جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد: تفاوت میان نسخه‌ها

جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۰۱

۲ بایت حذف‌شده ، ۳۰ اوت

جز

جایگزینی متن - ' ،' به '،'

Hbaghizadeh

دیوان‌سالاران، مدیران

۱۴۶٬۵۳۱

ویرایش

@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 ===مناسبات فرهنگی - اجتماعی اهل حدیث و امامیه در بغداد===
-علی امیرخانی در این مقاله، با نگرش تاریخی و جامعه‌شناختی، به بررسی تعاملات فرهنگی و اجتماعی میان اهل حدیث و امامیه در بغداد (به‌ویژه در دورۀ آل بویه) می‌پردازد. هدف او روشن‌کردن چگونگی نفوذ هر دو جریان و تأثیر عمیق آن‌ها بر جامعۀ بغداد است. این شهر در دوره آل بویه کانون فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی بود و دو جریان اهل حدیث و امامیه در آن حضور پررنگی داشتند. اهل حدیث، به‌ویژه حنبلی‌ها نیز در بغداد نفوذ گسترده‌ای داشته، از حمایت خلفای عباسی برخوردار بودند. آنان در زمینه‌های علمی و فقهی فعالیت می‌کردند و با گرایش‌های شیعی، به‌ویژه امامیه، مخالفت می‌ورزیدند.<ref>ر.ک: همان، ص43،46 </ref>امامیه در این دوره، باوجود حمایت‌هایی از سوی آل بویه، با چالش‌های اجتماعی و سیاسی مواجه می‌شد. آنان به برگزاری مراسم مذهبی مانند عاشورا می‌پرداختند که گاهی با واکنش شدید اهل‌سنت همراه بود.<ref>ر.ک: همان، ص46،48،52</ref> درگیری‌های مذهبی که گاهی به خشونت و تخریب منجر می‌شد، میان اهل حدیث و امامیه، به‌ویژه در ماه محرم، بارها در بغداد اتفاق افتاد.<ref>ر.ک: همان، ص48،52، 53 </ref>آل بویه، به‌رغم گرایش شیعی خود، تلاش می‌کردند تا با حفظ تعادل و صلح میان گروه‌ها، امنیت را برقرار کنند؛ اما فشار جامعه و نفوذ اهل حدیث، گاهی مانع از حمایت آشکار و کامل آنان از امامیه می‌گشت. <ref>ر.ک: همان، ص54</ref> متکلمان و فقهایی مانند ابوالحسن اشعری و ابوبکر باقلانی از اهل حدیث، و سید مرتضی و شیخ مفید از امامیه، نقش مهمی در مناسبات این دوره داشتند.<ref>ر.ک: همان، ص46 ،51</ref>
+علی امیرخانی در این مقاله، با نگرش تاریخی و جامعه‌شناختی، به بررسی تعاملات فرهنگی و اجتماعی میان اهل حدیث و امامیه در بغداد (به‌ویژه در دورۀ آل بویه) می‌پردازد. هدف او روشن‌کردن چگونگی نفوذ هر دو جریان و تأثیر عمیق آن‌ها بر جامعۀ بغداد است. این شهر در دوره آل بویه کانون فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی بود و دو جریان اهل حدیث و امامیه در آن حضور پررنگی داشتند. اهل حدیث، به‌ویژه حنبلی‌ها نیز در بغداد نفوذ گسترده‌ای داشته، از حمایت خلفای عباسی برخوردار بودند. آنان در زمینه‌های علمی و فقهی فعالیت می‌کردند و با گرایش‌های شیعی، به‌ویژه امامیه، مخالفت می‌ورزیدند.<ref>ر.ک: همان، ص43،46 </ref>امامیه در این دوره، باوجود حمایت‌هایی از سوی آل بویه، با چالش‌های اجتماعی و سیاسی مواجه می‌شد. آنان به برگزاری مراسم مذهبی مانند عاشورا می‌پرداختند که گاهی با واکنش شدید اهل‌سنت همراه بود.<ref>ر.ک: همان، ص46،48،52</ref> درگیری‌های مذهبی که گاهی به خشونت و تخریب منجر می‌شد، میان اهل حدیث و امامیه، به‌ویژه در ماه محرم، بارها در بغداد اتفاق افتاد.<ref>ر.ک: همان، ص48،52، 53 </ref>آل بویه، به‌رغم گرایش شیعی خود، تلاش می‌کردند تا با حفظ تعادل و صلح میان گروه‌ها، امنیت را برقرار کنند؛ اما فشار جامعه و نفوذ اهل حدیث، گاهی مانع از حمایت آشکار و کامل آنان از امامیه می‌گشت. <ref>ر.ک: همان، ص54</ref> متکلمان و فقهایی مانند ابوالحسن اشعری و ابوبکر باقلانی از اهل حدیث، و سید مرتضی و شیخ مفید از امامیه، نقش مهمی در مناسبات این دوره داشتند.<ref>ر.ک: همان، ص46،51</ref>
