تاریخ و ادبیات ایران (عصر غزنوی)؛ ابن سینا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاریخ و ادبیات ایران (عصر غزنوی)؛ ابن سینا''' تألیف محمد دهقانی، اعجوبه‌ای چون ابن سینا را جهان کمتر به خود دیده است. مردی که در اوج قرون وسطا در یکی از دورافتاده‌ترین ثغرهای شرقی جهان اسلام پا به عرصۀ زندگی نهاد و به دعوی خودش و گواهی دیگران، به اندک‌مدتی بر اغلب علوم روزگار خویش تسلط یافت و به مشهورترین طبیب عصر خود بدل شد و در اعصار بعد هم تا قرن‌ها یکی از نامدارترین و مؤثرترین اطبا و فلاسفۀ جهان باقی ماند.

اعجوبه‌ای چون ابن سینا را جهان کمتر به خود دیده است. مردی که در اوج قرون وسطا در یکی از دورافتاده‌ترین ثغرهای شرقی جهان اسلام پا به عرصۀ زندگی نهاد و به دعوی خودش و گواهی دیگران، به اندک‌مدتی بر اغلب علوم روزگار خویش تسلط یافت و به مشهورترین طبیب عصر خود بدل شد و در اعصار بعد هم تا قرن‌ها یکی از نامدارترین و مؤثرترین اطبا و فلاسفۀ جهان باقی ماند. چنان‌که عده‌ای او را از حیث اثبات وجود بر پایۀ تشکیک، پیشگام دکارت (1596 ـ 1650 م) فیلسوف مشهور فرانسوی در عصر روشنگری، و از حیث توجه عمیقش به علم النفس و روان‌کاوی طلایه‌دار زیگموند فروید (1856 ـ 1939 م)، پدر روان‌شناسی و روان‌کاوی نوین به شمار آورده‌اند.

وسعت دانش ابن سینا و کتاب‌هایی که در علوم مختلف نگاشته، سبب شده که در تاریخ علم دارای چهره‌ای افسانه‌ای شود. زنده‌یاد مینوی در توصیف او گفته است: «در غالب نزدیک به عموم شعب معرفت بشری که در عهد او مورد اعتنا بوده است، داخل شده و سررشته‌ای به دست آورده و در بسیاری از آنها به رتبه‌ای نزدیک به کمال رسیده و اهل رأی و اجتهاد شده است. در طب و ریاضیات و طبیعیات و کیمیا و هیئت عالم و گیاه‌شناسی و داروشناسی، در فن مملکت‌داری و گرفتن مالیات و نظم و نسق لشکریان، در موضوع عشق و قضا و قدر و نماز و زیارت و حزن و مرگ، در رشته‌های فلسفی و شرعی و الهی، در باب لغت و عروض و ادبیات، بر روی هم متجاوز از یکصدوسی تألیف و تصنیف بزرگ و کوچک نوشته است».

دز مقدمۀ این کتاب نخست زندگی ابن سینا تا حد امکان و به دور از افسانه‌های رایج و بر حسب اسناد و شواهد معقول تاریخی بررسی شده و طرح‌واره‌ای از منش فکری و فردی او به دست داده شده و سپس نویسنده کوشیده نشان دهد که ابن سینا امروز در جغرافیای فکری و فرهنگی جهان از چه جایگاهی برخوردار است و با سایر ملل غیرایرانی چه نسبتی دارد. شمه‌ای از وجوه شخصیتی او هم بازگو شده و پس از معرفی آثار مهم او در حوزۀ طب و فلسفه و الهیات و عرفان، از اهمیت او در پرورش نثر علمی و فلسفی در دو زبان عربی و فارسی سخن گفته شده است. همچنین مهم‌ترین تحقیقات دانشمندان امروزی ایران و جهان دربارۀ او نیز معرفی شده است.

از مجموع آثار گوناگون و فراوان ابن سینا، آنچه در وهلۀ نخست اهمیت قرار دارد و به موضوع این کتاب (تاریخ و ادبیات ایران) مربوط می شود، «دانشنامۀ علایی» است که ابن سینا آن را به فارسی نوشته است و سپس ترجمۀ فارسی کهنی است از کتاب «اشارات» که اصل آن به زبان عربی است. در این کتاب بخش‌هایی از سه کتاب «دانشنامۀ علایی» (رسالۀ منطق، طبیعیات و الهیات) برگزیده شده و با توضیحات مختثری در ذیل صفحات آورده شده است. از ترجمۀ کهن «اشارات» هم بخش‌هایی انتخاب شده که در نسخۀ چاپی آن وجود ندارد؛ زیرا مصحح آن کتاب را از روی تنها نسخۀ بی‌تاریخی که در اختیار داشته تصحیح کرده است که این بخش از متن در آن وجود ندارد. همچنین در ادامه فصل پنجم «رسالة العشق» ابن سینا از روی ترجمه‌ای کهن نقل شده که ظاهراً پیش از قرن یازدهم هجری صورت گرفته است. در پایان نیز بخش‌هایی از «رسالۀ اضحویه» از روی ترجمه‌ای کهن آورده شده که به تشخیص زنده‌یاد خدیوجم احتمالاً مربوط به قرن‌های ششم و هفتم هجری است.<ref>[https://literaturelib.com/books/4016 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref>