البحوث الرجالیة فی کتاب مجمع الفائدة و البرهان: تفاوت میان نسخه‌ها

این سه مؤلف، کتاب‌های خود را به‌صورت مجزا به کنگره مقدس اردبیلی عرضه کرده و کنگره مقدس اردبیلی آنها در در یک جلد منتشر نموده است.

'''البحوث الرجالية في كتاب مجمع الفائدة و البرهان'''، اثر نویسنده معاصر، ماجد غرباوی، به زبان عربی در موضوع رجال است.

ماجد غرباوی، با رجوع به کتاب «مجمع الفائدة و البرهان»، نظرات رجالی مقدس اردبیلی را که برگفته از نظرات علامه حلی است <ref>ر.ک: همان ص6</ref>، اخذ کرده و در این کتاب گردآوری کرده است.

کتاب از یک مقدمه و سه بخش تشکیل شده است. بخش اول به روات حدیث به ترتیب حروف الفبا اختصاص یافته است.

بخش سوم کتاب با نام مبانی و فوائد در پنج قسمت (تمییز مشترکات، کتب، مراسیل ابن ابی‌عمیر، مکاتبه و مبانی) تنظیم شده است.

مؤلف، در این بخش، الفاظ جرح و تعدیلی را که درباره هر راوی در کتاب مقدس اردبیلی آمده، دقیقا ذکر ‌کرده است.

آخرین عنوانی که مؤلف در بخش اول، به ذکر آن می‌پردازد، «یونس بن یعقوب» است که به نظر مصنف ثقه می‌باشد. این عنوان به شماره 374 شماره‌گذاری شده است <ref>ر.ک: همان، ص119</ref>.

مؤلف در این بخش، به ذکر بیش از 200 سند که طرق و اسناد شیخ صدوق در «من لا يحضره الفقيه» و شیخ طوسی در «تهذيب الأحكام» و «الاستبصار» است، اشاره می‌کند <ref>مقدمه کتاب، ص7</ref>.

مؤلف در این بخش، 214 سند و طریق را ذکر می‌کند.

این بخش، به مبانی و فوائد اختصاص یافته است.

مطلب پایانی این بخش پیرامون برخی از مبانی رجالی است؛ همچون: «روایت موثق و حسن قابلیت معارضه با روایت صحیح ندارند» و «عمل اصحاب به یک روایت، جابر ضعف سند است»<ref>ر.ک: همان، ص260</ref>.

پاورقی‌های کتاب به مستندسازی مطالب آن اختصاص یافته است.

فهرست محتویات در پایان این بخش از کتاب آمده است.

'''المباحث الكلامية في مجمع الفائدة و زبدة البيان'''، تألیف شیخ ابراهیم انصاری زنجانی است.

مؤلف، مباحث کلامی برگفته از دو کتاب مقدس اردبیلی به نام‌های «مجمع الفائدة و البرهان» و «زبدة البيان في أحكام القرآن» را استخراج و در این کتاب گردآوری کرده است.

مباحث این کتاب در شش بخش به نام‌های اثبات خداوند و صفات او، عدل، نبوت، معاد، امامت و ایمان و کفر گردآوری شده است.

مؤلف در ابتدای هر بخش به‌منظور درک بهتر مطالب آن، مقدمه‌ای را ذکر کرده است <ref>ر.ک: همان، ص296</ref>.

کتاب با مقدمه‌ای از مؤلف آغاز شده است. در این مقدمه آمده است:

  ایشان در معارضه بین فقها و متکلمین با فلاسفه و عرفا، نظر فقها و متکلمین را برگزیده و همچنین در موضع‌گیری پیرامون آرای فلکی جدید، برتری فقها و متکلمین مسلمان بر علمای مسیحی را مطرح نموده است <ref>ر.ک: همان، ص298</ref>.

ایشان در مبحث اول کتابش به اثبات خداوند متعال و صفات ثبوتیه و سلبیه، به‌جز عدل پرداخته است. این بخش از کتاب را به سه قسمت اثبات صانع که نفی آن باعث کفر می‌شود، توحید در خلق و تدبیر، توحید در عبادت و تشریع تقسیم نموده است <ref>ر.ک: همان، ص299</ref>.

ایشان می‌‌گوید: مقدس اردبیلی با توجه به آیه شریفه «'''إنما المشركون نجس فلا يقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا'''»، کفر صریح را در کسانی می‌داند که انکار دین اسلام را آشکارا اعلام کنند<ref>ر.ک: همان، ص304</ref>.

عدل دومین مبحث از مباحث کتاب است. مؤلف در این مبحث می‌گوید: عدل دومین اصل از اصول دین از دیدگاه شیعه است که مشتمل بر مسائل بسیاری است، ولی مقدس اردبیلی در کتابش فقط به چهار مسئله تکلیف به ترک، حسن و قبح عقلی، توبه و حکم ولد الزنا اشاره کرده است <ref>ر.ک: همان، ص312</ref>.

سومین مبحث کتاب، بحث نبوت است.

ظاهر عبارت طبرسی در «مجمع البيان» این است که وی معتقد است: «اسهاء و انساء از طرف خداوند نسبت به پیامبر واقع شده»، ولی مقدس اردبیلی این را نپذیرفته و آیه شریفه‌ای را که در این مورد آمده، از قبیل «إياك أعني و اسمعي يا جارة» دانسته که هرچند خطابش به پیامبر است، ولی مراد غیر پیامبر می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص316</ref>.

چهارمین بحث کتاب درباره معاد است. این اصل را تمام مسلمین قبول دارند و اصلی از اصول دین می‌دانند.

احباط و خلقت بهشت و جهنم از مباحث این بخش از کتاب است<ref>ر.ک: همان، ص324 تا 333</ref>.

پنجمین مبحث کتاب به امامت اختصاص یافته است.  

آیاتی که دلالت بر امامت می‌کنند و دلیل عصمت امام، مناقشه بین مقدس اردبیلی و صاحب کشاف، غیبت امام و... از مباحث این بخش از کتاب می‌باشد. <ref>ر.ک: همان، ص334 تا 392</ref>.

ایمان و کفر مبحث پایانی این کتاب می‌باشد. مؤلف می‌گوید: مقدس اردبیلی به ده مسئله از مسائل ایمان و کفر اشاره کرده است؛ از جمله: ایمان به غیب، عمل خارج از ایمان ، اثر معصیت بر ایمان، ایمان مرتکبین گناه کبیره و...</ref>.رک: همان، ص394 تا 400</ref>.

در این بخش از کتاب ارجاعات آن درون‌متنی است.

فهرست محتویات در پایان این بخش از کتاب آمده است.

'''البحوث الأصوليه في مجمع الفائدة و الزبدة'''، اثر سید جواد شیخ‌الاسلامی است که به مناسبت کنگره مقدس اردبیلی به نگارش درآمده است <ref>ر.ک: همان، ص406</ref>.

جناب آقای شیخ‌الاسلامی در این کتاب، مسائل و مباحث اصولی‌ای را که در دو کتاب مقدس اردبیلی؛ یعنی «مجمع الفائدة و البرهان» و «زبدة البيان في أحكام القرآن» آمده است، عینا و بدون هیچ‌گونه تصرف و توضیحی در ذیل عناوین مناسبی آورده و در پایان هر بند یا جمله، منبع آن را متذکر شده است.

مباحث این کتاب با حقیقت و مجاز آغاز شده و با تقیه و اجتهاد ختم شده است.

یکی از مباحثی که در علم اصول مطرح است این است که آیا نهی در عبادات و معاملات باعث فساد آن می‌شود یا خیر؟ جناب آقای شیخ‌الاسلامی با رجوع به بحث تیمم و غسل در کتاب «مجمع الفائدة و البرهان»، نظر مقدس اردبیلی را از بین جملات ایشان استخراج کرده و می‌گوید: اگر تیمم و غسل منهی باشد، نهی باعث بطلان آن می‌شود؛ زیرا نهی در عبادت باعث فساد آن می‌گردد<ref>ر.ک: همان، ص448.

کتاب، فاقد پاورقی و فهارس می‌باشد.

<references />

مقدمه و متن کتاب.