'| خلخالی، ادهم

|data-type='authorfatherName'|

|data-type='authorbirthDate'|

|data-type='authorBirthPlace'|

|data-type='authorDeathDate'|1052 هـ.ق

|data-type='authorTeachers'|

|data-type='authorWritings'|[[رسایل فارسی ادهم خلخالی مشتمل بر چهارده رساله در عقاید و اخلاق و عرفان]] / نوع اثر: کتاب / نقش: اهتمام

|-class='articleCode'

|کد مولف

|data-type='authorCode'|AUTHORCODE7061AUTHORCODE

«ادهم قُرَشى خلخالى»، متخلص به عُزلتى و مشهور به واعظ، فرزند قاضى‌بيگ خلخالى، از دانشمندان و عارفان برجسته و بنام دوره صفويه (قرن 10 و 11 هجرى) و از زمره تركان پارسى‌گوى است كه در شاخه‌هاى گوناگون معارف انسانى، از جمله اخلاق و موعظه، تفسير قرآن كريم، اصول عقايد اماميه و عرفان، به نظم و نثر آثارى نفيس و ماندگار دارد.

عُزلتى از معاصرين و مُستَفيدانِ شيخ بهايى ([[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهاء الدين عاملى]]) و نيز [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] (مير برهان الدين محمدباقر استرآبادى) بود. او در جوانى و در شهر اصفهان به تحصيل و كسب علم و معرفت پرداخت. بعد از اتمام تحصيل و نيل به مدارج بالاى علمى در دارُالارشاد (اردبيل) به كار آموزگارى پرداخت و چون در ملحقات ولايت تبريز با درويشى روشن‌ضمير و صاحب‌دل آشنا شد، تحت تأثير او، ترك رسوم و عادات ظاهرى و نيز امر تدريس كرده و منش صوفيانه و راه اهلِ طريقت را در پيش گرفت و مدتى در ده خَرَقان (از دهستان‌هاى شهرستان قزوين) كنج عزلت گزيد. در آنجا ضمن ارشاد و راه نمودن مردم، به آفرينش آثار نظم و نثر خود همت گمارد.

شادروان استاد محمدعلى تربيت در «دانشمندان آذربايجان»، گويد: «عُزلتى ملا ادهم خلخالى از واعظين معروف آذربايجان بوده، «باب حادى‌عشر» [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] را به‌عنوان لوازم الدين، از عربى به پارسى ترجمه كرده و كتابى هم به نام مشرق التوحيد به زبان پارسى تأليف ساخته».

قلى‌بيگ شاملوى هروى - كه هم‌روزگار ادهم خلخالى بوده و او را درك كرده - در كتاب خود، «قصص الخاقانى» - كه مشتمل بر تاريخ صفويه تا سال 1085 است، در باره زندگى و حالات و روحيات عُزلتى دانستنى‌هاى مفيد ارائه داده است.

به نقل از آقاى دكتر احمد مجاهد، از مطالعه مقدمه رساله فقريه فخريه وى معلوم مى‌گردد كه وى، از حرص و محبت دنيا رسته و در موعظه و نصيحت بر روى خلق گشوده و با واعظان نادان و عالمان جاهل و صوفيان بى‌حاصل مخالف بوده و طالبان دنيا را كه سگ‌صفت از پى تحصيل آن افتاده‌اند، ملامت كرده و جمعى را كه به دين امرا و ارباب مناصب مى‌روند، مورد حمله قرار داده و بر خود واجب و لازم دانسته كه رساله‌اى تأليف نمايد در رّد اعمال آن كشيشان بهشت‌فروش.

و از مطاوى كتاب كدومطبخ قلندرى به دست مى‌آيد كه او يكى از عالمان صوفى‌مسلك است كه بالصراحه فضل هم‌مسلكانش (درويشان و صوفيان) را بر هم‌كسوتانش (ملايان) ادعا و ارادت خود را نسبت به گروه اول ابراز مى‌كند. آقاى دكتر احمد مجاهد، عُزلتى را از صوفيان صادقى دانسته كه هرگز مدح كسى را نگفته و با اينكه در دوران شاهى چون شاه عباس بزرگ، زندگى مى‌كرده - كه هركس ثناگوى ذات او بوده و كتاب خود را به نام او مى‌كرده - كتابش را به امير يا وزيرى پيشكش ننموده است.

او در داستان‌هاى كدومطبخ قلندرى، از خليفه بغداد گرفته تا خرفروش و از آهنگر و قصاب و چينى‌بندزن تا حكيم و طبيب و قاضى و از روباه و گرگ و آهو تا هند و هرات و شيراز و از قزوينى و گيلانى و نيشابورى تا كرد و عرب و ترك و از بى‌بى تميز خالدار تا بايزيد بسطامى و از اسكندر و هارون الرشيد تا نوح(ع) و عيسى(ع)، همه و همه را به بوته نقد برده تا جايى كه خود را نيز فراموش نكرده و از خويشتن هم انتقاد مى‌كند.

ادهم خلخالى، به حكايت نوشته‌هايش مردى ساده و بى آلايش است كه هرچه در دل داشته همان را صادقانه بر زبان مى‌آورده و ازاين‌رو معاصرانش او را «خر» مى‌ناميدند و خود در اين باب معنايى بليغ گفته است: «و من كه خود اعتراف نمايم بدانكه واعظ را گفته‌اند كه خر است و من نيز خر نباشم؛ از آنكه خر باركش و زخم‌بردار بود و من بى‌تحمل و بى‌نفع. خر، بار خلق بكشد و من بار خلق نكشم و به زبان نيز مردم آزارم».

به نقل از صاحب قصص، او صاحب خانقاه هم بوده و به دستگيرى مستمندان مى‌پرداخته است.

از وفات عُزلتى اطلاع دقيقى در دست نيست و مزارش در شهر خلخال، زيارت‌گاه اهل دل است. در سال 1380 بزرگداشتى براى او از سوى اداره ارشاد اردبيل برگزار شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[[ذکر الهیه]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده