دیوان علامه شهید سید اسماعیل بلخی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بلخی، سید اسماعیل|علامه بلخی]] در قالب‌های مختلف شعر کلاسیک اشعاری سروده است؛ از جمله غزل، قصیده، مخمس، مثنوی و دوبیتی. نکتۀ جالب آن است که مضامین شعری بلخی با قالب‌ها تناسب ندارد، بلکه شاعر هنجارشکنی کرده است؛ او در قالب غزل به جای اشعار عاشقانه، موضوعات سیاسی و انتقادی را مطرح می‌کند و در قالب قصیده به جای مدح به مسائل عقیدتی و اجتماعی می‌پردازد. قالب‌های شعری محتوای قراردادی‌شان را در شعر بلخی از دست می‌دهد و شاعر از تمام قالب‌ها برای بیان اهداف انقلابی و اصلاحی خود استفاده می‌کند. «[[بلخی، سید اسماعیل|سید اسماعیل بلخی]] در وزن‌های گوناگون بحرهای رمل، مضارع، هزج، مجتث، خفیف، منسرح، رجز، مقتضب، سریع، متقارب و بیشتر از همه در وزن‌های هزج و رمل شعر گفته است و در سروده‌های خود از میان بیش از 120 وزنی که شاعران فارسی زبان در دسترس دارند چهل وزن آن را به کار گرفته است».

این دیوان کامل‌ترین مجموعۀ اشعار علامه بلخی، شامل 216 غزل (با در نظر گرفتن تکرار غزل «ای معلم» به خاطر جابجایی قابل توجه در ادبیات شعر)، 15 قصیده، 1 ترجیع‌ بند، 7 قطعه، دوبیتی و تک‌بیتی، 20 مسمط و 6 مثنوی است. در تنظیم این دیوان از پنج نسخه استفاده شده که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم. نسخۀ A؛ این نسخه که شامل دست‌نویسهای علامه بلخی می‌باشد به صورت اوراق و با شمایل مختلف موجود است. نسخۀ B؛ این نسخه مانند نسخۀ A شامل دست‌نویس‌های علامه بلخی و رونویس‌های فرزندان‌شان از اشعار شاعر است. از آنجایی که برخی اشعار دارای چند دست‌نویش بودند یکی از آنها را نسخۀ A و مابقی را نسخۀ B در نظر گرفتیم تا بتوانیم تفاوت موجود در دست‌نویس‌های علامه را نشان می‌دهد. نسخۀ C؛ دیوان علامۀ شهید سید اسماعیل بلخی به اهتمام مرکز تحقیقات و مطالعات علامه شهید بلخی به ریاست صدیقه بلخی، در مشهد چاپ شده است. نسخۀ D؛ کتاب دیوان بلخی به عنوان نسخۀ D در این تصحیح استفاده شده است. این کتاب در سال 1368 توسط ارگان نشراتی سید جمال‌الدین حسینی در تهران چاپ شده است. نسخۀ E؛ این نسخه شامل مجموعه‌ای از گزیده‌های است که از اشعار شهید بلخی در سال‌های مختلف چاپ شده است.<ref>[https://literaturelib.com/books/3849 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref>