دیوان سید حسن غزنوی (شاعر سدۀ 5 ـ6ق): تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات کتاب

| عنوان‌های دیگر =

|پدیدآورندگان  

| پیش از =

}}

==گزارش کتاب==

از روزگار کودکی و جوانی سیدحسن هیچ اطلاعی در دست نیست. او نخستین بار در سال 510 ق در دربار بهرام‌شاه غزنوی دیده می‌شود که در تهنیت آغاز پادشاهی او قصیده‌ای به این مطلع سروده است. سیدحسن از سادات غزنه بود و سلسلۀ انسابش به امام حسین(ع) می‌رسد او از سادات پیرو مذهب تسنن بود که در کنار نعت پیامبر(ص) و اهل بیت مکرمش از خلفا نیز به نیکی یاد می‌کردند.

دورۀ زندگی سیدحسن با آغاز دگرگونی و تغییر سبک شعر فارسی از خراسانی به عراقی مصادف است. این شاعر به طور کلی پیرو سبک خراسانی است و اغلب مختصات این سبک در اشعار او نمود یافته است؛ اما نشانه‌هایی از ظهور سبک عراقی مانند افزایش تعداد غزل‌ها، افزایش لغات عربی، عدم استفاده از اوزان ثقیل و ... نیز در سروده‌هایش دیده می‌شود. زبان سیدحسن غالباً ساده و طبیعی و خالی از تعقید و تکلف است؛ اما گهگاه تعبیرها و ترکیب‌های تازه و کمتر آشنایی نیز در دیوان او به چشم می‌خورد که فهمِ شعر او را مشکل می‌کند. اینگونه ابهام‌ها در برخی موارد به ساختار نحوی ابیات او مربوط می‌شود. اجزای جمله در این ابیات به علت تنگنای وزن و قافیه چندان پس‌وپیش شده‌اند که مرادِ شاعر به‌سختی ادراک می‌شود. در حوزۀ صور خیال و زمینه‌های معنایی نیز در شعر سیدحسن گرایش به سادگی و روانی مشهود است. تصاویر و مضامین معمولاً یک‌لایه و زودیاب‌اند و بسیاری از آنها در اشعار شاعران پیش از او دیده می‌شوند هر چند معانی نو و شیوۀ بیان تازه هم در شعر او کم نیست و همین نکته است که شمار زیادی از شاعران پس از او به تتبّع اشعار او واداشته است.

مدح و ستایش پادشاهان و رجال حکومتی بخش بزرگی از دیوان سیدحسن را تشکیل می‌دهد. مهم‌ترین انگیزۀ شاعر در سرودن این مدایح برخوردار شدن از صله و بخشش ممدوحان برای گذران زندگی و یافتن پناهگاهی مطمئن برای در امان ماندن از آفات زمانه بوده است. با بررسی این مدایح می‌توان دانست که او به برخی از ممدوحان بیشتر علاقه دارد و این از تعداد و لحن اشعار او پیداست. توصیفات او از ممدوحان نیز متفاوت است. مثلاً هنگام ستایش سلطان سنجر معمولاً دلیری و سخاوت و انصاف او را مدح می‌کند اما در مدح بهرام‌شاه افزون بر این نوع خصلت‌ها سخن‌دانی و سخن‌شناسی او را نیز می‌ستاید و گاه از او می‌‌خواهد که میان شعر او و دیگران داوری کند. سیدحسن در ضمن ستایش افراد مختلف گاه به برخی از وقایع تاریخی نیز اشاره کرده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: پیروزی بهرام‌شاه بر محمد باهلیم، پیروزی همو بر سیف‌الدین سوری، درگذشت سلطان مسعود سلجوقی، به سلطنت رسیدن محمودبن محمد سلجوقی، به سلطنت رسیدن سلیمان‌شاه بن محمد سلجوقی.

انواع مختلف ابزارهای بیانی از قبیل تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز در دیوان سیدحسن هست که ابتکار و نوآوری در آنها کمتر دیده می‌شود. تشبیهات چنانکه در سبک خراسانی معمول است به اعتبار طرفین بیشتر حسی به حسی‌اند و از نظر ساختمان غلبه با تشبیهات مفرد به مفرد است که تصویرها در آنها تراکم کمتری دارند و زودیاب هستند. از جنبۀ تعدد طرفین و ادات تشبیه نیز تشبیهات بلیغ و مرسل بیشترین کاربرد را دارند. وجه‌شبه‌ها اغلب تحقیقی هستند و زمینه‌های شباهت تا حدودی در دو سوی تشبیه دیده می‌شود. مجموع این مسائل موجب شده است تشبیهات سیدحسن کمتر به تفسیر و توضیح نیاز داشته باشند و در نتیجه مخاطب نیز برای درک آنها به تکاپوی کمتری وادار می‌شود و از لذت کشف هنری محروم می‌ماند. از میان استعاره‌ها شاعر بیشتر به استعارۀ مکینه (تخیلیه) و پس از آن به استعارۀ مصرحۀ مجرده تمایل دارد. او توجه خاصی به کنایه دارد و به اعتبار مکنّی‌عنه کنایه‌های از نوع فعل و موصوف، و از نظر وضوح و خفا کنایه‌های ایماء را بیش از انواع دیگر به کار برده است. مجاز نست به سایر فنون بیان کمتر به چشم می‌خورد و از بین انواع آن مجاز مرسل با علاقۀ کل و جزء بیشتر به کار رفته است. صنایع معنوی همچون مراعات‌ نظیر، ابهام، تلمیح و تضمین نیز موسیقی معنوی شعر سیدحسن را شکل داده‌اند و در کاربرد آنها تازگی خاصی دیده نمی‌شود.

<ref>[https://literaturelib.com/books/3956 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref>

==وابسته‌ها==

{{وابسته‌ها}}

[[رده:کتاب‌شناسی]]