 ===کلام امامیه پس از دوران حضور؛ نخستین واکنش‌ها===
 سیدعلی حسینی‌زاده خضرآباد این مقاله با نگارش تحلیلی و مقایسه‌ای نوشته و به بررسی چگونگی شکل‌گیری کلام امامیه در بغداد پس از دوران حضور ائمه (غیبت صغری) و تعامل آن با مکاتب کلامی موجود، به‌ویژه معتزله، پرداخته است. هدف او روشن‌کردن تغییر رویکرد کلامی امامیه از مدرسه کوفه به بغداد و چگونگی تأثیر متقابل اندیشه‌ها در این فرایند است.<ref>ر.ک: همان، ص59</ref>
-حسینی‌زاده نشان می‌دهد که مکتب کلامی بغداد با رویکرد عقلانی و با تعامل با معتزله و تلاشی که متکلمان برجسته این مکتب داشته‌اند، نقطه عطفی را در تاریخ کلام امامیه ایجاد نمود که زمینه‌ساز توسعه‌های بعدی آن را فراهم آورد.<ref>ر.ک: همان، ص81 ،82</ref> پس از دوران حضور ائمه (ع)، مکتب کلامی امامیه از کوفه به بغداد منتقل شد. این انتقال منجر به تغییر رویکرد از تکیه صرف بر روایات به سمت رویکرد عقلانی و استدلالی گشت.<ref>ر.ک: همان، ص59، 162 </ref>متکلمان امامیه در بغداد، به‌ویژه شیخ مفید و سید مرتضی، از روش‌های استدلالی معتزله در دفاع از عقاید امامیه بهره بردند. این تعامل باعث غنای کلام امامیه و شکل‌گیری مکتب کلامی بغداد شد.<ref>ر.ک: همان، ص60،68</ref>
+حسینی‌زاده نشان می‌دهد که مکتب کلامی بغداد با رویکرد عقلانی و با تعامل با معتزله و تلاشی که متکلمان برجسته این مکتب داشته‌اند، نقطه عطفی را در تاریخ کلام امامیه ایجاد نمود که زمینه‌ساز توسعه‌های بعدی آن را فراهم آورد.<ref>ر.ک: همان، ص81،82</ref> پس از دوران حضور ائمه (ع)، مکتب کلامی امامیه از کوفه به بغداد منتقل شد. این انتقال منجر به تغییر رویکرد از تکیه صرف بر روایات به سمت رویکرد عقلانی و استدلالی گشت.<ref>ر.ک: همان، ص59، 162 </ref>متکلمان امامیه در بغداد، به‌ویژه شیخ مفید و سید مرتضی، از روش‌های استدلالی معتزله در دفاع از عقاید امامیه بهره بردند. این تعامل باعث غنای کلام امامیه و شکل‌گیری مکتب کلامی بغداد شد.<ref>ر.ک: همان، ص60،68</ref>
 متکلمان امامیۀ بغداد در مباحث کلامی‌شان، با تأثیر از معتزله، بر تنزیه خداوند از صفات جسمانی و تشبیه تأکید داشتند.<ref>ر.ک: همان، ص65، 66 </ref>آنان معتقد بودند که خداوند عادل است و هیچ فعلی از او ناروا نیست. بداء نیز به معنای تغییر ارادۀ الهی، از موضوعات موردبحث بود.<ref>ر.ک: همان، ص71</ref> امامیه بر اختیار انسان و قدرت او بر انجام اعمال تأکید می‌ورزید.<ref>ر.ک: همان، ص72،78<</ref متکلمان بغداد نیز مخلوق بودن قرآن را باور داشتند. این دیدگاه با دیدگاه اهل حدیث تفاوت داشت.<ref>ر.ک: همان، ص73،74،75</ref> ایمان در کلام امامیه شامل اقرار قلبی و عمل بود.<ref>ر.ک: همان، ص76</ref> شیخ مفید و سید مرتضی نقش محوری در این تحولات ایفا نمودند و با تألیفات و مناظرات خود، کلام امامیه را به یک نظام فکری منسجم تبدیل کردند.<ref>ر.ک: همان، ص60،68</ref>